Karolina Proniewska
| Imię i nazwisko |
Karolina Anna Proniewska |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
18 stycznia 1828 |
| Data i miejsce śmierci |
26 maja 1859 |
| Język |
polski, litewski |
| Dziedzina sztuki |
literatura |
| Epoka |
Karolina Anna Proniewska, lit. Karolina Praniauskaitė (ur. 18 stycznia 1828 w majątku Padurbin pod Telszami, zm. 26 maja 1859 w Ucianie[1][2]) – żmudzka poetka i tłumaczka. Pisała wiersze po polsku, tłumaczyła także polską poezję na język litewski. Uważana jest za pierwszą poetkę litewską[1][3][4].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodziła się w rodzinie Teofila Proniewskiego i Eleonory z Dobszewiczów, w majątku Padurbin[1] (Padurbinys[2]) na Żmudzi. Po śmierci ojca przeniosła się z matką do Telsz. Była samoukiem[1], zaczęła tworzyć wiersze w wieku siedmiu lat[5]. Kilka lat prowadziła tajne nauczanie dzieci[1].
_kapas_(Utena).jpg)
W 1858 przeniosła się z matką do Uciany. Od 1855 przyjaźniła się z Antanasem Baranauskasem[1][4], z którym rozmawiała na temat poezji romantycznej oraz znaczenia folkloru i języka ojczystego. Zachęciła młodego poetę, który dotychczas tworzył po polsku[6], by zaczął pisać po litewsku (swoim języku ojczystym) oraz kontynuował spisywanie litewskich pieśni ludowych[5]. Pomogła mu także wstąpić do seminarium duchownego w Worniach[1][7], gdzie wykładał jej brat[5]. Baranuskas z kolei zadedykował jej wiersz Śpiewaczce Żmudzi, uroczej krainy, który ukazał się później w czasopiśmie „Teka Wileńska” (1857)[2][4].
Zmarła po ciężkiej chorobie 26 maja 1859 w Ucianie, gdzie została pochowana[1]. Na miejscowym cmentarzu znajduje się kapliczka upamiętniająca Proniewską[2].
Twórczość[edytuj | edytuj kod]
Tworzyła poezję sentymentalną[5]. Jej wiersze obfitują w nawiązania biblijne[2], częsty jest także motyw sieroty[1][2].
Proniewska była postrzegana jako natchniona poetka[1]: Teodor Tripplin wspomniał w Dzienniku podróży po Litwie i Żmudzi odbytej w 1856 roku, że „się zjawiła na horyzoncie Żmudzkim w Telszach młoda wieszczka, wszyscy tylko o niej rozmawiają”[2]. Jej prace były znane na Żmudzi dzięki odpisom[1].
Znała biegle język litewski. Tłumaczyła polskie utwory, w tym fragment Witoloraudy Józefa Ignacego Kraszewskiego[1], istotny dla historii literatury litewskiej[2], oraz przekładała swoje wiersze[3]. Była pierwszą kobietą, która publikowała wiersze na Żmudzi tak po polsku, jak i po litewsku. Po raz pierwszy jej wiersze dotarły do szerszego grona w 1856, dzięki publikacjom w „Gazecie Warszawskiej” i „Kronice Wiadomości Krajowych i Zagranicznych”[1]. Ceniła Jadwigę Łuszczewską[1][2], którą nazwała „siostrą swoją drogą” i poświęciła jej kilka utworów (Deotyma. Improwizacja, Do Deotymy). Twórczość obu poetek była często zestawiana przez współczesnych[2]. Proniewska dedykowała także wiersze Baranauskasowi (Do młodego poety)[2]. Wsparła również Władysława Syrokomlę, gdy jego poemat Margier spotkał się z negatywną recepcją, pisząc dla poety wiersz Cel pieśni (1856)[2].
Kilka jej wierszy ukazało się w periodyku „Teka Wileńska” (1857–1858)[1]. W zbiorze Piosneczki Karoliny Proniewskiej Bogu na chwałę, na pamiątkę przyjaciołom (1858) ukazały się wiersze z lat 1848–1849 oraz 1855–1858[1]. W publikacji znalazły się tak utwory religijne dotyczące świętych i świąt kościelnych, jak i wiersze poświęcone Adamowi Mickiewiczowi (Do Wieszcza naszej ziemi…, Tren), utwory okolicznościowe dla znajomych oraz żartobliwe liryki (Mazurek, Krakowiak)[1][2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Cecylia Gajkowska: Karolina Anna Proniewska. Internetowy Polski Słownik Biograficzny, 1985. [dostęp 2019-12-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-12-26)].
- Mieczysław Jackiewicz. Biskup Antoni Baranowski i jego „Borek oniksztyński”. „Przegląd Wschodni”. 1 (41), s. 53–73, 2010. ISSN 0867-5929.
- Marta Skwara: Polish Literature and its Languages. W: Being Poland: A New History of Polish Literature and Culture since 1918. Tamara Trojanowska, Joanna Niżyńska, Przemysław Czapliński (red.). Toronto: University of Toronto Press. ISBN 978-1-4426-5018-3. (ang.).
- Krystyna Syrnicka. Karolina Proniewska – zapomniana poetka ze Żmudzi. „Nasz Czas”. 20 (559), 2002. [dostęp 2020-01-01]. [zarchiwizowane z adresu].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- „Festyna Wielkiej Kalwarii na Żmudzi” na stronie biblioteki cyfrowej Polona (zbiory Biblioteki Narodowej)
- Piosneczki na stronie biblioteki cyfrowej Polona