Hawajczyk rdzawoczelny
| Chasiempis sandwichensis[1] | |||
| (J.F. Gmelin, 1789) | |||
_(26372854912).jpg) Samiec | |||
 Chasiempis sandwichensis ridgwayi, samica | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
hawajczyk rdzawoczelny | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
Hawajczyk rdzawoczelny[4], hawajczyk[5] (Chasiempis sandwichensis) – gatunek małego ptaka z rodziny monarek (Monarchidae). Zamieszkuje siedliska leśne na hawajskiej wyspie Hawaiʻi. Jest bliski zagrożenia na wyginięcie.
Taksonomia i systematyka[edytuj | edytuj kod]
Gatunek został formalnie opisany w 1789 r. przez niemieckiego przyrodnika Johanna Friedricha Gmelina w jego poprawionym i rozszerzonym wydaniu Systema Naturae Karola Linneusza. Umieścił go wraz z muchołówkami w rodzaju Muscicapa i ukuł binominalną nazwę Muscicapa sandwichensis[6][7]. Nazwa rodzajowa Chasiempis (Chasiempsis, Chasciempis) pochodzi od gr. χαινω khainō „otwierać się szeroko, trwać z szeroko otwartymi ustami”; εμπις empis, εμπιδος empidos „moskit, komar”[8].
Podgatunki[edytuj | edytuj kod]
Zwykle wyróżnia się trzy podgatunki Chasiempis sandwichensis: C. s. sandwichensis, C. s. ridgewayi i C. s. bryani[9][10][11]. Sandwichensis występuje na zachodzie wyspy Hawaiʻi, bryani w jej północno-środkowej części, a ridgwayi na wschodzie[12].
Status podgatunków jest niepewny[12]. Podgatunek północno-środkowy, bryani występujący na suchych zachodnich zboczach Mauna Kea na wysokości od 1900 do 3000 m n.p.m., wyróżnia się wizualnie i może być uważany za odrębną formę, ale analizy genetyczne nie znalazły dowodów na podział C. s. sandwichensis nawet na poziomie podgatunku (VanderWerf i in. 2010)[12].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Dorosłe osobniki są ciemnobrązowe od góry i białawe od spodu, z różną ilością brązowych akcentów. Mają białe paski na skrzydłach, kuprze i końcówkach ogona. Samce mają czarne gardła, a samice białe[9][13].
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Endemiczny dla wyspy Hawaiʻi (Big Island) na Hawajach. Występuje prawie na całej wyspie, ale wyraźnie liczniej po wschodniej stronie i może być lokalnie wytępiony z niektórych obszarów nizinnych, gdzie wcześniej występował[12]. Bardziej pospolity w lasach na wyższych wysokościach, ale występuje również na niższych poziomach w niektórych obszarach, gdzie zachowały się lasy[13]. Odizolowane populacje występują na Kohala i na zachodnim zboczu Mauna Kea. Historyczne rozmieszczenie prawdopodobnie obejmowało wszystkie zalesione obszary wyspy[9].
Miejsca, w których zwykle można go spotkać, obejmują Park Narodowy Wulkany Hawaiʻi, szlak Pu'u O'o wzdłuż Saddle Road, Kaloko Mauka, Manuka State Park i Pu'u La'au[12].
Zachowanie[edytuj | edytuj kod]
Odważny i ciekawski; nie boi się ludzi i może podążać za turystami. Często trzyma ogon wygięty pod kątem. Obie płcie wydają różne dźwięki i piski[13].
Zarówno samce, jak i samice uczestniczą prawie w równym stopniu we wszystkich aspektach wychowania. Drobno tkane gniazda kubkowe są budowane w ʻōhiʻa i na innych drzewach zależnie od ich dostępności. Zwykle składają dwa jaja, a kolejne gniazda są zakładane, często podczas gdy pisklęta z pierwszego są nadal karmione. Młode są karmione przez rodziców przez co najmniej miesiąc, ale pozostają na terytorium rodzicielskim przez okres do dziesięciu miesięcy[9].
Pożywienie[edytuj | edytuj kod]
Żywią się stawonogami, stosując różnorodne strategie polowań, zależne od środowiska. Mogą chwytać owady w locie lub przysiadając na gałęziach[9].
Status[edytuj | edytuj kod]
Hawajczyk rdzawoczelny jest klasyfikowany przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody jako gatunek bliski zagrożenia (NT – Near Threatened), ponieważ zajmuje niewielki i zmniejszający się zasięg, w którym jego populacja jest poważnie rozdrobniona i zmniejsza się, głównie z powodu wpływu gatunków introdukowanych, w tym patogenów[3]. W oparciu o dane z lat 1976–1979 i 1983 oszacowano liczbę dojrzałych osobników na około 216 000[3].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Chasiempis sandwichensis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b D. Lepage, Hawaiian Elepaio Chasiempis sandwichensis, [w:] Avibase [online] [dostęp 2023-09-11] (ang.).
- ↑ a b c Chasiempis sandwichensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko, Rodzina: Monarchidae Bonaparte, 1854 - monarki - Monarchs (wersja: 2022-08-28), [w:] Kompletna lista ptaków świata [online], Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego [dostęp 2023-09-11].
- ↑ P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 331, 1999.
- ↑ Check-list of Birds of the World. T. 11. Museum of Comparative Zoology, 1986, s. 492. (ang.).
- ↑ Johann Friedrich Gmelin: Systema naturae per regna tria naturae : secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 13. T. 1, cz. 2. Lipsiae: Georg. Emanuel. Beer, 1789, s. 945. (łac.).
- ↑ Chasiempis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-06-28] (ang.).
- ↑ a b c d e Hawaiʻi ʻElepaio [online], Division of Forestry and Wildlife: Wildlife Program, 17 sierpnia 2021 [dostęp 2023-09-10] (ang.).
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v13.2). [dostęp 2023-09-11]. (ang.).
- ↑ HBW and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 7 [online], grudzień 2022 [dostęp 2023-09-11].
- ↑ a b c d e Hawaii Elepaio, [w:] birdfinding.info [online], 16 marca 2019 [dostęp 2023-09-10] (ang.).
- ↑ a b c Hawaii Elepaio, [w:] eBird [online], Cornell Lab of Ornithology [dostęp 2023-09-10] (ang.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).