Hypopetalia pestilens

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Hypopetalia pestilens[1]
McLachlan, 1870
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Podgromada

uskrzydlone

Rząd

ważki

Podrząd

Epiprocta

Infrarząd

ważki różnoskrzydłe

Rodzina

Austropetaliidae

Podrodzina

Hypopetaliinae/Phyllopetaliinae/Austropetaliinae s. l.

Plemię

Hypopetaliini

Rodzaj

Hypopetalia

Gatunek

Hypopetalia pestilens

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]

Hypopetalia pestilens – gatunek ważki z infrarzędu różnoskrzydłych i rodziny Austropetaliidae, jedyny z monotypowego rodzaju Hypopetalia. Występuje na terenie południowej Ameryki Południowej. Zamieszkuje gęste lasy górskie.

Taksonomia[edytuj | edytuj kod]

Gatunek i rodzaj opisane zostały po raz pierwszy w 1870 roku przez Roberta McLachlana na łamach „Transactions of the Entomological Society of London”. Autor ów umieścił ten takson w rodzinie gadziogłówkowatych, wskazując na podobieństwa z rodzajami Phyllopetalia i Petalia[3]. Dwa kolejne rodzaje pokrewne, Austropetalia i Archipetalia, wprowadzone zostały przez Roberta Johna Tillyarda odpowiednio w 1916 i 1917 roku[4][5]. W tamtym okresie zaczęto wyróżniać dla wspomnianych rodzajów plemię Petalini[5] lub podrodzinę Petalinae[6]. Do rangi osobnej rodziny wyniósł Petalidae w 1933 roku Frederic Charles Fraser[7]. Wkrótce potem nazwy Petalia i Petalidae okazały się być młodszymi homonimami. W 1934 roku John Cowley wprowadził nową nazwę Neopetalia dla rodzaju Petalia[8], a w 1940 roku wspomniani Tillyard i Fraser nazwę Neopetaliidae dla rodziny Petalidae[9].

Jeszcze pod koniec XX wieku klasyfikowany był w rodzinie Neopetallidae. W 1994 roku Frank Louis Carle i Jerry A. Louton wydzielili rodzaje Archipetalia, Austropetalia, Hypopetalia i Phyllopetalia do nowej rodziny Austropetaliidae[10]. W 1996 roku Günter Bechly wprowadził dalszy podział Austropetaliidae, rodzaj Hypopetalia umieszczając w podrodzinie Austropetaliinae i plemieniu Phylopetaliini[11]. W tym samym roku Hans Lohmann wprowadził podrodzinę Hypopetaliinae w znaczeniu podobnym do Phyllopetaliini Bechly’ego, tj. jako obejmującą rodzaje Hypopetalia i Phyllopetalia[12]. Również w roku 1996 ukazała się rewizja Austropetaliidae autorstwa F.L. Carlego. W niej także pojawia się podrodzina Hypopetaliinae, ale jako takson monotypowy, z jednym, również monotypowym, plemieniem Hypopetaliini[13]. Monotypowe plemię Hypopetaliini zastosował również w swoich późniejszych systemach Bechly, ale jako część podrodziny Phyllopetaliinae, będącej tam odpowiednikiem wyniesionego w 2003 roku o rangę wyżej plemienia Phylopetaliini[14][15].

Larwę tego gatunku jako pierwszy opisał w 1941 roku Eberhard Schmidt[16][17]. Jej redeskrypcji dokonali natomiast w 2009 roku Pablo Pessacq i Cecilia Brand[18].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Owad dorosły[edytuj | edytuj kod]

Ważka dużych rozmiarów, również jak na przedstawiciela rodziny. Osiąga od 78 do 86 mm długości ciała[17], a u holotypu rozpiętość skrzydeł wynosi 98 mm[3]. Ubarwienie ma ciemnobrązowe z trzema parami białawych plamek po bokach skrzydłotułowia[17].

Głowę zaopatrzoną ma w duże oczy złożone, pośrodkowo stykające się ze sobą[15]. Spośród trzech przyoczek dwa boczne oddalone są od oczu złożonych na odległość równą średnicy przyoczka. Potylica ma na tylnej krawędzi poprzecznej kolec skierowany dogrzbietowo[17]. Na szczycie czoła oraz w tyle głowy rosną czarne szczecinki[3].

Tułów porasta szarawe owłosienie[3]. Wyjątkową cechą skrzydłotułowia tej ważki jest nadzwyczaj silnie rozwinięte żeberko podłużne biegnące środkiem grzbietu oraz również umieszczone po stronie grzbietowej grube guzki[17]. Skrzydła są przezroczyste do żółtawo lub brązowo przydymionych. Wzdłuż przedniej ich krawędzi rozmieszczonych jest siedem czerwonawych lub rudobrązowych plam[3][17]. Pierwsza z nich rozciąga się od nasady skrzydła do okolic drugiej poprzecznej żyłki antenodalnej, druga leży między piątą a siódmą żyłką poprzeczną antenodalną, trzecia nieco za połową odległości od nasady skrzydła do nodusa i niekiedy zanika w tylnej parze skrzydeł, czwarta obejmuje nodus, piąta leży w połowie odległości od nodusa do pterostygmy, szósta po wewnętrznej stronie pterostygmy, a siódma rozciąga się od zewnętrznego brzegu pterostygmy do wierzchołka skrzydła[3]. Użyłkowanie skrzydła cechuje się żyłką wspierającą przesuniętą dosiebnie od pterostygmy, obecnością dwóch lub trzech komórek w sutriangulum[17] oraz brakiem pętli analnej[15].

Odwłok jest jednolicie ciemny, tylko spody segmentów od siódmego do dziesiątego są żółtawo rozjaśnione[3]. Przynajmniej niektóre jego tergity mają podłużne żeberko grzbietowe[15]. Drugi segment u samca ma uszka tak szerokie jak długie. Wtórny aparat kopulacyjny samca ma wcisk na nasadowym członie pęcherzyka nasiennego o krawędziach bocznych umiarkowanie wyniesionych, w widoku bocznym nie wyższych niż człon i nieprzekraczających poziomu płata genitalnego. Boczne wyrostki nasadowego członu pęcherzyka nasiennego w widoku tylnym przybierają zarysami kształt litery „V”. Przysadki odwłokowe samca są krótsze od epiproktu[17], u podstawy dość wąskie, dalej nieco rozpłaszczone, zakończone tępo[3]. Epiprokt wykształcony w formie płytki o wierzchołku podzielonym na trzy płaty, z których środkowy jest czarny i znacznie większy niż żółte płaty boczne[15][3]. Samica ma gładkie sternum dziesiątego segmentu[17].

Larwa[edytuj | edytuj kod]

Ciało larwy jest brązowe, od strony grzbietowej porośnięte łuskowatymi szczecinkami, które to składają się z pokrytej kolcami części nasadowej i zaokrąglonej części wierzchołkowej[18].

Głowa jest trapezowata w zarysie, na tylnej krawędzi zaopatrzona w krótkie i grube szczecinki kolcowate. Krótkie czułki mają biczyki podzielone na trzy pierścienie, z których pierwszy jest 2,2 razy, a trzeci 1,8 raza dłuższy niż drugi. U stadium piątego widoczne są od strony grzbietowej małe, trójkątne płaty pod oczami złożonymi, u stadium czwartego płatów tych brak, a u stadiów wcześniejszych są obecne, ale niewidoczne od strony grzbietowej. Nadustek ma nagi przedustek oraz dwa nagie place po bokach zaustka. Brak na nim guzków odróżnia go od tego u rodzaju Phyllopetalia. Na wardze górnej nagi plac leży pośrodkowo. Żuwaczki odznaczają się obecnością ząbka dodatkowego (y), który na lewej z nich może jednak być słabo rozwinięty. Szczęki mają niezmodyfikowane żuwki zewnętrzne. Żuwka wewnętrzna ma natomiast trzy równej wielkości zęby grzbietowe oraz cztery zęby brzuszne, z których wierzchołkowy jest największy, a przedwierzchołkowy najmniejszy. Przedbródek ma kształt około półtora raza dłuższego niż szerokiego prostokąta z bokami lekko ku nasadzie zbieżnymi. Wąskie wyrostki po jego bokach są, w przeciwieństwie do rodzaju Phyllopetalia, słabo wykształcone. Języczek jest wyraźnie wypukły, bardzo wąsko i głęboko wcięty. Krótkie głaszczki wargowe mają szereg tępych ząbków na wewnętrznej krawędzi oraz o około ćwierć dłuższy od krawędzi zewnętrznej haczyk ruchomy[18].

Prostokątne przedplecze ma dwa nagie place po bokach. Boczno-brzuszne wyrostki przedtułowia podzielone są głębokim wykrojeniem pośrodkowym na dwa płaty, z których przedni podzielony jest mniejszym wycięciem na dwa płatki. Zewnętrzne zawiązki skrzydeł są lekko rozbieżne, wewnętrzne zaś równoległe i dochodzą do środka długości czwartego segmentu odwłoka. Krótkie i grube odnóża dysponują krótkimi, grubymi i zakrzywionymi szczecinkami. Brak jest skupisk szczecinek na goleniach, występujących u P. apollo i P. pudu[18].

Odwłok zwęża się w części tylnej doogonowo. Po bokach wierzchu segmentów ma nagie place. Każdy segment ma wyrostki tylno-boczne zwieńczone w sposób zaokrąglony lub lekko kanciasty. Na segmentach od drugiego do szóstego znajduje się po jednym środkowo-grzbietowym guzku, przy czym segmenty piąty i szósty mogą mieć ów guzek zredukowany. Na piramidę analną składają się krótkie przysadki odwłokowe, długie, zaostrzone i trójkątne w przekroju paraprokty oraz epiprokt podzielony na zaokrąglony płat grzbietowy i długi płat brzuszny[18].

Występowanie, ekologia i zagrożenie[edytuj | edytuj kod]

Owad neotropikalny, ograniczony do południowej części Ameryki Południowej. Większość jego stanowisk znajduje się w środkowym Chile. Występuje tam od Regionu Metropolitalnego Santiago na północy przez Maule, Biobío, Araukanię i Los Ríos po Los Lagos na południu[2][19]. Poza tym znany jest z Argentyny, z północno-zachodniego skraju prowincji Chubut[19] i prowincji Río Negro[18].

Ważka ta zasiedla gęste lasy górskie. Spotykana jest na rzędnych od 600 do ponad 1400 m n.p.m.[17] Larwy przechodzą rozwój w górskich i podgórskich potokach oraz zacienionych strumieniach[17][2]. Osobniki dorosłe spotyka się latające jeden za drugim blisko lustra wody niewielkich cieków płynących w zalesionych, silnie zacienionych jarach[17].

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN ważkę tę umieszczono w 2006 roku ze statusem gatunku najmniejszej troski – ze względu na bycie stosunkowo pospolitą i przypuszczalne zamieszkiwanie licznych obszarów chronionych. Zagrożeniem jest dla niej zmiana i utrata siedlisk wywołana wylesianiem, gospodarką leśną i wydobywczą, zabiegami hydrotechnicznymi, zanieczyszczeniem wód, wprowadzeniem obcych gatunków ryb czy zgryzaniem przez zwierzęta domowe[2].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Hypopetalia pestilens, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b c d N. von Ellenrieder, D. Paulson, Hypopetalia pestilens, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species, DOI: 10.2305/IUCN.UK.2006.RLTS.T60259A12317026.en [dostęp 2022-04-06] (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g h i Robert McLachlan. Descriptions of the new genus and four new species of Calopterygidae, and of a new genus and new species of Gomphidae. „The Transactions of the Entomological Society of London”. 18, s. 170–172, 1870. Entomological Society of London. 
  4. ↑ Robert John Tillyard, Herbert Campion. Life-Histories and Descriptions of Australian Æschninæ; with a Description of a New Form of Telephlebia. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 33 (222), s. 1–83, 1916. DOI: 10.1111/j.1096-3642.1916.tb00253.x. 
  5. ↑ a b R.J. Tillyard. On some new dragonflies from Australian and Tasmania (Order Odonata). „Proceedings of the”. 37, s. 572-584, 1917. Linnean Society of New South Wales. 
  6. ↑ Richard Anthony Muttkowski. Catalogue of the Odonata of North America. „Bulletin of the Public Museum of the City of Milwaukee”. 1 (1), s. 1-207, 1910. 
  7. ↑ F.C. Fraser. A revision of the Fissilabioidea (Cordulegasteridae, Petaliidae and Petaluridae) (Order Odonata). Part II. Petaliidae and Petaluridae and appendix to Part I. „Memoirs of the Indian Museum”. 9, s. 205-260, 1933. 
  8. ↑ John Cowley. Changes in the Generic Names of the Odonata. „Entomologist”. 67, s. 201, 1934. 
  9. ↑ R.J. Tillyard, F.C. Fraser. A reclassification of the order Odonata based on some new interpretations of the venation of the dragonfly wing Part III. Continuation and conclusion. „The Australian Zoologist”. 9, s. 359-396, 1940. 
  10. ↑ F.L. Carle, J.A. Louton. The larva of Neopetalia punctata and establishment of Austropetaliidae fam. nov. (Odonata). „Proceedings of the Entomological Society of Washington”. 96 (1), s. 147–155, 1994. Entomological Society of Washington. 
  11. ↑ Günter Bechly, Morphologische Untersuchungen am Flügelgeäder der rezenten Libellen und deren Stammgruppenvertreter (Insecta; Pterygota; Odonata), unter besonderer Berücksichtigung der Phylogenetischen Systematik und des Grundplanes der *Odonata, „Petalura”, Special Volume 2, 1996, s. 1–402.
  12. ↑ Hans Lohmann. Das phylogenetische System der Anisoptera (Odonata). „Deutsche Entomologische Zeitschrift”. 106 (9), s. 209–266, 1996. 
  13. ↑ Frank Louis Carle. Revision of Austropetaliidae (Anisoptera: Aeshnoidea). „Odonatologica”. 25 (3), s. 231–259, 1996. Societas Internationalis Odonatologica. 
  14. ↑ Günter Bechly, Phylogenetic classification of fossil and extant odonates, [w:] Günter Bechly, Phylogenetic Systematics of Odonata, Böblingen 2007.
  15. ↑ a b c d e Günter Bechly, Phylogenetic Systematics of Euanisoptera / Aeshnoptera, [w:] Günter Bechly, Phylogenetic Systematics of Odonata, Böblingen 2007.
  16. ↑ E. Schmidt. Petaluridae, Gomphidae und Petaliidae der Schönemannschen Sammlung aus Chile (Ordnung Odonata). „Archiv für Naturgeschichte, N.F.”. 10, s. 231-258, 1941. 
  17. ↑ a b c d e f g h i j k l Hypopetalia. W: Rosser W. Garrison, Natalia von Ellenrieder, Jerry A. Louton: Dragonfly Genera of the New World: An illustrated and annotated key to the Anisoptera. Baltimore: JHU Press, 2006, s. 20–21.
  18. ↑ a b c d e f Pablo Pessacq, Cecilia Brand. Description of the larva of Phyllopetalia apollo and redescription of that of Hypopetalia pestilens MacLachlan (Anisoptera: Austropetaliidae). „Odonatologica”. 38 (3), s. 213–220, 2009. 
  19. ↑ a b Javier Muzón, Pablo Pessacq, Federico Lozano. The Odonata (Insecta) of Patagonia: A synopsis of their current status with illustrated keys for their identification. „Zootaxa”. 3784 (4), s. 346–388, 2014. DOI: 10.11646/zootaxa.3784.4.2. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Hypopetalia_pestilens&oldid=68349540”