Irena Wirszyłło

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Irena Wirszyłło
Wanda, Zbyszek, Halina
podkomisarz podkomisarz
Data i miejsce urodzenia

10 sierpnia 1903
Radomsko

Data i miejsce śmierci

24 stycznia 1944
Auschwitz-Birkenau

Przebieg służby
Lata służby

1925–1943

Formacja

Służba Więzienna
SZP-ZWZ-AK

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa

Odznaczenia
Krzyż Walecznych (od 1941)

Irena Wirszyłło z d. Bugajska, ps. „Wanda”, „Zbyszek”, „Halina” (ur. 10 sierpnia 1903 w Radomsku, zm. 24 stycznia 1944 w Auschwitz-Birkenau) – polska strażniczka więzienna, członkini Służby Zwycięstwu Polski, Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Była najmłodszym dzieckiem prawnika i strażnika więziennego Waleriana Bugajskiego i Emilii z d. Topór–Jasińskiej[1]. Miała trójkę rodzeństwa: Zygmunta, Jerzego (kapitana Wojska Polskiego) i Marię (zm. 1922). Obydwaj bracia zostali zamordowani podczas zbrodni katyńskiej[2].

Najprawdopodobniej ukończyła studia prawnicze w Wolnej Wszechnicy Polskiej, podczas studiów była aktywną działaczką w środowisku Polskiej Partii Socjalistycznej. Przyjaźniła się m.in. ze Stanisławem Dubois[2][3][4]. Od 1 stycznia 1925 roku pracowała w Służbie Więziennej, początkowo jako asystentka w więzieniu kobiecym przy ulicy Dzielnej, pół roku później została podinspektorem. Od maja 1927 roku pracowała w Areszcie Centralnym w Warszawie[3]. W 1929 roku została mianowana pomocnikiem naczelnika aresztu[5].

Między 1925 a 1927 rokiem poślubiła Ludwika Wirszyłło[3], miała z nim córkę[6]. Małżeństwo mieszkało przy ulicy Daniłowiczowskiej 8 w Warszawie, następnie przeprowadzili się na ulicę Pawią 21, niedługo przed wybuchem II wojny światowej zamieszkali w budynku Miejskich Zakładów Sanitarnych przy ulicy Spokojnej 15/35[6][7].

Podczas kampanii wrześniowej jej mąż trafił do niewoli radzieckiej. W czasie obrony Warszawy służyła prawdopodobnie w Straży Obywatelskiej[8]. Podczas okupacji niemieckiej w stopniu podkomisarza pracowała w więzieniu „Serbia”. Na przełomie października i listopada 1939 roku dołączyła do Służby Zwycięstwu Polski[6][9]. Sporządzała odpisy list z danymi osób, które z więzień trafiały do aresztu śledczego przy alei Szucha, przekazywała także grypsy[10][11]. Utrzymywała kontakt z aresztowanym Stefanem Starzyńskim, dostarczając mu żywność, gazety i książki, poinformowała także urząd miejski o miejscu przetrzymywaniu Starzyńskiego[10]. Brała udział w próbie uwolnienia Starzyńskiego z aresztu, ten jednak odmówił ucieczki[12]. 24 grudnia 1939 roku, za udzielanie pomocy więźniom politycznym i Żydom, została karnie przeniesiona do pracy na ulicę Daniłowiczowską[6][13]. Na jej prośbę na Pawiaku otwarto reperowalnię bielizny, która stała się miejscem sortowania grypsów i uzyskiwania informacji[14]. Zorganizowała siatkę konspiracji więziennej, współpracując m.in. z Wandą Gawryłow[15].

17 maja 1943 roku została aresztowana we własnym mieszkaniu, zatrzymano wówczas także innych członków więziennej konspiracji: Michalinę Wojciechowską oraz prawdopodobnie, Ignacego Purgana. W czasie aresztowania na oczach funkcjonariuszy Gestapo wyrzuciła przez okno kompromitujące dokumenty[14]. Została osadzona na Pawiaku, podczas śledztwa była także przewożona do siedziby Gestapo przy alei Szucha, gdzie była torturowana, na jej oczach torturowano także jej nastoletnią córkę[16]. 5[17] lub 6 sierpnia 1943 roku wraz z grupą 58 kobiet została wywieziona do obozu Auschwitz-Birkenau, gdzie otrzymała numer obozowy 53901[18].

Według wspomnień jednej z więźniarek, Danuty Grzeszkiewicz, zmarła w obozie w czerwcu 1943 roku na tyfus. Najprawdopodobniej zmarła jednak 24 stycznia 1944 roku, jak podaje sporządzony przez więźniów wykaz zmarłych więźniarek[18][16].

Pośmiertnie została odznaczona Krzyżem Walecznych[19]. Jej symboliczny grób znajduje się na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach[19].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Kułan 2021 ↓, s. 442.
  2. ↑ a b Kułan 2017 ↓, s. 79.
  3. ↑ a b c Kułan 2017 ↓, s. 80.
  4. ↑ Kułan 2021 ↓, s. 443.
  5. ↑ Kułan 2021 ↓, s. 444.
  6. ↑ a b c d Kułan 2017 ↓, s. 81.
  7. ↑ Kułan 2021 ↓, s. 445.
  8. ↑ Kułan 2021 ↓, s. 447.
  9. ↑ Bedyński 1995 ↓, s. 196.
  10. ↑ a b Kułan 2017 ↓, s. 82.
  11. ↑ Kułan 2021 ↓, s. 448.
  12. ↑ Kułan 2017 ↓, s. 83.
  13. ↑ Kułan 2021 ↓, s. 450.
  14. ↑ a b Kułan 2017 ↓, s. 86.
  15. ↑ Bedyński 1995 ↓, s. 199.
  16. ↑ a b Kułan 2017 ↓, s. 87.
  17. ↑ Bedyński 1995 ↓, s. 212.
  18. ↑ a b Kułan 2021 ↓, s. 456.
  19. ↑ a b Kułan 2017 ↓, s. 88.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Bartosz Kułan, Konspiracyjna działalność Ireny Wirszyłło (1903–1944) – strażniczki więziennej z Pawiaka i Aresztu Centralnego w Warszawie, „UR Journal of Humanities and Social Sciences”, 4 (5), 2017, s. 77-95, ISSN 2543-8379.
  • Bartosz Kułan, „Strażniczki” z Pawiaka. Wanda Gawryłow-Jankowska (1907–1994) i Irena Wirszyłło (1903–1944) w świetle dokumentów Komisji Historii Kobiet, „Res Historica”, 52, 2021, s. 439-461, ISSN 2082-6060.
  • Krystian Bedyński, Warszawska konspiracja więzienna 1939-1944 (Udział polskiego personelu), „Archiwum Kryminologii”, 21, Instytut Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk, 1995, s. 191-220, ISSN 0066-6890.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Irena_Wirszyłło&oldid=73478391”