Kamienica Klemensowska w Warszawie
 nr rej. 508 z 1.07.1965[1]
| |
 Kamienica Klemensowska, elewacja frontowa | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres | |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
| 52,25005°N 21,01142°E/52,250050 21,011420 | |
Kamienica Klemensowska[2] (także: Gagatkiewicza, Teofilowska, Adamowska, Kotlarzewska)[3] – budynek mieszkalny w Warszawie, zlokalizowany przy Rynku Starego Miasta pod numerem 40[4], po stronie Dekerta. Pierwsze zabudowania w tym miejscu powstały na przełomie XIV i XV wieku, jednak obecny budynek zbudowano najpewniej w II połowie XV wieku[5], a swój obecny kształt kamienica zawdzięcza dwóm przebudowom: w I połowie XVI wieku i pod koniec wieku XVIII[4]. Obecnie mieści się w niej Muzeum Warszawy.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwszym znanym właścicielem kamienicy był złotnik Teofil, dzięki któremu kamienica zyskała przydomek Teofilowska, używany przez dłuższy czas jeszcze po jego śmierci[5]. To prawdopodobnie za jego czasów oryginalny dom mieszkalny przebudowano na gotycką kamienicę czynszową[6]. Po jego śmierci przeszła ona we władanie wdowy po nim, Barbary[6]. W latach 1566-1574 kamienica należała do lekarskiej rodziny Wojciecha Sobola[6], która rozbudowała kamienicę do trzech kondygnacji[6]. Od końca XVI wieku aż do 1621 roku należała do aptekarza, rajcy miejskiego a ostatecznie burmistrza Warszawy Klemensa z Radziwia i jego syna Jana[5], który przejął po ojcu kamienicę i mieszczącą się w niej aptekę w roku 1598[7].
W połowie XVII wieku za sprawą poczmistrza królewskiego Karola Montelupiego w kamienicy urządzono pierwszy w Warszawie urząd pocztowy, czyli stację tzw. poczty wileńskiej obsługującej przesyłki między Krakowem a Wilnem[8]. To za jego czasów pod kamienicą (oraz sąsiednią kamienicą Montelupich) wybudowano drugi poziom piwnic, a sama kamienica została przebudowana na trzytraktową[8][6].
W XVIII wieku jednym z właścicieli kamienicy był bankier, kupiec i ławnik miejski Piotr de Riaucourt, który w 1743 zastąpił dotychczasowe mieszkalne poddasze dodatkowym piętrem[8][6]. Po nim kamienica należała m.in. do włoskiego kupca Franciszka Maynoniego, a później do wojewody poznańskiego księcia Antoniego Barnaby Jabłonowskiego[6]. W latach 1782-1813 dom należał do lekarza Wincentego Gagatkiewicza, który dokonał kolejnej przebudowy budynku na potrzeby założonej na parterze drukarni[6]. Gruntownie przebudowano wnętrza, wymieniono sklepienia parteru oraz połączono dom frontowy z kuchnią, dotychczas wolnostojącym budynkiem w podwórzu[6]. W tym stanie kamienica dotrwała do wybuchu drugiej wojny światowej, jedynie po 1865 podzielono ją na osobne mieszkania[6], a w 1928 artysta Tadeusz Gronowski wykonał na fasadzie budynku klasycyzujące polichromie[4].
Inaczej niż większa część warszawskiej Starówki, kamienica w większości przetrwała powstanie warszawskie w relatywnie dobrym stanie: zniszczeniu uległa elewacja od strony podwórza, wnętrza zostały wypalone, a ściany wewnętrzne zawaliły się aż do poziomu sklepień nad parterem, jednak fasada od strony rynku pozostała tylko nieznacznie uszkodzona[6]. W 1946 huraganowy wiatr zawalił fasadę do wysokości II piętra[6].
W latach 1952−1953 kamienicę odbudowano wedle projektu Stanisława Żaryna i Jana Zientkiewicza. Odbudowany dom zewnętrznie nie różni się od przedwojennego oryginału, jednak we wnętrzach część pomieszczeń zregotycyzowano: rozebrano m.in. XVIII-wieczny strop nad parterem i zastąpiono go nowym, osadzonym na odkrytych gniazdach gotyckiego stropu z XV wieku[6]. Zlikwidowano również dobrze zachowane oficyny[6].
W 1965 roku kamienica została wpisana do rejestru zabytków[1].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (księga A) − stan na 30 września 2022 roku. Woj. mazowieckie (Warszawa). [w:] Narodowy Instytut Dziedzictwa [on-line]. nid.pl. s. 54. [dostęp 2022-12-28].
- ↑ Juliusz A. Chrościcki, Andrzej Rottermund: Atlas architektury Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1977, s. 191.
- ↑ Jerzy Łoziński, Andrzej Rottermund (red.): Katalog zabytków sztuki. Miasto Warszawa. Część I – Stare Miasto. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczna i Filmowe, 1993, s. 284. ISBN 83-221-0628-9.
- ↑ a b c Ryszard Mączewski: Kamienica Gagatkiewicza. [w:] Portal miłośników przedwojennej Warszawy [on-line]. warszawa1939.pl, 2015. [dostęp 2015-10-29].
- ↑ a b c Stanisław Żaryn: Trzynaście kamienic staromiejskich: strona Dekerta. Państwowe Wydawn. Naukowe, 1972, s. 61. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Rynek Starego Miasta 40, nr hip. 50, Gagatkiewicza (Teofilowska / Adamowska / Kotlarzewska / Klemensowska / Montelupich / Majanowska), [w:] Jacek Bochiński i inni, Opis historyczny kamienic muzealnych; charakter wnętrz, Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2015, s. 30-33.
- ↑ Andrzej Sołtan, Jan Klemens Radziwin, [w:] Emanuel Rostworowski (red.), Polski Słownik Biograficzny, wyd. internetowe, tom XXX, 1987.
- ↑ a b c Marek Lef, Rynek 40 (kamienica Gagatkiewicza), [w:] Zapiecek [online], zapiecek.com, 1999 [dostęp 2015-10-29] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-23].