Holszany

Holszany
	; Ruiny zamku
Herb	Flaga
Państwo	Białoruś
Obwód	grodzieński
Rejon	oszmiański
Populacja (2009); • liczba ludności	; 981
Nr kierunkowy	+375 1593
Kod pocztowy	231120
	Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego Holszany
	Położenie na mapie Białorusi Holszany
	54°15′22″N 26°00′51″E/54,256111 26,014167
	Multimedia w Wikimedia Commons

Holszany (biał. Гальшаны) – agromiasteczko na Białorusi, w obwodzie grodzieńskim, w rejonie oszmiańskim; od 1920 do 1945 r. w Polsce, w województwie wileńskim, w powiecie oszmiańskim, siedziba gminy Holszany.

Siedziba parafii prawosławnej (pw. św. Jerzego Zwycięzcy)^[2] i rzymskokatolickiej (pw. św. Jana Chrzciciela).

Holszany, dawne miasteczko, były gniazdem rodowym Holszańskich. W Holszanach urodziła się królowa Zofia Holszańska.

Prywatne miasto szlacheckie położone było w końcu XVIII wieku w powiecie oszmiańskim województwa wileńskiego^[3].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Założycielem miasta, wg legendy, był Holsza, jeden z synów Romunta (kniazia litewskiego). Od Holszy wywodzi swoje pochodzenie ród Holszańskich.

Po śmierci Pawła Algimunta Holszańskiego (biskupa łuckiego, a później wileńskiego), Holszany odziedziczyła Helena Dubrowicka. Po jej zaślubinach (w roku 1525) z Pawłem Sapiehą, miasto przeszło w ręce rodziny męża. Ostatnimi dziedzicami majątku holszańskiego z rodu Sapiehów byli Kazimierz (zm. 1639) i Tomasz (zm. 1646). Majątek obciążony znacznymi długami powoli zmieniał właścicieli i podupadał.

Zamek holszański wybudowano w 1610 na zlecenie Pawła Stefana Sapiehy, wicekanclerza Wielkiego Księstwa Litewskiego. Zamek wznosił się na brzegu rzeki Olszanki. Był dwupiętrowy i w kształcie czworoboku z ośmiościennymi wieżami po bokach. Budynek posiadał system ocieplający, wodociągi i kanalizację. Pokoje gościnne oraz galerie zdobiły freski i bogata sztukateria, podłogi wyłożone były terakotą. Wokół zamku zbudowano 3 sztuczne jeziora, których dno wyłożono kafelkami. W rezydencji Sapiehy mieściła się okazała biblioteka i galeria obrazów.

W ciągu wieków zamek kilkakrotnie przebudowywano. Zaczął też popadać w ruinę. W czasach „potopu szwedzkiego” został ograbiony i zniszczony.

W XIX w. należał do rodziny Wołowiczów, Mosiewiczów i Żabów. W 1880, kolejny właściciel (Gorbaniew) rozebrał wieże i część ścian pod budowę karczmy.

W 1618 Paweł Stefan Sapieha ufundował w miejscowości klasztor franciszkanów z kościołem św. Jana Chrzciciela. Wdowa po nim dobudowała do kościoła rotundę, w której umieściła marmurowy nagrobek męża oraz nagrobki jego trzech poprzednich żon. Nagrobki te pozostawały w świątyni do ok. 1970, kiedy to wywieziono je do Muzeum Starożytnej Historii i Kultury Białoruskiej w Mińsku. Wnętrze świątyni pokryte jest pastelową dekoracją malarską z II połowy XVIII wieku z iluzjonistycznym wizerunkiem wielkiego ołtarza głównego, w którym piętrzące się kolumny sięgają aż po pozorną kopułę.

W czasach zaborów miasteczko i dobra w gminie Holszany, w powiecie oszmiańskim, w guberni wileńskiej Imperium Rosyjskiego. W 1866 liczyło 2679 mieszkańców. Był tu Sąd Pokoju, szkółka wiejska, stacja pocztowa, browar ^[4]. W 1905 roku miasteczko liczyło 2032 mieszkańców, folwark liczył 52 mieszkańców, 1236 dziesięcin. Miasteczko i folwark były własnością Jagmina^[5].

W II Rzeczypospolitej siedziba wiejskiej gminy Holszany.

W latach 1921–1945 majątek i miasteczko leżały w Polsce, w województwie wileńskim, w powiecie oszmiańskim, w gminie Holszany.

W 1931 miasteczko w 319 domach zamieszkiwało 1926 osób, majątek [1] w 4 domach 70 osób^[6].

Wierni należeli do miejscowej parafii rzymskokatolickiej i prawosławnej. Miejscowość podlegała pod Sąd Grodzki w Holszanach i Okręgowy w Wilnie; mieścił się tu urząd pocztowy obsługujący znaczną część gminy^[7].

Podczas okupacji hitlerowskiej, w sierpniu 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 700 osób. W październiku roku Niemcy zlikwidowali getto, a Żydów wywieziono do getta w Wołożynie i Oszmianie, a następnie zamordowano^[8].