Grabów (województwo opolskie)
wieś | |
Główna ulica we wsi | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Liczba ludności (2022) |
75[2] |
Strefa numeracyjna |
77 |
Kod pocztowy |
47-180[3] |
Tablice rejestracyjne |
OST |
SIMC |
0495473 |
Położenie na mapie gminy Izbicko | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa opolskiego | |
Położenie na mapie powiatu strzeleckiego | |
50°35′01″N 18°07′40″E/50,583611 18,127778[1] |
Grabów (dodatkowa nazwa w j. niem. Grabow) – wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie strzeleckim, w gminie Izbicko.
Grabów oraz przysiółek Grabówek tworzą sołectwo pod nazwą Grabów o powierzchni 185 ha. Miejscowość położona jest na Równinie Opolskiej i przepływa przez nią rzeka Sucha stanowiąca prawobrzeżny dopływ rzeki Chrząstawy[4].
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Nazwa miejscowości pochodzi prawdopodobnie od rosnących tu niegdyś licznie grabów. Możliwe jednak, że pochodzi od nazwiska bądź przydomku (Grab, Grabowy, Grabowski). Po raz pierwszy została odnotowana jako Grabow w dokumencie z 1297. Na mapie z 1809 ujawnił się podział na Gross Grabow (Wielki Grabów) i Klein Grabow (Mały Grabów), którego z czasem zaczęto nazywać Grabówkiem. W 1936 hitlerowska administracja zmieniła nazwę miejscowości z Grabow na Weißbuchen oraz nazwę przysiółka z Grabowek na Klein Buchen. W 1945 ustalono nazwę Grabów, a w 2007 nadano dodatkową nazwę w języku niemieckim – Grabow[5].
Historia[edytuj | edytuj kod]
W sołectwie Grabów odkryto fragmenty ceramiki i żużel z epoki brązu oraz fragmenty ceramiki kultury przeworskiej okresu wpływów rzymskich[6]. Miejscowość została założona w XIII w. Dla jej rozwoju ważny był fakt, że położona była na ważnym szlaku handlowym z Krakowa do Wrocławia i dalej na zachód[6]. Za datę powstania wsi uznaje się umownie rok 1295[7]. Nazwa miejscowości pojawiła się po raz pierwszy w dokumencie biskupa wrocławskiego Jana III wydanym w 1297 w Ujeździe. Grabów należał wówczas do parafii w Raszowej i stan ten utrzymywał się aż do I poł. XX w. Dokument z 1301 wymienia proboszcza raszowskiej parafii Georga Raschowitz z Grabowa[8]. W dokumencie księcia Bolka II opolskiego z 1316 występuje świadek Adalbert z Grabowa (von Grabow), który prawdopodobnie był zaufanym, wysoko postawionym urzędnikiem i być może właścicielem wsi[8].
Nie ma dostępnych informacji o Grabowie z okresu wojny trzydziestoletniej (1618-1648)[9]. 11 kwietnia 1745 między Nakłem a Grabowem miała miejsce bitwa w ramach II wojny śląskiej między oddziałami pruskimi a oddziałami austriackimi wspartymi jazdą węgierską[10]. Poległych pochowano na górce i najpewniej postawiono krzyż, który z czasem zbutwiał, a o wydarzeniach zapomniano. W 1910, kiedy budowano drogę relacji Opole – Strzelce, zaczęto wydobywać piasek z górki. Ukazały się wówczas szczątki. Władze i archeolodzy stwierdzili, że zapewne pochodzą one właśnie z okresu wojen śląskich. Dziś na tym miejscu stoi krzyż[11].
W 1816 Grabów i Grabówek zamieszkiwało łącznie 68 osób; było 10 zagrodników i folwark[12]. Według danych z 1845 we wsi mieszkało 88 katolików, znajdowało się tu 14 domów, folwark, młyn wodny i tartak[12]. Z końca XIX w. pochodzi informacja, że miejscowość należała do związku sikawkowego, ale nigdy nie powstała w niej jednostka straży pożarnej[13].
W obliczu plebiscytu zaplanowanego na marzec 1921 w krótkim czasie wielu mieszkańców zaczęło organizować się w związki i stowarzyszenia, polskie i niemieckie, które uwypuklały podziały narodowościowe. Spośród 63 głosujących 43 osoby oddały głos za Polską, 19 osób za Niemcami, a 1 osoba oddała głos nieważny. Ostatecznie jednak plebiscyt wygrali Niemcy. W kwietniu 1921 wybuchło III powstanie śląskie. W maju 2 kompania pod dowództwem Franciszka Richtera z 4 baonu strzeleckiego por. Karola Brandysa z podgrupy “Bogdan” zajęła Izbicko, a także Grabów[14]. Młyn w Grabówku spłonął[13]. 31 maja powstańcy wycofali się z Grabowa i jego okolic. Do wsi wkroczyli żołnierze niemieccy, a zaraz po nich francuscy. Życie wsi powoli stabilizowało się, choć problemem były bezrobocie i inflacja[14].
Podczas II wojny światowej do pracy w gospodarstwach rolnych i folwarku w Grabowie hitlerowcy przysłali kilkunastu ukraińskich i polskich robotników przymusowych. Nie wszyscy z nich przeżyli. Na frontach wojny ginęli mieszkańcy wsi i ich krewni[15]. 23 stycznia 1945 Armia Czerwona wkroczyła do Izbicka. Stamtąd żołnierze wyruszyli do Nakła i Grabowa. W Grabowie wojska sowieckie podpaliły chlewy w folwarku. Po pewnym czasie zostały one odbudowane[16].
Pod koniec marca 1945 władzę objęła administracja polska, a Grabów został włączony do gminy Izbicko. W latach 50. i 60. XX w. na miejscu kilkunastu starych chałup wybudowano nowe domy. Zmodernizowano też gospodarstwa rolne[17]. W latach 90. zlikwidowano staw przeciwpożarowy przy dawnym folwarku, wyrównano teren i urządzono plac rekreacyjny[18].
Właściciele miejscowości[edytuj | edytuj kod]
Ustalenie pierwszych właścicieli wsi jest właściwie niemożliwe. W 1672 właścicielem był Heinrich von Koschitzki. W 1674 sprzedał on Grabów i karczmę w Suchej Georgowi Ernstowi von Schick. W 1687 właścicielem został Balthasar Ludwig von Larisch, posiadający wówczas Kamień Śląski, Chorulę, a w późniejszym czasie Otmęt, połowę Siedlca, połowę Poznowic i inne majątki. Jego syn Carl Ludwig Hyacinth von Larisch (1700–1779) był żonaty z Sophią Gräfin Strachwitz (1726–1799). Para nie miała dzieci[19]. Następnie Grabów należał do rodziny Strachwitzów[12]. Po śmierci Sophii majątkiem do 1808 zarządzał jej brat Ernst Graf Strachwitz. Zgodnie z zapisem w jej testamencie każdym kolejnym właścicielem Kamienia Śląskiego miał być przedstawiciel rodu Strachwitz o imieniu Hyacinth (Jacek). Tradycja ta trwała do 1945[19].
Pieczęć[edytuj | edytuj kod]
Pierwsza pieczęć sołectwa Grabów pochodzi z II poł. XVIII w., ale nie wiadomo, jak wyglądała. Najstarszy zachowany odcisk pieczęci pochodzi najprawdopodobniej z początku XIX w. W środkowej części umieszczona jest tarcza nawiązująca do tarczy szwajcarskiej, na niej widnieją pionowo ustawione grabie i duża litera “G” od nazwy miejscowości. Tarcza herbowa umieszczona była na płaszczu heraldycznym, co jest bardzo rzadko ma miejsce w herbach wiejskich. Być może chodziło o chęć podniesienia rangi wsi lub pochodziła z niej istotna postać w kręgach szlacheckich, książęcych bądź kościelnych. Herb ten jest obecnie eksponowany podczas imprez wiejskich, a poza tym widnieje na pamiątkowej tablicy umocowanej na głazie obok kapliczki[20].
Religia[edytuj | edytuj kod]
Mieszkańcy byli początkowo związani z kościołem parafialnym w Raszowej, a po wybudowaniu kościoła w Nakle w 1940 zaczęli uczęszczać właśnie tam. Podlegał on pod parafię w Raszowej. Dopiero w 1980 oficjalnie ustanowiono parafię w Nakle[21] i do niej należą obecnie mieszkańcy Grabowa. W Nakle znajduje się także szkoła podstawowa, do której uczęszczają tutejsze dzieci[22].
Jedną z najważniejszych imprez w miejscowości jest noc świętojańska. Było to pierwotnie pogańskie święto Słowian nazywane nocą Kupały, które zostało zasymilowane przez tradycję chrześcijańską jako wigilia św. Jana. Proboszcz nakielski dokonuje poświęcenia ognia z ogniska, a następnie uczestnicy zapalają od niego pochodnie. Zapala się 12 słupów symbolizujących 12 apostołów. Organizowany jest też konkurs wianków z naturalnych materiałów, które po poświęceniu są rzucane w nurt rzeki Suchej[23].
Obiekty we wsi[edytuj | edytuj kod]
Wzmianka o pierwotnym młynie na rzece Sucha na terenie dzisiejszego Grabówka występuje już w dokumencie księcia strzeleckiego Alberta z 1361. Później wybudowano murowany młyn z kamienia wapiennego. Stał na miejscu dzisiejszego mostu nad rzeką Suchą. W 1953 władze zdecydowały się wysadzić zniszczony młyn w celu wybudowania nowej drogi z Nakła przez Grabówek do Raszowej[24]. W celu uzyskania możliwości regulowania poziomu wody w rzece i stawie zbudowano nowy betonowy jaz w 1976[25].
W poł. XVIII w. założono w Grabowie folwark. Należał on do rodu Larisch z Kamienia Śląskiego. Na przełomie XIX i XX w. był on częścią majoratu kamieńskiego (Majoratsherrschaft Gross Stein). Wg stanu z 1912 należało do niego 169,5 ha gruntów i młyn wodny. W styczniu 1945 wojska sowieckie ograbiły folwark i podpaliły chlewy. Latem 1945 władze polskie rozparcelowały część gruntów między miejscowych rolników, a z pozostałości utworzono rolniczą spółdzielnię produkcyjną. Następnie gospodarstwo rolne należało do technikum rolniczego w Izbicku, a potem do Fabryki Maszyn Rolniczych Agromet w Strzelcach Opolskich[26].
Kapliczka pw. św. Mateusza z II poł. XIX w. została prawdopodobnie ufundowana przez rodzinę Grafów Strachwitz z Kamienia Śląskiego. Oprócz funkcji sakralnej, stanowiła także miejsce spotkań, a bicie dzwonu, obok wezwania na modlitwę, mogło alarmować mieszkańców o zagrożeniu[27].
W Grabowie nie ma sklepów, zakładów pracy ani poczty. Mieszkańcy korzystają z placówek handlowych i instytucji publicznych w pobliskim Nakle i Izbicku. We wsi nie działa też żadna forma transportu publicznego. Najbliższy przystanek autobusowy znajduje się przy drodze krajowej 94 i obsługuje także mieszkańców Nakła[7].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 37625
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-05] .
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 336 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
- ↑ Smykała 2017 ↓, s. 9–12.
- ↑ Smykała 2017 ↓, s. 14.
- ↑ a b Smykała 2017 ↓, s. 19–21.
- ↑ a b Smykała 2017 ↓, s. 45.
- ↑ a b Smykała 2017 ↓, s. 22–23.
- ↑ Smykała 2017 ↓, s. 25.
- ↑ Smykała 2017 ↓, s. 27.
- ↑ Smykała 2017 ↓, s. 85–86.
- ↑ a b c Smykała 2017 ↓, s. 29.
- ↑ a b Smykała 2017 ↓, s. 32.
- ↑ a b Smykała 2017 ↓, s. 34–35.
- ↑ Smykała 2017 ↓, s. 38.
- ↑ Smykała 2017 ↓, s. 41.
- ↑ Smykała 2017 ↓, s. 42–43.
- ↑ Smykała 2017 ↓, s. 47.
- ↑ a b Smykała 2017 ↓, s. 59–63.
- ↑ Smykała 2017 ↓, s. 17.
- ↑ Smykała 2017 ↓, s. 77–79.
- ↑ Smykała 2017 ↓, s. 48.
- ↑ Smykała 2017 ↓, s. 75.
- ↑ Smykała 2017 ↓, s. 52–53.
- ↑ Smykała 2017 ↓, s. 55.
- ↑ Smykała 2017 ↓, s. 56–57.
- ↑ Smykała 2017 ↓, s. 82.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Piotr Smykała , Grabów, Opole: Wydawnictwo i Drukarnia Świętego Krzyża, 2017, ISBN 978-83-7342-572-9 .