Jurydyki Warszawy
Jurydyki Warszawy – zespół ponad 20 jurydyk otaczających Warszawę do czasu ich likwidacji przez uchwaloną 18 kwietnia 1791 ustawę zwaną Prawem o miastach, a powstających od 1559 wokół królewskiej Warszawy składającej się z dwóch odrębnych miast: Starej i Nowej Warszawy.
Opis[edytuj | edytuj kod]
Początek jurydykom, czyli prywatnym terenom w obrębie miasta i na gruntach podmiejskich wydzielonym spod działania sądownictwa i administracji miejskiej, dała ustawa sejmowa z 1559 roku. W przypadku Warszawy jurydyki powstawały wokół Starego i Nowego Miasta, ograniczając rozwój miasta. Niektóre z nich tworzyły małe miasteczka, inne zajmowały jedną ulicę czy kilka posesji[1].
Podstawą prawną utworzenia jurydyki był przywilej królewski[2]. Polscy władcy nadawali je dość chętnie[3]. Właściciele i mieszkańcy jurydyk byli zwolnieni od wszystkich zależności od Starej i Nowej Warszawy[2]. Nie płacili podatków na ich rzecz i nie podlegali sądownictwu miejskiemu[2]. Jedną z konsekwencji rozwoju jurydyk było więc zmniejszanie się dochodów miejskich[4].
Jurydyki oprócz różnych, prywatnych właścicieli, posiadały też własne sądownictwo, straże i ratusze. Często też różne prawa miejskie, a także własne herby (zwykle herby rodowe ich założycieli i właścicieli)[5].
Jurydyki zostały zniesione przez ustawę sejmową – Prawo o miastach, uchwaloną w kwietniu 1791[6]. Powstała wtedy aglomeracja miejska pod nazwą Miasto Wolne Wydziałowe i Jego Królewskiej Mości Rezydencjonalne[6]. Po wstrzymaniu wykonania tej ustawy przez konfederację targowicką zaczęła ona obowiązywać od 1794[6]. Po III rozbiorze Polski respektowały ją zarówno władze pruskie, jak i rosyjskie[6].
Jurydyki[edytuj | edytuj kod]
- Szymanowska, 1 poł. XVII w.
- Wielądka, 1 poł. XVIII w.
- Parysowska, XVI w.
- Świętojerska, XIV w.
- Nowolipie, 1 poł. XVII w.
- Kapitulna (Zadzikowska), 1638
- Dziekania
- Leszno, 1648
- Tłumackie (Tłomackie), poł. XVIII w.
- Mariensztadt, 1762
- Dziekanka (Dziekania), 1402
- Wielopole, 1693
- Grzybów, 1650
- Bielino, 1757 i 1766
- Stanisławów, 1768
- Aleksandria, 1670
- Nowoświecka, 1659
- Ordynacka, 1739
- Tamka-Kałęczyn, 1659
- Bożydar-Kałęczyn, 1702
- Nowogrodzka, XV w.
- Solec, 1675
- Golędzinów, 1764
- Praga, 1648
- Skaryszew-Kamion, 1641.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Anna Berdecka, Irena Turnau: Życie codzienne w Warszawie okresu Oświecenia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969, s. 10.
- ↑ a b c Daniela Kosacka: Północna Warszawa w XVIII wieku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 59.
- ↑ Daniela Kosacka: Północna Warszawa w XVIII wieku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 60.
- ↑ Andrzej Kersten: Warszawa kazimierzowska 1648–1668. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971, s. 106.
- ↑ Stefan Krzysztof Kuczyński: Herb Warszawy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 37.
- ↑ a b c d Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 300. ISBN 83-01-08836-2.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 300. ISBN 83-01-08836-2.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Jurydyki warszawskie na portalu warszawa1939.pl. warszawa1939.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].