Hajduk Stanko
Hajduk Stanko – powieść Janka Veselinovicia z 1896[1].
Okoliczności powstania utworu[edytuj | edytuj kod]
Hajduk Stanko należy do grupy utworów poświęconych I i II powstaniu serbskiemu, tworzących nowy krąg tematyczny w serbskiej prozie historycznej, powstały pod koniec XIX wieku i rozwijający się przez niemal cały następny wiek[2]. Zamiarem Veselinovicia było napisanie powieści opiewającej ruch hajducki i serbską walkę narodowowyzwoleńczą[3], głoszącej pochwałę konserwatyzmu, patriotyzmu i prawosławia[4].
Treść[edytuj | edytuj kod]
Akcja powieści rozgrywa się we wsi Czarne Bagno, w regionie Maczwy (część Serbii Centralnej). Miejscowy subbasza, Turek znany jako Gruszka, pragnie doprowadzić do poróżnienia żyjących dotąd w doskonałej zgodzie miejscowych Serbów. Przy pomocy zdrajcy, Serba Marinka, wykorzystuje spór między Stankiem Aleksiciem i Lazarem Miradžiciem o piękną Jelicę, by skłócić ich rodziny, a następnie innych mieszkańców wsi. Lazar, który strzelał do Stanka, chcąc zabić go i samemu zdobyć miłość dziewczyny, za radą Turka przedstawia swój czyn jako zemstę za kradzież, której miał dopuścić się Stanko. Ten opuszcza wieś i dołącza do oddziału hajduków, gdzie wyróżnia się odwagą. Bohater dokonuje również osobistej zemsty, zabijając Lazara, Gruszkę i Marinkę. Może powrócić do wsi, w której ponownie panuje zgoda, i ożenić się z Jelicą.
Wybucha pierwsze powstanie serbskie, do którego dołącza oddział Stanka. Po początkowych sukcesach hajducy, razem z innymi powstańcami, zostają oblężeni w obozie w okolicy miejscowości Ravnje, gdzie z powodu opadów deszczu przemaka posiadany przez nich proch. W tej sytuacji większość obrońców wycofuje się. Jedynie oddział Zeki Buljubaszy, do którego należał Stanko, odmawia odejścia. Wszyscy hajducy giną w obronie szańców.
Cechy utworu[edytuj | edytuj kod]
Powieść powstała pod wyraźnym wpływem serbskiego eposu bohaterskiego i ludowego mitu hajductwa. Bohaterowie dzieła obdarzeni są cechami legendarno-baśniowymi, zdolnymi do wszelkich czynów bohaterskich. Veselinović dokonuje hiperbolizacji zarówno indywidualnych aktów odwagi, jak i postaw całej zbiorowości serbskiej. Hajduk Stanko przejmuje również ludową etykę, afirmowany w pieśniach ludowych patriarchalny model rodziny i społeczności lokalnej, głosi pochwałę umiłowania wolności, prawdy i godności człowieka, mimo tragicznego zakończenia (również przejętego za wzorem epickich pieśni) przekazuje wiarę w zwycięstwo sprawiedliwości i prawdy[5]. Dzieło napisane jest w tonie patetycznym, zaś sceny powstańcze, między innymi z tego powodu, są słabe artystycznie[6]. Mimo tego powieść jest utworem dynamicznym i przykuwającym uwagę czytelnika[6].
Hajduk Stanko jest powieścią tendencyjną, dokonującą idealizacji wsi serbskiej oraz oddziałów hajduków. Postacie w utworze są jednowymiarowe, silnie spolaryzowane[7]. Dzieło składa się z dwóch, luźno związanych ze sobą części: fragmentu poświęconego miłości Stanka, typowego romansu na tle historycznym, oraz części opisującej powstanie serbskie[3]. Zdaniem Bogusława Zielińskiego Veselinović, tworząc powieść, inspirował się modelem Waltera Scotta, jednak świadomie odszedł od niego, łącząc go z cechami serbskiej epickiej poezji ludowej[8].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ B. Zieliński, Serbska..., s. 53.
- ↑ B. Zieliński, Serbska..., s. 52–53.
- ↑ a b B. Zieliński, Serbska..., s. 133.
- ↑ B. Zieliński, Serbska..., s. 138–139.
- ↑ B. Zieliński, Serbska..., s. 101–102.
- ↑ a b B. Zieliński, Serbska..., s. 136.
- ↑ B. Zieliński, Serbska..., s. 133–134.
- ↑ B. Zieliński, Serbska..., s. 137–138.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- B. Zieliński, Serbska powieść historyczna. Studia nad źródłami, ideami i kierunkami rozwoju, Poznań 1998, Wydawnictwo Naukowe UAM, ISBN 83-232-0875-1.