Himmelbett

Himmelbett – taktyka walki powietrznej, stosowana przez Luftwaffe podczas walki z nocnymi nalotami bombowymi w okresie lipiec 1942 – wrzesień 1943. Naprowadzanie nocnych myśliwców na cel odbywało się przede wszystkim za pomocą wskazań naziemnych stacji radarowych.

W ograniczonym zakresie była stosowany do 1945 roku, w tym pod koniec 1944 Himmelbett zmieniło nazwę na Gebietsnachtjagd.

Zarys

Rozwiązanie 21 lipca 1942 roku dywizji reflektorów przeciwlotniczych i przydzielenie poszczególnych baterii do obrony konkretnych miast wymusiło odejście od dotychczasowo stosowanych metod walki:

• Helle Nachtjagd,
• Dunkle Nachtjagd,
• Kombinierte Nachtjagd.

Wobec mankamentów dostępnych radarów pokładowych (do wiosny 1943 tylko Lichtenstein b/c – fug 202 – mały zasięg, niewielka produkcja seryjna / przede wszystkim trafiły do I./NJG 1 i II./NJG 2, częste usterki), nocne myśliwce miały być naprowadzane za pomocą naziemnych stacji radarowych (Flugmeldemessstellungen). Kilka takich stacji tworzyło jeden Raum pod dowództwem Nachtjagdraumführer-a (NJRF), któremu oprócz jednostek obsługujących konkretne stacje radarowe (Flugmelde-Leit Kompanie) podlegała ponadto konkretna grupa nocnych myśliwców. Wszystkie Raumy tworzyły razem system nocnej obrony powietrznej III Rzeszy, nazywanej przez aliantów „The Kammhuber Line” – od nazwiska jego twórcy pułkownika, a następnie generała Josefa Kammhubera.

Z kolei Niemcy „operami Kammhubera” nazywali rozbudowane stanowiska naprowadzania nocnych myśliwców.

Elementy

Stacje radarowe (Flugmeldemessstellungen)

Stacje radarowe miały różne kategorie ważności. Stacja radarowa 1 kategorii:

• załoga: 250 – 300 osób
• wyposażenie:
  • 1 x Jagdschloß – FuMG 404 – jako Rundumsuchgerät
  • 1 x Wassermann – FUGM 402 – jako Fernsuchgerät
  • 2 x Freya – FUGM 80 – jako Flugmeldegerät
  • 2 x Würzburg-Riese – FuSE 65 – jako Flugzielgerät
• posterunki obserwacyjno-meldunkowe (Fluwa – Flugwache)
• Jagdführungszentralen – tworzenie i przesyłanie do jednostek wyższego szczebla (Jafü/NJRF) raportów na temat sytuacji w powietrzu (Hauptlage) na podstawie raportów otrzymywanych z poszczególnych stacji radarowych (Luftlage)

Stacja radarowa 2 kategorii:

• załoga: 200 osób
• wyposażenie:
  • 2 x Freya – FUGM 80 – jako Flugmeldegerät/ w miejsce Freyi mógł się pojawić Wassermann albo Mammuth
  • 2 x Würzburg-Riese – FuSE 65 – jako Flugzielgerät
  • Stellugszentrale/Auswertung

Stacja radarowa 3 kategorii:

• załoga: 150 osób
• wyposażenie:
  • 2 x Freya – FUGM 80 – jako Flugmeldegerät/ w miejsce Frey mógł się pojawić Wassermann albo Mammuth
  • 2 x Würzburg-Riese – FuSE 65 – jako Flugzielgerät
  • Stellugszentrale/Auswertung

Nazwy kodowe poszczególnych stacji rozpoczynały się od tej samej litery jak nazwy najbliższych miejscowości (np. Stellung Kondor był położony niedaleko miasta Kolberg – Kołobrzeg).

Radary (Funkmessgeräte)

Funkmessgeräte (Radary)

nazwa	symbol	częstotliwość (MHz)	zasięg (Km)
Freya	FuSE80	125	200
Freya A/N	FuMG 450	125	200
Freya LZ	FuMG 401 A	121-138	250
Freya LZ	FuMG 401 B	124-144	250
Freya LZ	FuMG 401 C	91-100	250
Freya LZ	FuMG 401 D	162-200	250
Freya LZ Verbunkert		90	250
Freya LZ C (var)		50-57
Freya Fahrstuhl		125	160
Yagi-Freya/Köthen		82-88	150
Dreh-Freya	FuMG 44	120-158	100
Freya Flamme	FuMG 451 C	187	500
Jagdschloss	FuMG 404	120-158/158-240	200
Wassermann S	FuMG 42 DeTe S	122-131	300
Wassermann M I	FuMG 402	136-149	300
Wassermann M II	FuMG 402	120-158	300
Wassermann M IV	FuMG 402	120-158	300
Mammut	FMG 41 G (fF)	120-150	300
Würzburg-Riese	FuSE65	560	80
Elefant/Russel		34-38	400

Seeburg

Duże znaczenie odgrywał stół oceny sytuacji typu Seeburg (zastąpił poprzednio stosowany Auswerte Tisch), na którego szklanej płycie były wyświetlane zielone (lokalizacje myśliwca) i czerwone (lokalizacje bombowca) punkty symbolizujące samoloty.

Nachtjagdwaffe (lipiec 1942 – wrzesień 1943)

Poziom operacyjny:

• Luftwaffenbefehlshaber Mitte – 24.3.41 – 5.2.44 – Berlin-Wannsee
• XII. Fliegerkorps – 1.8.41 – 15.9.43 – powstał w miejsce 1. Nachtjagddivision – Zeist, niedaleko Utrecht/Holandia
  • 1. Jagddivision – 1.5.42 – 15.9.43 – Deelen/Holandia
  • 2. Jagddivision – 1.5.42 – 15.9.43 – Stade/Niemcy
  • 3. Jagddivision – 1.5.42 – 15.9.43 – Metz/Francja
  • 4. Jagddivision – 2.43 – 15.9.43 – Döberitz/Niemcy
  • 5. Jagddivision – 6.43 – 15.9.43 – Schleissheim, niedaleko Monachium/Niemcy

Poziom taktyczny:

• Nachtjagdgeschwader 1
  • I/NJG1 – 3.41 – 5.9.44 Venlo, 1. JD; Messerschmitt Bf 110, Heinkel He 219 (od 4.43)
  • II/NJG1 – 5.41 – 3.44 St. Trond, 1. JD;Bf 110, Dornier Do 217 (od 3.42)
  • III/NJG1 – 5.41 – 3.44 Twente; 1. JD; Bf 110
  • IV/NJG1 – 1.10.42 – 3.44 Leeuwarden; 1. JD; Bf 110
• Nachtjagdgeschwader 2
  • I/NJG2 – 16.1.42 – 9.42 Catania, 9.42 – 8.11.42 Melsbroek, 8.11.42 – 15.11.42 Cazaux, 15.11.42 – 14.12.42 Lezignan, 14.12.42 – 10.2.43 Melsbroek, 10.2.43 – 23.5.43 Castelvetrano, 23.5.43 – 16.7.43 Aquino, 16.7.43 – 10.10.43 Parchim, II. Fliegerkorps; Junkers Ju 88
  • II/NJG2 – 1.11.41 – 1.10.42 Leeuwarden, 1. JD (od 5.42), 1.10.42 – 11.42 Gilze Rijen, 1. JD, 11.42 – 5.43 Comiso, 5.43 – 7.43 Aquino, II. Fliegerkorps, 7.43 – 12.3.44 Parchim, Junkers Ju 88
  • III/NJG2 – 3.42 – 1.10.42 Gilze Rijen, 1. JD (od 5.42), 15.8.43 – 9.43 Stuttgart/Nellingen, 5. JD, Ju 88
• Nachtjagdgeschwader 3
  • I/NJG3 – 1.10.40 – 8.44 Vechta, 2. JD (od 5.42), Bf 110, Do 217 (od połowy 42), Ju 88 (od połowy 43)
  • II/NJG3 – 1.9.41 – 3.44 Schleswig, 2. JD (od 5.42), Bf 110, Do 217 (od połowy 42), Ju 88 (od połowy 43)
  • III/NJG3 – 1.11.41 – 8.44 Stade, 2. JD (od 5.42), Bf 110
  • IV/NJG3 – 11.42 – 8.1.44 Grove (Karup), 2. JD, Bf 110, Do 217 (od połowy 42), Ju 88C (od połowy 43)
• Nachtjagdgeschwader 4
  • I/NJG4 – 9.42 – 8.44 Florennes, 3. JD, Bf 110, Do 217, Ju 88
  • II/NJG4 – 4.42 – 5.42 Laupheim, XII. Fliegerkorps, 5.42 – 9.42 Rheine, 9.42 – 1.44 St. Dizier, 3. JD, Bf 110, Do 217
  • III/NJG4 – 4.42 – ?9.42 Mainz-Finthen, XII. Fliegerkorps, 3. JD (od 5.42), 9.42 – 8.44 Juvincourt, 3. JD, Bf 110, Do 217, Ju 88
  • IV/NJG4 – 1.1.43 – 1.8.43 Mainz-Finthen, 3.JD, 5.JD (od 2.43), Bf 110
• Nachtjagdgeschwader 5
  • I/NJG5 – 9.42 – 4.5.44 Stendal, Jafü Mitteldeutschland, 4. JD (od 2.43), Bf 110
  • II/NJG5 – 12.42 – 4.44 Parchim, Jafü Mitteldeutschland, 4. JD (od 2.43), Bf 110,
  • III/NJG5 – 4.43 – 3.44 Neuruppin, 4. JD, Bf 110, Do 217
  • IV/NJG5 – 12.42 – 1.43 Lechfeld, Leipheim, Jafü Süddeutschland, 1.43 – 1.8.43 Insterburg, Jafü Ostpreussen, Bf 110
• Nachtjagdgeschwader 101
  • I/NJG101 – 20.3.43 – 25.3.43 Schleissheim, 26.3.43 – 15.3.45 Ingolstadt-Manching, Bf 110, Do 217
  • II/NJG101 – 20.3.43 – 4.43 München-Riem, 4.43 – 12.43 Lechfeld, Bf 110, Do 217
  • III/NJG101 – 20.3.43 – 24.12.43 Stuttgart-Echterdingen, Bf 110, Do 217
  • IV/NJG101 – 7.43 – 12.43 Kitzingen, Bf 110, Dornier Do 217
• Nachtjagdraumführer

Y – Verfahren (Nachtjagd)

W okresie późniejszym (lato 1943) do systemu Himmelbett włączono również urządzenia do radiowego namierzania pozycji samolotów – Y-Bodenstelle FuSAn 733. Stacje radarowe otrzymały po dwa urządzenia takiego rodzaju.

Jägerleit-Stellung

Jägerleit-Stellung:

• 5 x Y-Bodenstelle FuSAn 733 (A – B)
• 5 x Sendebaracke (A – B)
• 5 x Peilturm (Sendebaracke + Y-Bodenstelle FuSAn 733)
• Stellugszentrale/Auswertung
• 5 linii łączności

Jägerleit-Stellung wysyłała 2 sygnały:

• sygnał prowadzący – częstotliwość 180 impulsów na minutę – samoloty miały specjalne urządzenie które przetwarzały impuls na cichy gwizd i pozwalało zachować właściwy kierunek – Heinrich Peiler;
• sygnał przechwytywany – natychmiast odsyłany przez urządzenie zamontowane na pokładzie samolotu do stacji naziemnej i przeliczany na odległość- Hans E-Mess Gerät, pozwalał na ustalenie położenia samolotu.

Pierwsze stacje oddano do użytku na terenie Holandii w lutym 1943 roku. Do lata 1943 pokryto nimi obszar działania 1 i 2 Jagddivision.

Jägerleitgeräte

Jägerleit Geräte

nazwa	symbol	częstotliwość (MHz)	zasięg (Km)
Freya Egon	FuSAn 731	125/156	250
Heinrich Peiler	FuSAn 733	38 – 42	300
Hans E-Mess	FuSAn 733	38 – 42	300

Inne urządzenia używane podczas wojny elektronicznej

• Fern-, Fernst- und Über-Horizont-Suchanlagen – radary o dużym zasięgu, w tym wykrywające cele poza horyzontem; WASSERMAN, MAMMUT
• Rundsuchanlagen – radary panoramiczne; JAGDSCHLOSS
• Funkmeß-Erkennungs- und Funkmeßbeobachtungsanlagen – urządzenia wykrywające nieprzyjacielskie radary
• Funkmeß-Störsender – urządzenia do zakłócania pracy nieprzyjacielskich radarów
• Funk – sprzęt radiowy

Zasada działania

Można wyróżnić dwie metody:

1. lipiec 1942 – lato 1943 – radar typu Freya (zasięg 150 km) odpowiedzialny jest za ogólne określenie kierunku lotu nieprzyjacielskiego bombowca; 1. Würzburg Riese (zasięg 70 km) (Rot) – odpowiada za lokalizacje bombowca a 2. Würzburg Riese (Gruss) – odpowiada za lokalizacje myśliwca; system umożliwia śledzenie 1 samolotu nieprzyjaciela
2. lato 1943 – 1945 – radar typu Freya (zasięg 150 km) odpowiedzialny jest za ogólne określenie kierunku lotu nieprzyjacielskiego bombowca; 2 urządzenia typu Y-Bodenstelle FuSAn 733 umożliwiają jednoczesne naprowadzanie 2 nocnych myśliwców, podczas gdy 2 Würzburg-Riese pozwalają zlokalizować 2 nieprzyjacielskie bombowce; system umożliwia śledzenie 2 samolotów nieprzyjaciela

RAF Bomber Command

Order of Battle

10 lipca 1942

Lotnisko	Group	Squadron	Samolot	liczba
Elsham Woods	No. 1 Group	103 Sqn	Vickers Wellington Mk IC, Handley Page Halifax	9 Non-op’l 7
Snaith	No. 1 Group	150 Sqn	Vickers Wellington Mk III	20
Lindholme	No. 1 Group	305 (Polski) Sqn	Wellington Mk II	16
Binbrook	komórka	12 Sqn, 142 Sqn	Wellington Mk II, Mk IV	19, 19
Holme-on-Spalding Moor	No. 1 Group	460 Sqn RAAF	Wellington Mk IV, Handley Page Halifax	19 1 Non-op’l
Wattisham	No. 2 Group	18 Sqn	Bristol Blenheim Mk IV	21
Watton	No. 2 Group	21 Sqn	Bristol Blenheim IV, Lockheed Ventura	12 Non-op’l 2
Horsham St Faith	No. 2 Group	105 Sqn, 139 Sqn	Bristol Blenheim Mk V, De Havilland Mosquito	12, 13 Non-op’l
West Raynham	No. 2 Group	107 Sqn, 114 Sqn	Douglas DB-7 III, Blenheim Mk IV	22, 21
Swanton Morley	No. 2 Group	88 Sqn, 226 Sqn	Douglas DB-7 III	20, 21
Feltwell	No. 3 Group	57 Sqn, 75 (New Zealand) Sqn	Wellington Mk III	17, 18
Oakington	No. 3 Group	7 Sqn, 101 Sqn	Short Stirling, Wellington Mk III	14, 16
Mildenhall	No. 3 Group	149 Sqn, 419 Sqn RCAF	Wellington Mk III, Stirling	15, 15
Marham	No. 3 Group	115 Sqn, 218 Sqn	Wellington Mk III, Stirling	17, 15
Honington	No. 3 Group	9 Sqn	Wellington Mk III	16
Stradishall	No. 3 Group	214 Sqn	Short Stirling	15
Wyton	No. 3 Group	15 Sqn, 156 Sqn	Wellington Mk III, Stirling	14, 19
Topcliffe	No. 4 Group	102 Sqn, 425 Sqn RCAF	Halifax, Wellington Mk III	17, 0 Non-op’l
Linton	No. 4 Group	35 Sqn, 158 Sqn	Halifax	18, 16
Middleton St George	No. 4 Group	76 Sqn, 78 Sqn	Halifax	18 Non-op’l, 18
Pocklington	No. 4 Group	405 Sqn RCAF	Halifax	19
Waddington	No. 5 Group	44 (Rhodesia) Sqn, 420 Sqn RCAF	Avro Lancaster, Handley Page Hampden, Avro Manchester	18, 13, 2 Non-op’l
Scampton	No. 5 Group	49 Sqn, 83 Sqn	Avro Lancaster, Avro Manchester	19, 2 Non-op’l, 16
Swinderby	No. 5 Group	50 Sqn	Avro Manchester, Avro Lancaster	12, 12 Non-op’l
Coningsby	No. 5 Group	97 Sqn, 106 Sqn	Avro Lancaster	18, 12
Syerston	No. 5 Group	61 Sqn, 408 Sqn RCAF	Avro Lancaster, Handley Page Hampden, Avro Manchester	16, 22, 1 Non-op’l
Bottesford	No. 5 Group	207 Sqn	Avro Lancaster	18
Tempsford	No. 8 Group	138 Sqn (Special), 161 Sqn (Special)	Armstrong Whitworth Whitley Mk V, Handley Page Halifax, Wellington Mk IA, Westland Lysander	10, 5, 1, 6, 5
Stradishall	No. 8 Group	109 Sqn (Special)	Avro Anson, Wellington Mk IC, Avro Lancaster	9, 19, 1

8 lipca 1943

Lotnisko	Group	Squadron	Samolot	liczba
Elsham Wolds	No. 1 Group	103 Sqn	Avro Lancaster Mk I i III	27
Kirmington	No. 1 Group	166 Sqn	Wellington Mk III, Mk X	1, 16
Hemswell	No. 1 Group	300 (Polski) Sqn, 301 (Polski) Sqn	Wellington Mk X	23, 12
Wickenby	No. 1 Group	12 Sqn	Lancaster Mk I i III	25
Grimsby	No. 1 Group	100 Sqn	Lancaster Mk I i III	27
Ludford Magna	No. 1 Group	101 Sqn	Lancaster Mk I i III	29
Binbrook	No. 1 Group	460 Sqn RAAF	Lancaster Mk I i III	27
Mildenhall	No. 3 Group	15 Sqn	Stirling	30
Mepal	No. 3 Group	75 (NZ) Sqn	Stirling	31
West Wickham	No. 3 Group	90 Sqn	Stirling	30
Lakenheath	No. 3 Group	149 Sqn, 199 Sqn	Stirling, Wellington Mk X	21, 14 Non-op’l, 2 Non-op’l
Chedburgh	No. 3 Group	214 Sqn, 620 Sqn	Stirling	20, 19
Downham Market	No. 3 Group	218 Sqn	Stirling	32
East Wretham	No. 3 Group	115 Sqn	Lancaster Mk II	22
Tempsford	No 107 (Special Duties) Wing	138 Sqn (Special), 161 Sqn (Special)	Halifax Mk II i V, Westland Lysander, Lockheed Hudson, Douglas DB-7	17, 6, 10, 2, 2
Feltwell	No 107 (Special Duties) Wing	192 Sqn (Special)	Wellington Mk X, De Havilland Mosquito IV i VI, Halifax Mk II i V	9, 3, 4
Melbourne	No. 4 Group	10 Sqn	Halifax Mk II	27
Snaith	No. 4 Group	51 Sqn	Halifax Mk II	32
Holme-on-Spalding Moor	No. 4 Group	76 Sqn	Halifax Mk II, V	1 Non-op’l, 30
Elvington	No. 4 Group	77 Sqn	Halifax Mk II	25
Breighton	No. 4 Group	78 Sqn	Halifax Mk II	24
Pocklington	No. 4 Group	102 Sqn	Halifax Mk II	26
Lissett	No. 4 Group	158 Sqn	Halifax Mk II	25
Leconfield	No. 4 Group	466 (RAAF) Sqn, 196 Sqn	Wellington Mk X	16, 17
Burn	No. 4 Group	431 (RCAF) Sqn	Halifax, Wellington Mk X	0, 17
Bardney	No. 5 Group	9 Sqn	Avro Lancaster Mk I i III	18
Dunholme Lodge	No. 5 Group	44 (Rhodesia) Sqn	Lancaster Mk I i III	18
Fiskerton	No. 5 Group	49 Sqn	Lancaster Mk I i III	16
Skellingthorpe	No. 5 Group	50 Sqn	Lancaster Mk I i III	18
Scampton	No. 5 Group	57 Sqn, 617 Squadron	Lancaster Mk I i III	25, 22 Non-op’l
Syerston	No. 5 Group	61 Sqn, 106 Sqn	Lancaster Mk I i III	16, 16
Langar	No. 5 Group	207 Sqn	Lancaster Mk I i III	18
Bottesford	No. 5 Group	467 (RAAF) Sqn	Lancaster Mk I i III	25
Woodhall Spa	No. 5 Group	619 Sqn	Lancaster Mk I i III	17
Leeming	No. 6 Group	408 (RCAF) Sqn, 427 (RCAF) Sqn	Halifax Mk II, Mk V, Wellington Mk III	18, 19, 1
Middleton St George	No. 6 Group	419 (RCAF) Sqn, 428 (RCAF) Sqn	Handley Page Halifax, Halifax Mk V, Wellington Mk III	21, 19, 2
Tholthorpe	No. 6 Group	434 (RCAF) Sqn	Halifax Mk V	5 Forming
Linton	No. 6 Group	426 (RCAF) Sqn	Halifax Mk II i V, Wellington Mk III	19 Forming, 4 Forming, 4 Forming
East Moor	No. 6 Group	429 (RCAF) Sqn, 433 (RCAF) Sqn	Wellington Mk X	17, 0 Forming
Skipton-on-Swale	No. 6 Group	432 (RCAF) Sqn	Wellington Mk X	19
Oakington	No. 8 (Pathfinder) Group	7 Sqn	Short Stirling, Avro Lancaster Mk I i III	19, 14
Gravely	No. 8 (Pathfinder) Group	35 Sqn	Halifax Mk II	33
Gransden Lodge	No. 8 (Pathfinder) Group	405 (RCAF) Sqn	Halifax Mk II	21
Wyton	No. 8 (Pathfinder) Group	83 Sqn, 139 Sqn	Lancaster Mk I i III, Mosquito IV	23, 15
Bourn	No. 8 (Pathfinder) Group	97 Sqn	Lancaster Mk I i III	31
Warboys	No. 8 (Pathfinder) Group	156 Sqn	Lancaster Mk I i III	34
Marham	No. 8 (Pathfinder) Group	105 Sqn, 109 Sqn	Mosquito Mk IV i IX	15 Non-op’l, 4 Non-op’l, 22, 7

Taktyka strumienia bombowców

Linia Kammhubera złożona była z sektorów, patrolowanych przez nocne myśliwce. W danym momencie jedna niemiecka stacja radarowa mogła prowadzić jeden (później 2) nocne myśliwce w jednym sektorze. Ponieważ pilot nocnego myśliwca potrzebował na przechwycenie i zestrzelenie minimum 10 minut, było oczywiste, że w ciągu godziny może zestrzelić maksymalnie 6 bombowców. Niezależnie od liczby przelatujących przez sektor bombowców liczba strat będzie taka sama.

Jednocześnie dostępne urządzenia nawigacyjne (GEE) pozwalało bombowcom nadlatywać nad cel tą samą trasą, prędkością i w większych formacjach, zmniejszając jednocześnie prawdopodobieństwo kolizji. Opierając się na tej kalkulacji dowództwo Bomber Command wprowadziło nową metodę nalotu w postaci tzw. strumienia bombowców.

Pierwszy nalot z zastosowaniem nowej taktyki został przeprowadzony 29 marca 1942 roku na Lubekę – 234 samoloty – przy stracie 12 maszyn (5%). W okresie kwiecień – maj 1942 roku znaczne siły bombowców (przeciętnie 100 – 250) były regularnie wysyłane nad terytorium Niemiec. W nocy z 30 na 31 maja 1942 roku ma miejsce pierwszy nalot 1000 (1047) bombowców na Kolonię.

Taktyka „bomber stream” stanowiła potwierdzenie skuteczności badań operacyjnych, polegających na zastosowaniu modeli matematycznych, statystyki oraz algorytmów do rozwiązywania problemów kompleksowych. Pozwalało osiągać cele strategiczne przy pomocy metod naukowych.

Pathfinder force

15 sierpnia 1942 roku Bomber Command powołał specjalne jednostki naprowadzające – „Pathfinder force” (dosł. „oddziały tropicieli”) pod dowództwem Air Commodore D. C. T. Bennetta. Były to załogi, które miały za zadanie odnaleźć cel i oznaczyć go za pomocą wyznaczników celu (T. I. – Target Indicators). Te były używane w trzech podstawowych kolorach – czerwonym, zielonym i żółtym. Po raz pierwszy jednostka Pathfinderów została użyta 19 sierpnia 1942 roku podczas nalotu na Flensburg. Znakowanie celu mogło odbywać się przy T. I. wolno opadających w powietrzu lub palących się już na ziemi. Zrzucanie wyznaczników celu odbywało się przede wszystkim przy wzrokowym kontakcie bombardiera z ziemią. Przy braku widoczności zrzutu dokonywano według wskazań pokładowego radaru H2S.

Oboe

20 – 21 grudnia 1942 roku de Havilland Mosquito z 109 dywizjonu wykorzystały po raz pierwszy urządzenia do „ślepego” bombardowania. Oboe pozwalał na prowadzenie jednocześnie tylko jednego samolotu, dlatego od marca 1943 roku wyposażone w nie Mosquito wykorzystywane były do oznaczenia celów nalotu za pomocą flar świetlnych.

Oboe wykorzystywał dwie różne i dobrze odizolowane od siebie stacje (określane jako Cat i Mouse) w Anglii do wysłania sygnału do samolotu wyposażonego w transponder. Transponder odsyła sygnał z powrotem do obu stacji. Czas nadejścia sygnału pozwala na określenie odległości.

Każda ze stacji wykorzystuje sygnały radiowe do wykreślenia okręgu o odpowiednim promieniu, przy czym przecięcie się dwóch okręgów oznacza cel nalotu. Wszystkie stacje w południowej Anglii były ze sobą połączone, tak że jedna mogła przejąć zadanie drugiej.

H2S

Podczas nocnego nalotu na Hamburg (30/31 stycznia 1943) w ramach „Pathfinder force” po raz pierwszy zostaje zastosowany radar pokładowy H2S. Umożliwia on bombardowanie przy każdej pogodzie oraz zidentyfikowanie celów naziemnych nocą. 3 lutego 1943 niedaleko Rotterdamu (stąd nazwa Rotterdam Gerät) jeden z egzemplarzy został przechwycony przez Niemców w zestrzelonym bombowcu Short Stirling. Na jego podstawie Telefunken zbudowało radar ostrzegawczy FuG 350 Naxos.

Serrate

30 czerwca 1943 roku po raz pierwszy zastosowano brytyjskie myśliwce nocne, wyposażone w radar pokładowy, do przechwytywania i atakowania niemieckich myśliwców nocnych.

Chaff

Podczas nalotu na Hamburg w nocy z 24 na 25 lipca 1943 roku po raz pierwszy zastosowano chaff (przez Anglików nazywane Window, a przez Niemców – Düppel). Były to odpowiednio przycięte – do połowy długości fali – paski aluminium (staniolu), które dawały na ekranie radaru rozliczne echa, uniemożliwiające odróżnienie pasków staniolu od prawdziwych samolotów.

Podczas nalotu na Hamburg stracono jedynie 3 bombowce, a podczas dalszych lipcowych nalotów straty utrzymywały się poniżej 3% użytych maszyn.

Naloty

Priorytety

• 14 lutego 1942 – Industrial worker morale – morale ludności cywilnej, ze szczególnym uwzględnieniem robotników
• 14 stycznia 1943 – U-boat pens – schrony chroniące u-booty (Saint-Nazaire, Lorient, La Rochelle, Tulon, Trondheim) i stocznie (Hamburg – Blohm & Voss, Brema – AG Weser, Gdańsk – F. Schichau)
• 10 czerwca 1943 – Combined Bomber Offensive – I faza (czerwiec 1943 – 1944) – skierowana przeciwko niemieckiemu przemysłowi lotniczemu
• sierpień 1943 – Operation Crossbow – niemieckie bronie dalekiego zasięgu: V-1, 2, 3

Cele nalotów

• maj 1942: Calais, St-Omer, Dunkierka, Hamburg, Stuttgart, Belgium Power Stations, Warnemünde, Boulogne Docks, St-Nazaire, Paryż-Gennevillers, Kolonia Raid 1000 bombowców
• czerwiec 1942: Essen, Brema, Hawre, Ostenda, Dieppe, Essen, Emden, Brugia, St-Nazaire, Brema 1000,
• lipiec 1942: Flensburg, Brema, Wilhelmshaven, Gdańsk, Abbeville, Duisburg, Lubeck, Vegesack, Hamburg, Saarbrücken,
• sierpień 1942: Ruhr, Duisburg, Osnabrück, Moguncja, Düsseldorf, Osnabrück, Flensburg, Frankfurt, Kassel, Gdynia, Nuremberg, Saarbrücken
• wrzesień 1942: Saarbrücken, Karlsruhe, Emden, Brema, Duisburg, Frankfurt, Düsseldorf, Wilhelmshaven, Essen, Monachium, Wismar, Vegesack, Flensburg, Oslo, Lingen,
• październik 1942: Wismar, Lubeka, Flensburg, Krefeld, Akwizgran, Osnabrück, Kilonia, Hawr, Kolonia, Le Creusot, Genua, Ruhr, Mediolan
• listopad 1942: Genua, Hamburg, Turyn, Stuttgart
• grudzień 1942: Frankfurt, Eindhoven, Mannheim, Turin, Duisburg, Monachium,
• styczeń 1943: Essen, Duisburg, IJmuiden, Abbeville, Leer, Lorient, Cherbourg, Berlin, Caen, Hengelo, Osnabrück, Kolonia, Düsseldorf, Hamburg
• luty 1943: Kolonia, Hamburg, Turyn, La Spezia, Lorient, Wilhelmshaven, Mediolan, Brema, Nuremberg, Dunkirk, St-Nazaire
• marzec 1943: Berlin, Hamburg, Nuremberg, Monachium, Stuttgart, Essen, St-Nazaire, Duisburg, Bochum,
• kwiecień 1943: St Nazaire, Lorient, Brest, Essen, Kilonia, Duisburg, Frankfurt, La Spezia, Stuttgart, Pilzno, Mannheim, Szczecin, Rostock.
• maj 1943: Abbeville, Dortmund, Duisburg, Cherbourg Docks, Bochum, Pilzno, lotniska, zapory w pobliżu Zagłębia Ruhry, Berlin, Düsseldorf, Jena, Essen, Wuppertal
• czerwiec 1943: Düsseldorf, Munster, Bochum, Oberhausen, Kolonia, Mintchanin, Friedrichshafen, Krefeld, Mulheim, La Spezia, Wuppertal, Gelsenkirchen,
• lipiec 1943: Kolonia, Gelsenkirchen, Turyn, Akwizgran, Montbeliard, Hamburg, Essen, Leghorn, Remscheid,
• sierpień 1943: Hamburg, Genua, Mediolan, Turyn, Mannheim, Norymberga, Mediolan, Peenemünde, Leverkusen, Berlin, Mönchengladbach, Rheydt, St-Omer
• wrzesień 1943: Berlin, Mannheim, Ludwigshafen, Monachium, Boulogne, Montlucon, Dortmund-Ems Canal, Modane, Antheor Viaduct, Hannover, Oldenburg, Darmstadt, Braunschweig, Bochum

Poszukiwanie nowych rozwiązań – swobodne polowanie

Pojawienie się chaff, wprowadzenie do użytku bombowców wyposażonych w nowoczesne urządzenia zakłócające, dywersyjne naloty odwracające uwagę od prawdziwych oznaczało kres systemu Himmelbett, który w nowych warunkach okazał się nieefektywny. W okresie koniec 1943 – połowa 1944 roku zlikwidowano stanowiska poszczególnych Nachtjagdraumführerów. Większość Raumów zostało rozwiązane, a tworzące je stacje radarowe przeniesione w głąb Niemiec. Pozostawiono je jedynie na obszarze Holandii i północno-zachodnich Niemczech, gdzie można nadal było spotkać pojedyncze bombowce powracające z nalotu.

Miejsce Himmelbtt zajęła na początku taktyka Wilde Sau, a po wprowadzeniu w ostatnim kwartale 1943 roku ulepszonych radarów pokładowych (Lichtenstein sn 2 a – fug 220) – Zahme Sau.

Zmiany organizacyjne pociągnęły za sobą połączenie dowództw dziennych i nocnych jednostek myśliwców w ramach poszczególnych dywizji myśliwskich. Niezależna dotychczas służba obserwacji przestrzeni powietrznej, która podlegała poszczególnym okręgom lotniczym (Luftgaue), podporządkowano teraz Luftwaffenbefehlshaber Mitte. Towarzyszyło temu połączenie stanowisk general der nachtjagd – odpowiedzialnego za nocną obronę III Rzeszy i general der tagjagd – odpowiedzialnego za dzienną obronę III Rzeszy.

Symbolicznym końcem systemu Himmelbett było odwołanie generała Josefa Kammhubera, twórcy „nocnego dachu na III Rzeszą”, ze stanowiska dowódcy XII. Fliegerkorps, a następnie przemianowanie jednostki 15 września 1943 roku na I. Jagdkorps.

Skróty

• ArKo – Artilleriekommandeur(sstellung oder -Befehlsstand)
• FlaBttr – Flugabwehrbatterie
• FuBL – Funk-Blindlandegerät
• FuL – Funk-Landegerät
• FuMB – Funkmeß-Beobachtung (passive Erkennung feindlicher elektromagnetischer Strahlungen)
• FuME – Funkmeß-Erkennung (aktive Freund-/Feind-Erkennung)
• FuMG – Funkmeßstellung allgemein oder kombinierte Stellung von Marine und Luftwaffe
• FuMG – Funkmeßgerät (Anwendung der Bezeichnung je nach Kontext)
• FuMO – Funkmeßortungsstellung allgemein (meist Marine) (aktive Entfernungs- und Richtungsbestimmung)
• FuMS – Funkmeß-Störsender (Marine)
• FuMT – Funkmeß-Täuschung
• FuMZ – Funkmeß-Zusatz (Zusatzgeräte zur Verbesserung einzelner Funktionen)
• FuSAn – Funk-Sende-Anlage wie beispielsweise Y-Stellung, Bernhard, Knickebein etc.
• FuSE – Funk-Sende-Empfänger
• FuFeuer – Funk- und Leuchtfeuer
• GefStd – Gefechtsstand
• HKB – Heeresküstenbatterie
• Ln – Luftnachrichten (dahinter Zusatzbezeichnung)
• LnRgt – Luftnachrichten Regiment
• MArKo – Marinekommandeur(sstellung oder -Befehlsstand)
• MKB – Marineküstenbatterie
• RV – Richtfunk-Verstärker
• RAAF – Royal Australian Air Force
• RCAF – Royal Canadian Air Force
• Seetakt – Stellung oder Einzelgerät für seetaktische Funkmeßortung (= Feuerleitung)
• SKST – Stör-Kontroll-Stelle
• StP – Stützpunkt (allgemein)
• SSST – Stör-Sende-Stelle
• UGruKo – Untergruppenkommandeurskommandostand
• WN – Widerstandsnest

Oznaczenia kodowe sprzętu radarowego – przykład – FMG 41 G (fF):

• FMG – radar
• 41 – rok wprowadzenia
• G – pierwsza litera nazwy producenta (G od GEMA)
• f – częstotliwość (f – 120–150 MHz)
• F – położenie anteny albo sposoby jej przesuwania

Zobacz też

• system Lorenza
• Knickebein
• X-Gerät
• Y-Gerät

Bibliografia

• Marek Murawski, Kampanie lotnicze, Obrona powietrzna III Rzeszy cz. 3, działania nocne 1939 – 43, Agencja Wydawnicza AJ-PRESS, Gdańsk 1999
• http://www.gyges.dk/
• http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20070706011932/http://www.raf.mod.uk/bombercommand/aug43.html
• https://web.archive.org/web/20170427221336/http://www.bomber-command.info/
• http://www.atlantikwall.info/index.htm