Getto w Borszczowie
Getto w Borszczowie – getto dla ludności żydowskiej zorganizowane przez okupacyjne władze hitlerowskie w czasach II wojny światowej w Borszczowie.
Historia getta[edytuj | edytuj kod]
Getto w Borszczowie zostało utworzone 1 kwietnia 1942 roku, zlikwidowane w lipcu 1943 roku. Mieściło około 4 tysięcy osób[1][2]. Na początku wokół niego nie było ogrodzenia, ale ludność żydowska miała zakaz wychodzenia na zewnątrz. Tu zwożono ludzi z Borszczowa, Jezierzan, Mielnicy Podolskiej, Skały Podolskiej, Krzywcz, Korolówki, częściowo z Czortkowa i Złoczowa.
26 września na placu rozstrzelano około 100 więźniów, głównie starych i chorych; 800 osób wywieziono do Bełżca[3]. Grupę młodzieży wysłano do Janowskiego obozu we Lwowie.
13 marca 1943 roku kolejnych 400 osób wywieziono do Bełżca. 19 kwietnia 1943 roku na cmentarzu żydowskim (na obrzeżach miasta, przy drodze do Wierzchniakowiec) niemieccy i ukraińscy policjanci rozstrzelali około 800 osób. 5 czerwca na cmentarzu rozstrzelano około 700 osób, a 9-14 czerwca jeszcze 1800 ludzi. Po tym hitlerowcy ogłosili Borszczów miastem judenfrei, tj. «wolnym od Żydów»[3].
W rzeczywistości część Żydów nadal przechowywała się w różnych kryjówkach na terytorium getta i poza nim. Dlatego okupacyjna władza ogłosiła, iż tych, którzy sami wyjdą, nie zabiją, a pozostawią w obozie pracy. Uwierzyło w to około 360 ludzi, których rozstrzelano 14 sierpnia[4].
Kilku żydowskich lekarzy z getta trafiło do oddziałów UPA, gdzie leczyło chorych. W 1943 roku w taki sposób z getta wydostali się lekarze Tajblis z Korolówki i Monia Gelar ze wsi Turylcze[5].
Niektórym ludziom udało się przetrwać do końca wojny. Na przykład Zajda i Ester Sztermerowie z sześciorgiem dzieci, a także kilka innych żydowskich rodzin z Korolówki ukrywali się w jaskini Werteba w pobliżu wsi Bilcze Złote[6]. Kiedy została zwiększona intensywność łapanek i dwóch złapanych zabito, przemieścili się oni do jaskini Jeziorna. W niej 38 osób ukrywało się przez 511 dni. Miejscowi chłopi dostarczali Żydom jedzenie. Jeden z chłopów przywiózł wóz jęczmienia. Ludzie przecierali jęczmień i jedli go[7]. W 1993 roku oficer policji z Nowego Jorku, grotołaz amator Chris Nicola, odnalazł pozostałości ich siedliska w jaskini Jeziorna[8].
Niektórzy ludzie, którzy uniknęli egzekucji, ukrywani byli także u chłopów z okolicznych wsi. Sporo mieszkańców borszczowskiego rejonu otrzymało odznaczenie Sprawiedliwych wśród Narodów Świata[9][10].
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
Przechodniu, przystań na chwilę!
W tym zbiorowym grobie pochowano
tysiące Żydów mieszkańców Korolówki,
Borszczowa, Skały Podolskiej, Jezierzan,
Mielnicy Podolskiej i Krzywcz,
zamordowanych przez faszystów w latach 1941–1943.
Pomódl się za ich dusze,
żeby to nigdy i z nikim się nie powtórzyło.
W Borszczowie na terenie zdewastowanego cmentarza żydowskiego za czasów radzieckich wybudowano kompleks sportowy. W roku 1990 część stadionu została oddana pod budowę pomnika ku czci ofiar Holokaustu[11]. Został on odsłonięty w roku 2011.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Ірина Мадзій. П'ятдесят років єврейська дівчинка жила під українським прізвищем // Золота пектораль. — 14 квітня 2014. [dostęp 2016-06-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-05)].
- ↑ Понад 150 тисяч євреїв було знищено на Тернопільщині // Тернопільський пресклуб. — 28 січня 2013
- ↑ a b Олександр Пагіря. Місця нацистського терору на території Тернопільщини, 1941–1944 рр. // Територія терору.. [dostęp 2016-06-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-02-03)].
- ↑ The Jewish Ghetto. Borshchiv, Ukraine (then Borszczów, Poland) // Museum of Family History
- ↑ Мизак Н. С. М 583 УПА «Захід» і збройне підпілля ОУН у боротьбі за Українську Самостійну Соборну Державу у 1942–1960 рр. — Чернівці-Торонто: Прут, 2011. — 436 с.; іл. с.158 ISBN 978-966-560-469-3
- ↑ Dailymail Astonishing bravery of the Jewish family who escaped the Holocaust by hiding in an underground cave — for a year-and-a-half
- ↑ Таємниці тернопільських печер. Вертеба. [dostęp 2016-06-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-04)].
- ↑ 511 Days of Total Darkness: The Incredible True Story Behind the Documentary No Place on Earth. [dostęp 2016-06-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-01)].
- ↑ Ірина Мадзій. Єврейська дівчина з Горошової, що на Борщівщині, п’ятдесят років жила під українським прізвищем // TeNews. - 03.04.2015
- ↑ Жанна Ковба. Людяність у безодні пекла. Поведінка місцевого населення Східної Галичини в роки "остаточного розв'язання єврейського питання" // Дух і літера. Київ, 2009. C. 177-180
- ↑ Катерина Дударчук. Історико-культурні гомогенні ресурси Тернопільської області: сучасний стан збереження і використання в міжнародному туризмі // Історія української географії. — 2012. — Випуск 26. — С.123-127.