Jezioro Merzbachera

Jezioro Merzbachera - okresowe jezioro morenowe w górach Tienszan we wschodnim Kirgistanie, związane z lodowcem Inylczek. Nazywa się je często „Znikającym Jeziorem”, ponieważ z reguły co roku spływa wraz z topnieniem lodu, często powodując katastrofalne wezbrania w dolinie rzeki Inylczek. Mniej więcej od połowy XX w. oprócz pierwotnego Jeziora Merzbachera, zwanego obecnie Dolnym, nieco wyżej powstaje Górne Jezioro Merzbachera.

Nazwa

Jezioro zostało nazwane na cześć niemieckiego alpinisty, kartografa i podróżnika, Gottfrieda Merzbachera, który ujrzał je jako pierwszy Europejczyk podczas swej wyprawy w te okolice w 1903 roku, w poszukiwaniu dostępu do szczytu Chan Tengri.

Charakterystyka

Jeziora związane są z wielkim lodowcem Inylczek. Tworzą się w dolnym biegu lodowca Północny Inylczek. Dolne jezioro powstaje na wysokości ok. 3300 m n.p.m., natomiast Górne ok. 100 m wyżej. Woda gromadzi się w części doliny zagrodzonej jęzorem lodowcowym lodowca Południowy Inylczek. Lodowa „tama” zapobiega odpływowi z jeziora przez większą część roku, jednak kiedy w końcu, na skutek utrzymującej się odpowiednio długo dodatnich temperatur, w „tamie” wytopi się dziura, jezioro spływa z reguły w ciągu trzech dni. Kiedy to następuje, wielkość wypływu z jeziora może wynosić do 1000 m³ wody na sekundę, co powoduje poważne powodzie, zwykle ze zniszczeniami infrastruktury w dole rzeki na terytorium Kirgistanu, a często zagraża również elementom zagospodarowania w rzece Aksu na terytorium Chin.

Badania prowadzone w latach 2000-2011 wykazały, że do wylewów jeziornych dochodzi przy wzroście temperatury nieco powyżej 10 °C, a częstotliwość wylewów jest znacząco większa, jeśli temperatura zbliża się do 15 ºC lub ją nawet przekracza. Stwierdzono, że krytyczne powierzchnie lustra wody dla dolnego i górnego jeziora przed wylewem wynosiły zwykle nieco powyżej 3,0 km², a krytyczne objętości wody w obu zbiornikach wynosiły odpowiednio 0,07 km³ i 0,06 km³. Zdarzają się lata, w których powierzchnia jednego lub drugiego jeziora wynosi 0,35 km², a także takie, w których górne jezioro w ogóle się nie formuje. Dalsze badania wykazały, że chociaż język południowego lodowca był dość stabilny, język północny zmieniał znacznie swoją długość: w latach 1975-1990 skrócił się o około 1,18 km, natomiast w latach 1990-2003 jego przyrost wyniósł 3,32 km (ok. 250 m/rok).

Od początku XX w. badacze udokumentowali około 40 wylewów jezior. Przypadkowo członkowie ekspedycji (byłej) radzieckiej Akademii Nauk byli naocznymi świadkami takiego wylewu w 1990 roku, później szczegółowo opisanego.