Kaptur Stańczyka

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kaptur Stańczyka, rekwizyt Jana Matejki, XIX w., Dom Jana Matejki w Krakowie
Kazimierz Kamiński jako Stańczyk. Pocztówka z reprodukcją fotografii z atelier „Zofia”, przedstawiającej scenę z prapremiery Wesela

Kaptur Stańczyka – rekwizyt muzealny znajdujący się w posiadaniu Muzeum Narodowego w Krakowie.

Opis[edytuj | edytuj kod]

Jest to czerwony kaptur z peleryną, zdobiony dzwoneczkami i guzami z brązu, wykonany z grubego sukna[1]. Kaptur powstał w XIX w. na podstawie wiedzy i zainteresowania Jana Matejki strojami i kulturą wieków wcześniejszych, w tym wypadku renesansu[2][1]. Kaptur według projektu malarza wykonany został w prawdopodobnie w lokalnym zakładzie krawieckim[1][3]. Konkretny autor obiektu jest nieznany[2].

Strój błazna[edytuj | edytuj kod]

Kostium błazna wiązał się z teatralnością wynikającą z charakteru jego pracy. Ubiór błazeński mógł wyodrębnić się już w XIV w. lub na początku XV w. Kaptur już wtedy stanowił istotny element stroju; czasem zdobiony był oślimi uszami (zwany kuklą) w nawiązaniu do legendy o królu Midasie. Guzy i dzwoneczki pojawiły się w początku XIV w., ich kształty były rozmaite, w stroju zagościły na stałe pod koniec wieku. Suknię nazywano sajanem; w górnych partiach była dopasowana, poniżej bioder miała natomiast się rozszerzać. Krój nie musiał być regularny, symetryczny. Strój przepasany mógł być torebką, a stopy błazna były czasem bose. Kolor ewoluował w czasie od żółci, zieleni w XIII i XIV w., aż po wielobarwne stroje w XIV w. Czerwona barwa w dziełach Matejki jest więc efektem inwencji malarza[4].

W kulturze[edytuj | edytuj kod]

Uwieczniony na kilku dziełach artysty: Stańczyk w czasie balu na dworze królowej Bony wobec straconego Smoleńska[1], Hołd Pruski. Stańczyk pojawił się także w jednym z dzieł Leona Wyczółkowskiego, ucznia Matejki o tytule Stańczyk[5]. Postać błazna w charakterystycznym stroju pojawiała się również w realizacjach Wesela Stanisława Wyspiańskiego. Do postaci Stańczyka nawiązywał również Wojciech Zamiara[6]. W roku 2023 kaptur stał się obiektem reklamującym wystawę Matejko. Malarz i Historia w Muzeum Narodowym w Krakowie, jednocześnie był jednym z wystawionych eksponatów[7].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c d Marta Kłak-Ambrożkiewicz i inni red., Matejko: malarz i historia = the painter and history, Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 2023, s. 200, ISBN 978-83-7581-429-3.
  2. a b "Matejko. Malarz i historia" w Muzeum Narodowym w Krakowie [galeria] [online], Culture.pl [dostęp 2023-12-18] (pol.).
  3. Co nowego mówi nam stary dobry Matejko? Wystawa na przekór stereotypom [online], plus.dziennikpolski24.pl, 19 sierpnia 2023 [dostęp 2023-12-18] (pol.).
  4. Marta Kowalska, Stańczyk i Wernyhora. Studium ikonograficzne, „Roczniki Humanistyczne”, 33 (4), 1985, s. 19–37, ISSN 2544-5200 [dostęp 2023-12-14] (pol.).
  5. Dwie twarze Stańczyka. Mniej znane oblicza XIX-wiecznego malarstwa [online], Culture.pl [dostęp 2023-12-13] (pol.).
  6. Stańczyk [online], Centrum Sztuki Współczesnej w Toruniu, 2 lipca 2014 [dostęp 2023-12-13] (pol.).
  7. Matejko. Malarz i historia - Muzeum Narodowe w Krakowie [online], Muzeum Narodowe w Krakowie [dostęp 2024-01-06].