Jan Wiktor (pisarz)

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jan Wiktor
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

1 listopada 1890
Radomyśl nad Sanem

Data i miejsce śmierci

17 lutego 1967
Kraków

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

literatura

Ważne dzieła
Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy I klasy Order Sztandaru Pracy II klasy Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Złoty Wawrzyn Akademicki Medal 10-lecia Polski Ludowej
Multimedia w Wikimedia Commons

Jan Wiktor (ur. 1 listopada 1890 w Radomyślu nad Sanem, zm. 17 lutego 1967 w Krakowie) – polski pisarz, publicysta, dziennikarz, działacz ludowy, poseł na Sejm PRL I kadencji.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Ukończył Gimnazjum w Dębicy, po czym udał się na studia medyczne do Lwowa. Studiów jednak nie ukończył, zwracając się ku twórczości literackiej. Jako publicysta zadebiutował w 1912 r. w radykalnej prasie w Galicji. Przez 7 lat publikował w różnych czasopismach artykuły o treści społecznej i patriotycznej.

Pracował m.in. w „Gazecie Podhalańskiej” i brał udział w akcji w czasie plebiscytu na Spiszu i Orawie. W tym czasie zadebiutował w 1919 r. we Lwowie zbiorem opowiadań z Podlasia pt. Oporni[1].

W latach 1923–1924 pracował w Krakowie w redakcji „Przyjaciela Ludu”, później przez pewien czas w Komisji Zdrojowej w Szczawnicy. W 1929 r. wyjechał do Francji, gdzie zbierał materiały do powieści o losach polskich emigrantów w tym kraju (Wierzby nad Sekwaną). W 1933 r. na apel Związku Polaków w Niemczech udał się na Śląsk Opolski, skąd pisał reportaże o sytuacji tamtejszych Polaków, drukowane w latach 1933–1934 w „Ilustrowanym Kurierze Codziennym”. Wyjazd ze studentami Uniwersytetu Jagiellońskiego wiosną 1936 r. do Rumunii, Bułgarii i Jugosławii opisał w książce Od Dunaju po Jadran. W lutym 1938 r. na Kongresie Stronnictwa Ludowego wygłosił szeroko komentowane przemówienie o strajku chłopskim w sierpniu 1937 r. i jego ofiarach[1].

Po wybuchu wojny od października 1939 r. do stycznia 1940 r. ukrywał się w Szczawnicy. Później przez 5 lat pracował w różnych instytucjach spółdzielczych w Krakowie, jednocześnie uczestnicząc w podziemnej działalności oświatowej. Już w styczniu 1945 r. przewodniczył zebraniu krakowskich literatów i otworzył pierwszy poranek literacki w Starym Teatrze. Wraz z Leonem Kruczkowskim organizował miesięcznik „Twórczość”[1]. Od 1945 r. był członkiem Krajowej Rady Narodowej, a od jesieni 1952 r. posłem na Sejm I kadencji (1952–1956) z regionu Podhala. W 1953 r. podpisał tzw. apel krakowski. Był członkiem Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu w 1958[2].

W grudniu 1953 r. Oddział Krakowski Związku Literatów Polskich zorganizował jubileusz 40-lecia twórczości literackiej Jana Wiktora, który został przy tej okazji udekorowany Orderem Sztandaru Pracy II klasy. W listopadzie 1956 r. pisarz otrzymał nagrodę artystyczną Miasta Krakowa. W 1959 r., z okazji 40-lecia debiutu książkowego Jana Wiktora, urządzono w Krakowie uroczystości jubileuszowe, podczas których pisarz otrzymał nagrodę specjalną Ministra Kultury i Sztuki, a Rada Państwa nadała mu Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski. W 1964 r. przy okazji nadania Wiktorowi jednej z czterech nagród państwowych I stopnia Miejska Biblioteka Publiczna w Krakowie urządziła wystawę jego dorobku literackiego[1].

W twórczości Wiktora przeważała tematyka społeczna. Propagował idee sprawiedliwości społecznej. Występował "zdecydowanie i ostro przeciw uciskowi i wyzyskowi społecznemu, przeciw zacofaniu i ciemnocie"[1]. W późniejszym okresie znaczące miejsce w jego twórczości zajęła przyroda, w tym świat zwierząt. Znany był jako piewca piękna Pienin, jego największe dzieła powstawały podczas jego pobytów w Szczawnicy, gdzie zamieszkiwał w pensjonacie Szalay. W krajobraz Pienin wpisał akcję wielu dzieł, m.in. swojego najwybitniejszej powieści, Orka na ugorze, której bohaterką jest szczawnicka nauczycielka.

Zmarł po ciężkiej i długotrwałej chorobie[1] 17 lutego 1967 r. w Krakowie[3]. Pochowany w Alei Zasłużonych cmentarza Rakowickiego (kwatera LXVII-zach 1-8)[4].

Grób Jana Wiktora w Alei Zasłużonych cmentarza Rakowickiego

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

Opowiadania:

  • Zapomniany lotnik (1937)

Powieści:

  • Oporni (1919)
  • Papież i buntownik (1953)
  • Wierzby nad Sekwaną (1933)
  • Orka na ugorze (1935)
  • Skrzydlaty Mnich (1947)
  • Zbuntowany (1948)
  • Miłość wśród płonących wzgórz (1959)

Inne:

  • Od Dunaju po Jadran (1936)
  • Pieniny i ziemia sądecka (1956)
  • Strzecha w cieniu drapaczy chmur (1963)

Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Nagrody[edytuj | edytuj kod]

  • Nagroda specjalna Ministra Kultury i Sztuki (1959)
  • Nagroda Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie (1961, za osiągnięcia w dziedzinie literatury i publicystyki)
  • Nagroda państwowa I stopnia w dziedzinie literatury (1964)[10]

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Doceniono jego zasługi w popularyzacji Pienin, nazywając jego nazwiskiem jeden z pienińskich rezerwatów przyrody – Wąwóz Homole.

W okresie PRL od 1972 do 1989 był patronem macierzystego I LO w Dębicy.

Monografię o pisarzu Jan Wiktor, literat z Radomyśla wydała w 2012 Teresa Kowalik-Gąska.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f Stamirski Henryk: Jan Wiktor, [w:] "Wierchy" R. 36 (1967), Kraków 1968, s. 332–333.
  2. ↑ „Trybuna Robotnicza”, nr 4 (4350), 7 stycznia 1958, s. 2.
  3. ↑ Jan Wiktor. Nekrolog. „Nowiny”, s. 2, Nr 45 z 22 lutego 1967. 
  4. ↑ Lokalizator Grobów - Zarząd Cmentarzy Komunalnych [online], zck-krakow.pl [dostęp 2020-06-08].
  5. ↑ M.P. z 1953 r. nr 117, poz. 1514 „w związku z 40-leciem pracy literackiej”.
  6. ↑ Zbigniew Skolicki przewodniczącym Prez. Rady Narodowej m. Krakowa. „Dziennik Polski”. Nr 265, s. 2, 7 listopada 1959. 
  7. ↑ M.P. z 1952 r. nr 70, poz. 1078 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
  8. ↑ M.P. z 1937 r. nr 257, poz. 406 „za wybitną twórczość literacką”.
  9. ↑ Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa - Kraków 2000, s. 1046.
  10. ↑ „Dziennik Polski”, rok XX, nr 171 (6363), s. 3.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Jan Wiktor. Nekrolog, „Nowiny”, 45, 22 lutego 1967, s. 2.
  • Stanisław Frycie (red.), Jan Wiktor, pisarz i społecznik : zbiór szkiców i artykułów, Rzeszów: Rzeszowskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Rzeszowie, 1971.
  • Zbigniew Andres, Antyurbanizm Jana Wiktora (na przykładzie wybranych utworów), „Rocznik Komisji Historycznoliterackiej”, 20, 1983, 73−89.
  • Zbigniew Andres, Modernistyczny rodowód międzywojennej nowelistyki Jana Wiktora, [w:] Tradycje modernistyczne w literaturze polskiej okresu międzywojennego, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1991, 55−80.
  • Zbigniew Andres, Kreator utopii i realista. O życiu i twórczości literackiej Jana Wiktora, Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie, 1991.
  • Lesław Bartelski, Polscy pisarze współcześni, 1939−1991. Leksykon, Warszawa: PWN, 1995, s. 453.
  • Teresa Kowalik-Gąska, Jan Wiktor, literat z Radomyśla, Stalowa Wola: Sztafeta, 2012, ISBN 978-83-63767-12-9.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jan_Wiktor_(pisarz)&oldid=72783340”