Jan Dembowski (biolog)
Pełne imię i nazwisko |
Jan Bohdan Dembowski |
---|---|
Data i miejsce urodzenia |
26 grudnia 1889 |
Data i miejsce śmierci | |
Zastępca przewodniczącego Rady Państwa | |
Okres |
od 20 listopada 1952 |
Marszałek Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej | |
Okres |
od 20 listopada 1952 |
Poprzednik | |
Następca | |
Odznaczenia | |
Jan Bohdan Dembowski (ur. 26 grudnia 1889 w Petersburgu, zm. 22 września 1963 w Warszawie) – polski biolog, zoopsycholog, prezes Polskiej Akademii Nauk, marszałek Sejmu I kadencji, członek Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu w 1958[1]. Budowniczy Polski Ludowej.
Rodzina[edytuj | edytuj kod]
Jego żoną od 1918 była Stanisława Dembowska z domu Swinarska (1891–1962). Oboje zostali pochowani na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodził się w polskiej rodzinie inteligenckiej w Petersburgu. Studiował na Uniwersytecie Petersburskim i Wiedeńskim, od 1934 z tytułem profesora nadzwyczajnego, a od 1947 profesora zwyczajnego.
W latach 1919–1934 pracownik naukowy Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego w Warszawie, w latach 1920–1930 profesor w Wolnej Wszechnicy Polskiej, w latach 1922–1934 docent na Uniwersytecie Warszawskim, w latach 1934–1939 prof. Uniwersytetu im. Stefana Batorego w Wilnie, w latach 1940–1941 wykładowca Uniwersytetu Marksizmu-Leninizmu w Wilnie. W latach 1944–1947 był attaché naukowym przy ambasadzie RP w Moskwie, a także pracownikiem naukowym Instytutu Biologii Doświadczalnej w Moskwie. W tym czasie działał w Związku Patriotów Polskich.
W latach 1947–1952 profesor Uniwersytetu Łódzkiego, w latach 1947–1961 dyrektor Instytutu Biologii Doświadczalnej w Warszawie, w latach 1952–1960 prof. Uniwersytetu Warszawskiego. Od 1952 członek rzeczywisty, w latach 1952–1957 prezes, w latach 1952–1963 członek prezydium Polskiej Akademii Nauk[2].
W latach 1952–1957 pełnił mandat posła oraz był marszałkiem Sejmu I kadencji, w latach 1952–1957 zastępcą przewodniczącego Rady Państwa.
W 1949 roku był delegatem Krajowej Rady Obrońców Pokoju na Kongres Obrońców Pokoju w Paryżu[3]. W latach 1948–1952 przewodniczący Polskiego Komitetu Obrońców Pokoju. W listopadzie 1949 został członkiem Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina[4]. W okresie 1951–1953 przewodniczący Komitetu Nagród Państwowych, w latach 1952–1956 zastępca przewodniczącego Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Narodowego. 6 marca 1953 wszedł w skład Ogólnonarodowego Komitetu Uczczenia Pamięci Józefa Stalina[5].
W 1949 i w 1955 laureat nagrody państwowej I stopnia; członek PAN ( od 1952)[6] oraz akademii zagranicznych – Akademii Nauk ZSRR (członek honorowy), Węgierskiej Akademii Nauk, Narodowej Akademii Nauk w Nowym Jorku.
Od 1949 roku jako członek Koła Przyrodników Marksistów popularyzował łysenkizm, który był rozwinięciem jego krytyki Augusta Weismanna i Thomasa Morgana[7]. Jako uczony zajmował się badaniami eksperymentalnymi w dziedzinie fizjologii pierwotniaków oraz psychologii (etologii) zwierząt. Wśród jego naukowych zainteresowań były także problemy genetyki, ewolucjonizmu, embriologii, regeneracji, a także metodologia nauk biologicznych.
Materiały archiwalne Jana Dembowskiego znajdują się w PAN Archiwum w Warszawie pod sygnaturą III-145[8].
Jego żoną była prof. dr Stanisława Dembowska (1891–1962), biolog[9].
Pochowany z pełnymi honorami państwowymi na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie w Alei Zasłużonych (kwatera 26A-tuje-6)[10]. W pogrzebie udział wzięli m.in. zastępca przewodniczącego Rady Państwa PRL prof. Stanisław Kulczyński, sekretarz Rady Państwa Julian Horodecki, członek Rady Państwa Roman Nowak, minister szkolnictwa wyższego Henryk Golański, wiceprezes Polskiej Akademii Nauk prof. Witold Stefański, sekretarz naukowy PAN prof. Henryk Jabłoński, zastępca przew. Komitetu Nauki i Techniki prof. Dionizy Smoleński oraz wiceprzewodniczący Ogólnopolskiego Komitetu Pokoju Jarosław Iwaszkiewicz[11].
Działalność publicystyczna[edytuj | edytuj kod]
Był popularyzatorem nauki oraz encyklopedystą, edytorem czterotomowej, ilustrowanej Nowoczesnej encyklopedii zdrowia wydanej w latach 1937–1939 w Warszawie[12] .
Autor m.in.:
- Historia naturalna jednego pierwotniaka (1924, wiele wydań),
- Darwin (1936), Psychologia zwierząt (1946, także wydania niemieckie i rosyjskie),
- Psychologia małp (1946, wydania rosyjskie, niemieckie i włoskie),
- Okiem biologa (1968).
Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Order Budowniczych Polski Ludowej (1954)[13]
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1951)[14]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (18 stycznia 1946, postanowieniem Prezydium KRN)[15][16]
- Złoty Krzyż Zasługi (19 lipca 1946, uchwałą Prezydium KRN za zasługi na polu pracy kulturalnej)[17]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Trybuna Robotnicza, nr 4 (4350) 7 stycznia 1958 roku, s. 2.
- ↑ Członkowie PAN: Skorowidz.
- ↑ Trybuna Robotnicza, nr 92 (1481), 9 kwietnia 1949, s. 1.
- ↑ Życie Warszawy, nr 306 (1808), 6 listopada 1949, str. 1
- ↑ Powołanie Ogólnonarodowego Komitetu Uczczenia Pamięci Józefa Stalina /w/ Trybuna Robotnicza, nr 58, 7-8 marca 1953, str. 2
- ↑ DEMBOWSKI, Jan [online], Polska Akademia Nauk - Członkowie PAN [dostęp 2023-02-01] (pol.).
- ↑ Leszek Kuźnicki. Ewolucjonizm w Polsce 1883–1959. „Kosmos”. 3–4 (284–285), s. 297–313. Polskie Towarzystwo Przyrodników im. Kopernika. (pol.).
- ↑ Spis inwentarzy, Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie, [dostęp 2024-03-15].
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze.
- ↑ "Trybuna Robotnicza", nr 229 (6122), 27 września 1963, s. 2
- ↑ Cieszyński, t.I 1939 ↓.
- ↑ Aleksander Kochański: Polska 1944–1991. Informator historyczny Struktury i ludzie część 2. Zielona Góra: Drukarnia Wydawnicza im. W.L. Anczyca S.A., 2022, s. 1118-1121.
- ↑ 20 września 1951 „za wybitną działalność naukową” M.P. z 1951 r. nr 93, poz. 1275.
- ↑ M.P. z 1946 r. nr 25, poz. 42.
- ↑ Odznaczenie działaczy ZPP w Moskwie. „Dziennik Rzeszowski”, s. 2, nr 34 (255) z 6 lutego 1946.
- ↑ M.P. z 1947 r. nr 16, poz. 35.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Antoni Cieszyński: Nowoczesna encyklopedia zdrowia. T. I. Warszawa: Wydawnictwo Minerwa, Czesław Żebrowski, 1939.
- Chmurzyński, J.A.: Jan Dembowski. Strona Polskiego Towarzystwa Etologicznego: [1]
- Zofia Buczek: Dembowski Jan. W: Słownik psychologów polskich. Elwira Kosnarewicz, Teresa Rzepa, Ryszard Stachowski (red.). Poznań: Instytut Psychologii UAM, 1992, s. 58–60.
- Członkowie Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu
- Członkowie Polskiego Komitetu Obrońców Pokoju
- Członkowie rzeczywiści PAN
- Członkowie Rady Państwa PRL
- Członkowie Światowej Rady Pokoju
- Członkowie Towarzystwa Naukowego we Lwowie
- Członkowie Związku Patriotów Polskich
- Ludzie urodzeni w Petersburgu
- Marszałkowie Sejmu Polski Ludowej
- Odznaczeni Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
- Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
- Odznaczeni Orderem Budowniczych Polski Ludowej
- Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (Polska Ludowa)
- Pochowani na Powązkach-Cmentarzu Wojskowym w Warszawie
- Polscy biolodzy
- Polscy encyklopedyści
- Pracownicy Instytutu Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego PAN
- Prezesi Polskiej Akademii Nauk
- Wykładowcy Uniwersytetu Łódzkiego
- Wykładowcy Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie
- Wykładowcy Uniwersytetu Warszawskiego
- Wykładowcy Wolnej Wszechnicy Polskiej
- Urodzeni w 1889
- Zmarli w 1963
- Absolwenci Petersburskiego Uniwersytetu Państwowego