Język nowo-wysoko-niemiecki

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Język nowo-wysoko-niemiecki (niem. neuhochdeutsch, neuhochdeutsche Sprache, Neuhochdeutsch) – okres w historii języka niemieckiego od roku 1650 do czasów współczesnych[1] Można wyróżnić następujące fazy: starszy język nowo-wysoko-niemiecki (1650 – 1800), nowszy język nowo-wysoko-niemiecki (1800 – 1950), okres języka współczesnego (Gegenwartsdeutsch)[2]. Poprzedni okres: język wczesno-nowo-wysoko-niemiecki. Inna periodyzacja: 1660 – 1770: barok i oświecenie, 1770 – 1830: klasyka i romantyzm, 1830 –1920: kultura mieszczańska i realizm, od 1920 do współczesności[3].

Starszy język nowo-wysoko-niemiecki (1650-1800)[edytuj | edytuj kod]

W pierwszym okresie (do roku 1800) języka nowo-wysoko-niemieckiego (nwn) następują lub utrwalają się pewne zmiany w zakresie gramatyki i słownictwa języka niemieckiego. Większość z nich była kontynuowana w kolejnych okresach.

Innowacje gramatyczne[edytuj | edytuj kod]

  • odmiana rzeczowników: wprowadzenie w gramatykach normatywnych XVIII wieku końcówki -e dla rzeczowników rodzaju męskiego i nijakiego w liczbie mnogiej oraz końcówki – (e)n dla rzeczowników żeńskich[4];
  • synkopa nieakcentowanego -e- w 2. osobie liczby pojedynczej czasowników, np. zamiast du gehest > du gehst;
  • zmniejszenie się zasobu czasowników mocnych na rzecz odmiany słabej (w obecnej niemczyźnie 95% czasowników należy do odmiany słabej)[5];
  • tworzenie formy imiesłowu czasu przeszłego za pomocą ge-, np. gefunden zamiast funden;
  • Konjunktiv Präteritum traci swoje znaczenie temporalne na rzecz znaczenia modalnego, por. er nähme;
  • coraz częstsze używanie formy opisowej trybu przypuszczającego (konjunktivu), np. er würde kommen;
  • utrwalenie się użycia form analitycznych dla czasów Perfekt, Plusquamperfekt, Futur I, Futur II[6];  
  • zastępowanie bezpodmiotowych zdań typu mir träumt przez formy typu ich träume;
  • tendencja do zastępowania form dopełniaczowych przez formy analityczne przyimkowe, np. sich des Unfalls erinnern > sich an den Unfall erinnern;
  • utrwaliła się finalna forma orzeczenia w zdaniach podrzędnych;
  • w tekstach pisanych XVIII wieku tendencja do używania rozbudowanych przydawek rozszerzonych;
  • utrwala się stosowanie pełnej ramy zdaniowej (z kolei w następnym okresie 1800-1950) nastąpi tendencja do nieprzestrzegania zasady klamry zdaniowej)[7].

Słownictwo[edytuj | edytuj kod]

Zapożyczenia z języka francuskiego (XVII – XVIII w.), m.in.: (handel) Fabrik, Saison, Bankier, (architektura) Balkon, Mansarde, Palais, (ubiór) Krawatte, Frisur, Garderobe, (kulinaria) Bouillon, Kotelett, Konfitüre, (życie towarzyskie) elegant, Promenade, Rendez vous, (nazwy pokrewieństwa) Cousin, Onkel, Tante, (słownictwo wojskowe) Bravour, Front, Eskorte.

Zapożyczenia z języka angielskiego (w związku z licznymi przekładami utworów literatury angielskiej), np.: Ballade, Klub, Export, Parlament, Meeting, Song[8]

Już w XVII wieku zaczęły powstawać stowarzyszenia językowe stawiające sobie za cel dbanie o „czystość językową”, w tym unikanie wyrazów obcych i  dialektalnych. Działalność purystyczna była uważana za akt patriotyczny, równoznaczny z podniesieniem obyczajowości i rozwojem kultury[9].

Nowszy język nowo-wysoko-niemiecki (1800-1950)[edytuj | edytuj kod]

Nastąpiła stabilizacja języka standardowego. Na całym niemieckim obszarze językowym zostały przyjęte w XIX wieku normy języka pisanego ustanowione przez Gottscheda i Adelunga. W wyniku rozwoju szkolnictwa coraz więcej ludzi opanowało umiejętność czytania i pisania. Do rozpowszechnienia języka pisanego przyczynił się rozwój gazet i czasopism, zwłaszcza w drugiej połowie XIX wieku. Poziom i znaczenie europejskie osiągnęła literatura niemiecka, która wywarła wpływ na rozpowszechnienie języka literackiego[10].

Ustalanie normy językowej[edytuj | edytuj kod]

W okresie nowo-wysoko-niemieckim (nwn) dzięki działalności gramatyków (m.in. Schottelius, Bödiker, Gottsched[11]) i leksykografów (m.in. Adelung, bracia Grimm, Sanders) oraz twórczości pisarzy (m.in. Goethe, Schiller[12]) nastąpiło unormowanie niemieckiego języka pisanego. Działalność purystów niemieckich (m.in.Campe), w tym stowarzyszeń językowych (por. Towarzystwo Owocodajne, Powszechne Niemieckie Stowarzyszenie Językowe)[13] miała wpływ na kształt słownictwa niemieckiego[14]. Uregulowanie pisowni (por. Konrad Duden)[15] i wymowy (por. Theodor Siebs)[16] nastąpiło dopiero pod koniec XIX wieku.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Norbert Morciniec: Wprowadzenie do językoznawstwa niemieckiego. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut, 2020, s. 39.
  2. ↑ Norbert Morciniec: Historia języka niemieckiego. Wrocław 2021, s. 137 nn.
  3. ↑ Gerhart Wolff, Deutsche Sprachgeschichte, 1990, 133 nn [dostęp 2024-05-03] (niem.).
  4. ↑ Norbert Morciniec, Historia języka niemieckiego, Wrocław 2021, s. 154-155 [dostęp 2024-02-14] (pol.).
  5. ↑ N Morciniec, Historia języka niemieckiego, 2021, s. 155 (pol.).
  6. ↑ N Morciniec, Historia języka niemieckiego, 2021, s. 155-156 (pol.).
  7. ↑ N Morciniec, Historia języka niemieckiego, 2021, s. 156-157 (pol.).
  8. ↑ N Morciniec, Historia języka niemieckiego, 2021, s. 158-159 (pol.).
  9. ↑ Norbert Morciniec, Historia języka niemieckiego., 2021, s. 173 [dostęp 2024-05-03] (niem.).
  10. ↑ Norbert Morciniec, Historia języka niemieckiego, 2021, s. 172 [dostęp 2024-05-03] (pol.).
  11. ↑ P Ernst, Deutsche Sprachgeschichte, 2005, s. 189-193 (niem.).
  12. ↑ P Ernst, Deutsche Sprachgeschichte, Wiedeń 2005, s. 201-208 [dostęp 2024-02-14] (niem.).
  13. ↑ P Ernst, Deutsche Sprachgeschichte, 2005, s. 220-222 (niem.).
  14. ↑ Norbert Morciniec: Historia języka niemieckiego. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut, 2021, s. 139 nn.
  15. ↑ Norbert Morciniec: Historia języka niemieckiego. Wrocław 2021, s. 176 nn.
  16. ↑ Norbert Morciniec: Historia języka niemieckiego. Wrocław 2021, s. 178 nn.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Norbert Morciniec: Historia języka niemieckiego. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut, 2021, s. 137–211. ISBN 978-83-7977-607-8.
  • Peter Ernst: Deutsche Sprachgeschichte.Wien: 2005. ISBN 3-8252-2582-6.
  • Gerhart Wolff: Deutsche Sprachgeschichte. 2. Aufl. Tübingen: Francke Verlag, 1990. ISBN 3-7720-1763-0.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Język_nowo-wysoko-niemiecki&oldid=73694114”