Galaretnica gliniasta
.jpg)
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
galaretnica gliniasta |
| Nazwa systematyczna | |
| Enchylium tenax (Sw.) Gray Nat. Arr. Brit. Pl. (London) 1: 397 (1821) | |
.jpg)
Galaretnica gliniasta (Enchylium tenax (Sw.) Gray) – gatunek grzybów należący do rodziny galaretnicowatych (Collemataceae)[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów[2].
Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Collema, Collemataceae, Peltigerales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1784 Olof Peter Swartz nadając mu nazwę Lichen tenax. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1821 Samuel Frederick Gray przenosząc go do rodzaju Enchylium[1].
Ma ponad 50 synonimów. Niektóre z nich[3]:
- Collema tenax (Sw.) Ach. var. tenax 1810
- Collema tenax var. ceranoides (Borrer) Degel. 1954
- Collema tenax var. corallinum (A. Massal.) Degel. 1954
- Collema tenax var. vulgare (Schaer.) Degel. 1954
Nazwa polska według W. Fałtynowicza[2]. Po przeniesieniu do rodzaju Enchylium jest niespójna z nazwą naukową.
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Plecha listkowata. Jest to plecha homeomeryczna, bez kory, zawierająca sinice z rodzaju Nostoc. W stanie suchym jest sztywna, w stanie wilgotnym galaretowata i nabrzmiała. Ma średnicę zazwyczaj do 4 cm, wyjątkowo do 10 cm, kształt kolisty lub nieregularny, barwę od oliwkowej do czarnozielonej lub brunatną. Jest głęboko wcinana, ma liczne odcinki o bardzo zmiennej wielkości, zazwyczaj mają szerokość kilku mm i grubość 0,1–1 mm, są całobrzegie, karbowane, wcinane lub ząbkowane i mają wyraźnie zgrubiałe brzegi i końce. Górna powierzchnia jest gładka lub nieco pomarszczona. U niektórych odmian występują izydia[4][5].
Zazwyczaj występują owocniki typu apotecjum lekanorowego. U niektórych odmian są one rzadkie, u innych liczne, czasami nawet stłoczone. Występują na odcinkach plechy lub na ich brzegach. Są siedzące i mają zwężoną podstawę, rzadko zanurzone w plesze. Mają szerokość (0,5) 1,5–3 (6) mm, początkowo są płaskie, później wypukłe. Są matowe lub nieco błyszczące, mają barwę jasnoczerwoną, ciemnoczerwoną lub czerwonobrunatną[5]. Brzeżek owocników jest trwały, cienki lub dość gruby, karbowany lub ziarenkowaty. Zarodniki zazwyczaj 4-komórkowe, czasami (rzadko) zdarzają się 2– lub 3–komórkowe. Posiadają 1–2 podłużne przegrody i mają rozmiar 17–26 × 7–11 μm[4]. Pyknidy występują na odcinkach lub na ich brzegach, są zanurzone lub częściowo zanurzone, kuliste, o średnicy 200–260 μm. Powstają w nich laseczkowate pykniospory z lekko nabrzmiałymi końcami. Mają rozmiar 4,5–6 × 1,5–1,8 (–2) μm[5].
Reakcje barwne: wszystkie negatywne, kwasów porostowych brak[5].
Występowanie i siedlisko[edytuj | edytuj kod]
Jest najpospoliciej na świecie występującym gatunkiem galaretnicy[6]. Jest szeroko rozprzestrzeniony w Ameryce Północnej, Europie i Azji, występuje także na licznych wyspach półkuli północnej. Na północy sięga po archipelag Svalbard. W okolicach równikowych podano jego występowanie tylko w Nikaragui, na półwyspie Arabskim i w południowym Iranie. Na półkuli południowej rzadki, podano jego występowanie tylko w Republice Południowej Afryki, Australii i na wyspie Kerguelena[7]. Na terenie Polski podano liczne jego stanowiska[2].
Rośnie na świetlistych miejscach, na glebie gliniastej, gliniasto-piaszczystej lub wapiennej. W górach jest częsty, na niżu spotykany tylko w zbiorowiskach stepowych[4].
Gatunki podobne[edytuj | edytuj kod]
Galaretnica gliniasta charakteryzuje się dużą zmiennością w zakresie koloru i budowy plechy, izydiów, apotecjów i zarodników. U odmiany corallinum występują kuliste izydia, które w starszych częściach plechy tworzą koralikowate klastry. U odmiany vulgare odcinki są bardzo wąskie i plecha nie posiada jedwabistego połysku. Duża zmienność cechuje również galaretnicę wątłą (Enchylium coccophorum), ale ma ona zarodniki 2-komórkowe. Podobna jest galaretnica płodna (Enchylium polycarpon), ale rośnie tylko na skałach[5].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2022-03-01].
- ↑ a b c Wiesław Fałtynowicz: The Lichenes, Lichenicolous and allied Fungi of Poland.Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003. ISBN 83-89648-06-7.
- ↑ Species Fungorum (gatunki) [online] [dostęp 2022-03-01] (ang.).
- ↑ a b c Hanna Wójciak: Porosty, mszaki, paprotniki. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-552-4.
- ↑ a b c d e Consortium of North American Lichen Herbaria. [dostęp 2016-06-18].
- ↑ Lange, O. L., et al. (1998). Photosynthesis of the cyanobacterial soil-crust lichen Collema tenax from arid lands in southern Utah, USA: Role of water content on light and temperature responses of CO2 exchange. Functional Ecology,12 195-202.
- ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2016-01-10].