Franciszek Kowalewski
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Centralny Związek Robotników Budowlanych | |
| Okres |
od 1922 |
| Przynależność polityczna | |
Franciszek Kowalewski (ur. 8 listopada 1885 w Poznaniu, zm. 13 grudnia 1964 w Poznaniu) – polski działacz socjalistyczny i związkowy, radny miasta Poznania w latach 1923-1933 z ramienia PPS, przewodniczący prezydium MRN w Poznaniu, z zawodu stolarz.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodził się w Poznaniu w rodzinie robotniczej, syn Marcina Kowalewskiego i Katarzyny Dopierały[1]. Po ukończeniu szkoły ludowej w Swarzędzu[2], przez 4 lata uczył się zawodu stolarza. W 1904 roku (w wieku 19 lat), został członkiem PPS zaboru pruskiego. Podczas I wojny światowej był sanitariuszem w niemieckiej armii na zachodnim froncie. Zetknął się tam z działaczami niemieckiej socjaldemokracji, co wpłynęło na rozwinięcie jego działalności w ruchu robotniczym[3][4].
W 1919 roku został sekretarzem w Wolnych Związkach Zawodowych w Poznaniu (wywodzących się od niemieckich związków zawodowych). Po wyjeździe do Bydgoszczy przewodniczącego poznańskich WZZ Tadeusza Matuszewskiego, stanął na czele tej organizacji[5][6]. Był wówczas również członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej, ale w wyniku konfliktu pomiędzy centralami związkowymi został z niej usunięty[7][8]. W 1921 roku bezskutecznie kandydował do Rady Miasta Poznania z listy Wolnych Związków Zawodowych. Po odejściu z Rady Leona Szczepaniaka, wszedł na jego miejsce.
W 1922 roku wziął udział w założycielskiej konferencji Partii Niezależnych Socjalistów, gdzie został wybrany do Tymczasowego Komitetu Wykonawczego partii[8][9]. W tym samym roku kandydował bezskutecznie z list tej partii do Sejmu w okręgu bydgoskim[10].
Po zjednoczeniu WZZ z klasowymi związkami kierowanymi przez PPS, został sekretarzem Rady Okręgowej Klasowych ZZ w Poznaniu (funkcję tę pełnił do 1939 roku). Powrócił również do PPS, gdzie był członkiem lokalnych władz partyjnych[11]. Podobnie jak Stanisław Turtoń, Franciszek Kowalewski był zdecydowanym przeciwnikiem współpracy z KPP, reprezentował reprezentował nurt reformistyczny w partii.[12][13]. Od stycznia 1925 do grudnia 1934 był radnym miejskim z ramienia PPS. Był również ławnikiem Okręgowego Sądu Pracy w Poznaniu oraz członkiem poznańskiej kasy chorych[14]. W 1923 roku został aresztowany prewencyjnie po zamieszkach krakowskich[15]. W 1928 roku kandydował do Senatu[16]. W latach 1936-1937 pełnił funkcję Przewodniczącego Zarządu Głównego Centralnego Związku Robotników Przemysłu Budowlanego[17]. Franciszek Kowalewski był jednym z członków założycieli Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania im. Cyryla Ratajskiego[18].
W czasie okupacji hitlerowskiej pozostał w Poznaniu. Już we wrześniu 1939 roku zainteresowało się nim Gestapo. Franciszek Kowalewski w tym czasie zatrudnił się w niemieckiej firmie stolarskiej. Niemcy, którzy od dłuższego czasu poszukiwali go, zdziwili się bardzo, kiedy okazało się, że wykonuje prace stolarskie w poznańskiej siedzibie Gestapo. W czasie przesłuchania oficerowie dali mu jasno do zrozumienia, że nie może rozpoczynać działalności konspiracyjnej[19][20].
Po wyzwoleniu Poznania w 1945 roku, z jego inicjatywy powstał Miejski Komitet Robotniczy PPS w Poznaniu, którego został przewodniczącym. Tego samego roku został I wiceprzewodniczącym Wojewódzkiego Komitetu Robotniczego i członkiem Rady Naczelnej PPS[17]. Mimo sprzeciwów członków PPR (z powodu niechęci Kowalewskiego do komunistów), został członkiem Miejskiej Rady Narodowej w Poznaniu, a później zastąpił Zygmunta Piękniewskiego na stanowisku przewodniczącego rady[21][22]. W 1948 roku został wyrzucony z partii, za brak poparcia dla zjednoczenia PPS z PPR. Od 1949-1951 pracował jako stolarz na terenach MTP. W roku 1951 w wyniku stalinowskich represji, został aresztowany i skazany na 8 lat więzienia. Po czterech latach wyszedł z więzienia warunkowo[2].
Zmarł w 1964 roku. Został pochowany na Cmentarzu Junikowskim[23].
Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]
Jego żoną była Maria zd. Pawelczak[24], z którą miał szóstkę dzieci.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Akt urodzenia [online].
- ↑ a b Elżbieta Wojcieszek, Działalność Rady Miejskiej Poznania w latach 1919-1939 i losy poznańskich radnych, Wydawnictwo Poznańskie, 2011, s. 290-291.
- ↑ Władze miejskie, [w:] Kronika Miasta Poznania, Wydawnictwo Miejskie, 1999 [zarchiwizowane z adresu 2018-03-03].
- ↑ Bożena Knopek, Maria Zielińska, Wielkopolski słownik biograficzny, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 890.
- ↑ Dzieje Poznania w latach 1793-1945: 1918-1945,, t. 2.
- ↑ Antoni Czubiński, Wielkopolska w latach 1918-1939, Wydawn. Poznańskie, 2000, s. 225.
- ↑ Edmund Makowski, Klasowy ruch robotniczy w Wielkopolsce w okresie II Rzeczypospolitej: Lata 1918-1928, Wydawn. Poznańskie, 1963, s. 424.
- ↑ a b Krystyna Kawecka, Niezależna Socjalistyczna Partia Pracy, 1921-1937 Książka i Wiedza, Książka i Wiedza, 1969, s. 352.
- ↑ Michał Domański: Niezależni socjaliści w Drugiej Rzeczypospolitej [online], 1917.net.pl [dostęp 2018-03-02] (pol.).
- ↑ Bydgoszcz (Polska). Magistrat, Orędownik Urzędowy Miasta Bydgoszczy, R.39, 1922, Nr 20, 1922–1929 [dostęp 2018-03-03] (pol.).
- ↑ Ze wspomnień nauczyciela socjalisty, „Lewicowo.pl” [dostęp 2018-03-03] (pol.).
- ↑ Felicja Kalicka, Z zagadnień jednolitego frontu KPP i PPS w latach 1933-1934 Książka i Wiedza, Książka i Wiedza, 1967, s. 545.
- ↑ Józef Majchrzak, W szeregach PPS-Lewicy i KPP w Poznaniu.
- ↑ Kartki robotniczych wspomnień: z życia i walki w Wielkopolsce w latach 1918-1945, Wydawn. Poznańskie, 1972.
- ↑ Klasowy ruch robotniczy w Wielkopolsce w okresie II Rzeczypospolitej : praca zbiorowa. T. 1, Lata 1918-1928
- ↑ Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa, Orędownik Urzędowy powiatu Żnińskiego 1928.02.25 R.41 nr 15, 1928 [dostęp 2018-03-03] (pol.).
- ↑ a b Feliks Tych, Archiwum ruchu robotniczego, t. 10, Książka i Wiedza, 1986.
- ↑ 2018 / Towarzystwo Miłośników Miasta Poznania im. Cyryla Ratajskiego [online], www.2018.pomorskie.pl [dostęp 2018-03-03] [zarchiwizowane z adresu 2018-03-04].
- ↑ Studia i materiały do dziejów Wielkopolski i Pomorza, t. 10, PWN, 1971.
- ↑ Najnowsze dzieje Polski: Materiały i studia z okresu II wojny światowej, PWN, 1959.
- ↑ Kronika Wielkopolski, Państwowe Wydawn. Naukowe., wyd. 76, PWN.
- ↑ Kronika Wielkopolski, wyd. 51, PWN, 1990.
- ↑ Poznan.pl - Plan Poznania - Cmentarze [online], www.poznan.pl [dostęp 2018-03-03] (pol.).
- ↑ Akta meldunkowe [online].