Graboszyce
49°56′46″N 19°26′56″E/49,946111 19,448889| wieś | |
 Kościół pw. św. Andrzeja | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
235–280 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2022) |
752[2] |
| Strefa numeracyjna |
33 |
| Kod pocztowy |
32-640[3] |
| Tablice rejestracyjne |
KOS |
| SIMC |
0076641 |
Położenie na mapie gminy Zator  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu oświęcimskiego  | |
| 49°56′46″N 19°26′56″E/49,946111 19,448889[1]
| |
Graboszyce – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie oświęcimskim, w gminie Zator[4][5].
W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa bielskiego.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Nazwę miejscowości w zlatynizowanej staropolskiej formie Grabischicze villa wymienia w latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis[6].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Graboszyce są miejscowością wzmiankowaną w 1253 r. (Gradissicze) jako o własności klasztoru Benedyktynek ze Staniątek i darowiźnie fundatora tegoż klasztoru Klemensa Jaksy herbu Gryf. W 1326 r. we wsi stał kościół parafialny. Przed 1402 r. wzmiankuje się o Świętosławie z Graboszyc. Kolejni dziedzice z Graboszyc poświadczają pośrednio istnienie w tym majątku jakiegoś dworu czy też niewielkiego zamku. W XIX w. napisano: był tu zamek warowny, dziś na dwór przerobiony, miał bardzo obszerne lochy podziemne. W latach 1440–1452 w zapiskach występuje Konrad z Graboszyc. W 1447 r. wzmiankuje się o Janie Węgrzynie, włodarzu z Graboszyc. W tymże roku wspomniano Mikołaja Gamrata zwanego Grabeszky. W 1465 r. Graboszyce należały do Jana Strzesza, piszącego się „z Radoczy”. W 1469 r. wzmiankuje się o Katarzynie z Graboszyc. W latach 1470–1480 Graboszyce należały do Jana Strzesza herbu Kiczka (był on sędzią zatorskim) i Jana Rudzkiego herbu Pilawa. Z 1476 r. mamy zapiskę, w której figurują: Zofia Konradowa z Graboszyc, jej syn Mikołaj, a także zięć Matys i córka Marusia oraz ich dzieci. Przez długi czas Graboszyce należały do rodziny Brandysów przybyłej z Czech. Pod koniec wieku XV i z pocz. XVI pojawia się wzmianka o Klemensie Brandysie z Graboszyc (także z Radoczy i Brzezinki) herbu Radwan, w latach 1484–1486 krajczym królowej Elżbiety, w 1487 r. rzekomym krajczym królewskim, zaś w latach 1492–1494 starostą chęcińskim, a w 1505 r. sędzim zatorskim. W latach 1518–1556 właścicielem Graboszyc był Aleksander (Aleksy) Brandys, podstarości zatorski i oświęcimski. Około 1565 r. Graboszyce należały do Dziwisza (Dionizego) Brandysa, dworzanina i sekretarza królewskiego. W latach 1570–1580 wzniósł on (czy też raczej rozbudował i przebudował) dwór, który można identyfikować z dzisiejszym dworem. Ostatni z Brandysów dziedzic na Graboszycach, Piotr, syn Dziwisza, pisarz oświęcimski, sprzedał je w 1626 r., Cichockim z Wojsławic. W 1700 r. wieś, w której był „zamek murowany”, należała do Jana z Zakrzewa Zakrzewskiego, wojskiego i sędziego grodzkiego oświęcimskiego[7].
W latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis jako właściciela miejscowości podaje Jana Rudzkiego herbu Pilawa[6].
20 lipca 2011 przechodząca przez Graboszyce potężna nawałnica wyrządziła dużo szkód, zrywając dachy, przewracając drzewa i niszcząc wiele budynków mieszkalnych.
Geografia[edytuj | edytuj kod]
Leży na skraju Pogórza Śląskiego, na lewej, wysokiej terasie doliny Skawy, na Wysoczyźnie Osieckiej, w pobliżu południowo-wschodniego krańca Kotliny Oświęcimskiej, w widłach Skawy i uchodzącej do niej z lewego (zachodniego) brzegu Wieprzówki. Część wsi w rejonie Czarczy, przysiółka Grodziska, znajduje się na prawym (wschodnim) brzegu Skawy i graniczy z Bachowicami oraz Grodziskiem. Wieś odległa jest ok. 6 km od Zatora w kierunku Wadowic.
Do wsi należą przysiółki Czarcza i Myto.
Integralne części wsi[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0076687 | Czarcza | przysiółek |
| 0076664 | Łysa Góra | część wsi |
| 0076693 | Myto | przysiółek |
| 0076670 | Pod Górą | część wsi |
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[8].
- Zespół dworski.
Dwór z około 1570–1580 roku, gotycko-renesansowy wzniesiony przez Dziwisza (Dionizego) Brandysa, dworzanina i sekretarza królewskiego. Wcześniej pod koniec XV w. lub w pierwszej połowie XVI w., z inicjatywy Klemensa Brandysa, wzniesiono na prostokątnym rzucie mury obwodowe dzisiejszych piwnic. W 1626 roku pisarz oświęcimski Piotr, syn Dziwisza, sprzedał majątek Cichockim z Wojsławic. W XVIII wieku dwór należał do rodziny Russockich i Tomasz Russocki dokonał barokowej przebudowy dworu. Z czasów tej przebudowy pochodzi m.in. barokowe zwieńczenie ryzalitu frontowego Zmieniono wówczas także dach na budowli na dach łamany, burząc przy okazji attykę krenlażową. W latach 1835–1840 kolejni właściciele dworu, Stanisław i Henrietta Sołtykowie wprowadzili do jego architektury elementy romantyczne. Z tego czasu pochodzi neoklasycystyczny szczyt ryzalitu zachodniego oraz romantyczno-klasycystyczny mostek nad fosą, ozdobiony niezachowanymi wazami. Zbudowano też wtedy klatkę schodową. Od 1864 roku do 1945 roku właścicielami majątku w Graboszycach była rodzina Chrząszczów. Po zakończeniu działań wojennych i wywłaszczeniu ostatnich właścicieli w dworze mieścił się między innymi magazyn. W 1952 roku, podczas renowacji, zmieniono dach łamany dworu na dach czterospadowy. We wnętrzu ślady polichromii. Dwór w 2014 roku od Andrzej Najduchowskiego kupił Franciszek Fryc. W 2017 roku dwór został wyremontowany. Dwór jest otoczony z trzech stron fosą, a z czwartej stawem. W pobliżu park ze starym pomnikowym starodrzewem. Kamieniarka na elewacjach pochodzi z końca XVI wieku. - Kościół pw. św. Andrzeja, otoczenie, drzewostan.
Drewniany kościółek parafialny z XVI wieku w stylu śląsko-małopolskim. Kościół składa się z nawy, węższego od niej zamkniętego ścianą prostą prezbiterium, oraz wieży. Wnętrze nakrywają stropy. Po jego bokach umieszczone są wizerunki Matki Bolesnej oraz Ecce Homo, a na rewersach św. Piotr i św. Andrzej z gotyckiego tryptyku z XVI w. W górnej kondygnacji jest obraz św. Andrzeja z XIX w., oraz po bokach św. Wojciech i św. Stanisław. Całość wieńczy Oko Opatrzności w promienistej glorii[9].
Osoby związane z miejscowością[edytuj | edytuj kod]
- Edward Grzywa – polski chemik
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 37401
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 331 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ a b GUS. Rejestr TERYT
- ↑ a b Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis, "Liber Beneficiorum", Aleksander Przezdziecki, Tom VII, Kraków 1864, str.81
- ↑ Sławomir Dryja [online], eu/wp-content/uploads/2014/01/Dw%C3%B3r-w-Graboszycach-S.Dryja-S.S%C5%82awi%C5%84ski.pdf [dostęp 2024-04-27].
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-01].
- ↑ Szlak Architektury Drewnianej w Małopolsce, Paweł Kutaś, Zakrzów, 2013 ISBN 978-83-60941-50-8, ss.20-21
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- A. Gaczoł, „Rewaloryzacja” renesansowego dworu w Graboszycach, „Spotkania z zabytkami”, nr 8, 1992, s. 29-32;
- E. J. Sadowska, Kasztel renesansowy w Graboszycach, „Wiadomości konserwatorskie”, nr 14, 2003, s. 58-62
- Sławomir Dryja, Stanisław Sławiński, Dwór w Graboszycach k. Zatora w świetle ostatnich badań– dwie pierwsze fazy budowy (XV-XVII w.)
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Nawałnica w Graboszycach
- Sławomir Dryja - Dwór w Graboszycach w świetle badań
- Graboszyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 772.
- Graboszyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 529.
