Koło Polskie w Sejmie Pruskim

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Koło Polskie w Sejmie Pruskim – ugrupowanie działające w Landtagu w latach 1848–1918, stanowiące reprezentację polityczną Polaków mieszkających w obrębie Prus.

Jak pisał jego historyk Zdzisław Grot: Koło Polskie jako oddzielna frakcja parlamentarna w sejmie pruskim powstało 25 lutego 1849, a więc w niedługim czasie po narodzinach parlamentaryzmu w Prusach,i jako jedyna, niezmieniająca swej nazwy, struktury i programu frakcja sejmowa przetrwało do końca monarchii Hohenzollernów w roku 1918. W pruskim Landtagu Koło Polskie odznaczało się zawsze odrębną pozycją, głównie ze względów narodowych. Prócz dwóch Duńczyków, którzy po aneksji Szlezwiku zasiadali w pruskiej izbie deputowanych (Abgeordneten-Haus), Polacy w sejmie pruskim stanowili jedyną mniejszość narodową, w dodatku świadomą swej odrębności i praw narodowych oraz nastawioną na ich obronę niezależnie od różnych tendencji i metod, poczynając od skrajnie opozycyjnych do oportunistycznych, jakie pojawiły się w ciągu 70-letnich dziejów[1].

Pierwszym prezesem Koła był Karol Libelt (25 lutego 1849 – 27 kwietnia 1849)[1]. W tym czasie opracowano wewnętrzny regulamin i program polityczny który zasadniczo obowiązywał przez cały okres istnienia Koła[1]. Początkowo skupiało posłów, z których większość reprezentowała interesy polskiego ziemiaństwa z Poznańskiego, Śląska i Pomorza oraz Mazur. Do czołowych działaczy Koła w początkowym okresie poza Libeltem należeli August Cieszkowski, Kazimierz Kantak, Władysław Niegolewski, Gustaw Potworowski, Adolf Łączyński, Władysław Bentkowski, Maciej Mielżyński. Koło nie odgrywało znaczącej roli ze względu na swą liczebność (nigdy nie przekroczyło liczby 25 posłów w liczącej 350 do 400 deputowanych izbie poselskiej)[1]. Na ogół i z krótkotrwałymi przerwami (np. era Kościelskiego i Caprivi’ego) stanowisko Kół Polskich było mniej lub więcej opozycyjne[2]. Koła Polskie zarówno w Sejmie, jak i Reichstagu ściśle współpracowały z niemiecką partią katolicką Centrum[2].

Członkowie Koła Polskiego w Sejmie Pruskim I – II kadencji[3][4]
Kadencja Liczba posłów Posłowie
I
11 kwietnia 1847 – 27 kwietnia 1849 		25 Wielkie Księstwo Poznańskie: Adolf Bniński, Aleksander Brodowski, Józef Jaraczewski, A. Kraszewski, Józef Kurcewski, Teodor Mycielski, Miszewski, Andrzej Niegolewski, Ludwik Paternowski, Stanisław Poniński, Gustaw Potwrowski, Psarski, Atanazy Raczyński, Bogusław Radziwiłł, Wilhelm Radziwiłł, August Antoni Sułkowski, Pantaleon Szuman, Ignacy Skórzewski, Heliodor Skórzewski, Arnold Skórzewski, Węgierski, Zakrzewski; Prusy Zachodnie: Teodor Donimirski, Karol Kalstein, Kłosowski
II
30 maja 1849–1852 		21 Wielkie Księstwo Poznańskie[5]: ks. Franciszek Bażyński (wybrany w miejsce Franciszka Żółtowskiego 16 III 1850, zrezygnował w 1852), August Cieszkowski, Antoni Chyżyński (po rezygnacji Krotowskiego wybrany we wrześniu 1849), prof. Cybulski (wybrany w 1852 po rezygnacji ks. Bażyńskiego), Konstanty Grabowski (wybrany w czerwcu 1849 w miejsce Władysława Niegolewskiego, w 1851 zrezygnował), Emil Janecki, ks. Jan Chryzostom Janiszewski (w 1851 zrezygnował), Jakub Krotowski-Krauthofer (zrezygnował w czerwcu 1849), Karol Libelt (zrezygnował w czerwcu 1849), Florenty Lisiecki (w 1851 zrezygnował), Adolf Łączyński, Miszewski (wybrany w 1851 po rezygnacji Grabowskiego, w 1852 zrezygnował), Kajetan Morawski, Władysław Niegolewski (zrezygnował w czerwcu 1849 powtórnie wybrany w miejsce Antoniego Trąmpczyńskiego 16 III 1850), Maciej Palacz, ks. Aleksy Prusinowski (wybrany po rezygnacji K. Libelta w czerwcu 1849), Leon Smitkowski (wybrany w 1851 po rezygnacji Lisieckiego) Sobecki (wybrany w 1851 po rezygnacji Więckowskiego), Erazm Stablewski; Wiktor Feliks Szołdrski (wybrany w 1851 w miejsce ks, Janiszewskiego), Antoni Trąmpczyński (zrezygnował 5 II 1850), Feliks Wężyk (zrezygnował 5 II 1850), Michał Więckowski (wybrany w miejsce Feliksa Wężyka 16 III 1850, w 1851 zrezygnował), Franciszek Żółtowski (zrezygnował 5 II 1850), Marceli Żółtowski, Franciszek Żychliński, Prusy Zachodnie: Antoni Elminowski, ks. Jan Klingenberg, Michał Pokrzywnicki; Śląsk: ks. Józef Szafranek (zrezygnował w 1851), Marcin Gorzołka.

Posłowie polscy w drugiej izbie Landtagu pruskiego na tle innych frakcji parlamentarnych w latach 1848–1913[6][7]

Rok Polacy Duńczycy socjaldemokraci liberałowie lewicowi od 1861 postępowcy od 1885 liberałowie liberałowie liberałowie narodowi konstytucjonaliści katolicy potem Centrum konserwatyści wolni konserwatyści konserwatyści starzy niezrzeszeni W sumie
1848 - – – – 210 – 190 – – – – – 400
1849 15 – – 59 99 – 121 – – 53 – 3 350
1851 15 – – – 70 – 85 – – 50 64 68 352
1852 12 – – – – – 65 65 28 156 26 – 352
1855 11 – – – 19 – 39 53 33 96 25 66 342
1857 6 – – – – – 62 51 – 179 41 7 346
1858 18 – – – – – 151 57 44 34 13 35 352
1960 18 – – – – – 153 54 50 35 15 27 352
1861 23 – – 104 48 – 91 54 – – 14 18 352
1862 22 – – 133 96 – 19 28 – – 11 43 352
1863 26 – – 141 106 – – 26 – – 35 18 352
1866 26 – – 141 105 – – 28 – – 34 18 352
1867 17 2 – 48 35 99 15 21 48 – 125 45 432
1870 19 2 – 49 – 123 11 58 41 44 70 17 432
1873 17 2 – 69 – 174 – 88 35 25 9 13 432
1876 15 2 – 67 – 175 – 88 34 25 12 15 433
1879 19 2 – 36 17 103 – 97 57 – 106 13 433
1882 18 2 – 37 20 69 – 98 58 – 116 15 433
1885 15 2 – 43 70 – 100 62 – 134 7 433
1888 15 2 – 29 88 – 99 64 – 129 7 433
1893 17 2 – 20 90 – 95 63 – 142 4 433
1898 13 2 – 36 73 – 100 58 – 145 6 433
1903 13 2 – 33 78 – 96 61 – 143 7 433
1908 15 2 7 36 66 – 104 59 – 151 3 443
1913 12 2 10 41 73 – 103 53 – 149 – 443

W kadencji 1873–1876 członkami Koła Polskiego byli: Ignacy Łyskowski, Władysław Niegolewski, Stanisław Kostka Tokarski[8].

Podczas I wojny światowej w pruskiej Izbie Poselskiej Koło Polskie obejmowało wszystkich posłów-Polaków i liczyło 12 członków, w pruskiej Izbie Panów – 7 (prezes Ludwik Mizerski, wiceprezesi: Wojciech Trąmpczyński i Antoni Chłapowski)[2]. Początkowo lojalne wobec państwa niemieckiego, od 1917 stopniowo przesuwało się na stanowisko coraz bardziej opozycyjne w związku z przejęciem jego kierownictwa przez polityków narodowo-demokratycznych[9]. W 1918 coraz bardziej zdecydowanie podnoszono konieczność rozwiązania sprawy polskiej w toku toczącej się wojny oraz przynależności ziem zamieszkałych przez Polaków w zaborze pruskim do przyszłego państwa polskiego[10].

Prezesi Koła Polskiego
Karol Libelt luty – kwiecień 1849
Gustaw Potworowski sierpień 1849
Adolf Łączyński 1849 1852
Gustaw Potworowski 1852 1855
Gustaw Potworowski 1859 1860
August Cieszkowski 1860 1862
Karol Libelt 1862
August Cieszkowski 1862 1866
Karol Libelt 1866 1867
 Z tym tematem związana jest kategoria: Polscy posłowie do pruskiego Landtagu w Berlinie.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d Zdzisław Grot, Pierwsi prezesi Koła Polskiego w sejmie pruskim (1849–1867), „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”. Sectio F, Nauki Humanistyczne. Vol. 29, s. 183–192.
  2. ↑ a b c Joachim Bartoszewicz: Podręczny słownik polityczny. Do użytku posłów, urzędników państwowych, członków ciał samorządowych i wyborców, Warszawa [1923], s. 339–340.
  3. ↑ Roman Kromierowski, Koło Polskie w Berlinie 1847–1860, Poznań 1910, s. 41–42, 71–72, 109.
  4. ↑ Zdzisław Grot, Koło polskie w Berlinie podczas Wiosny Ludów, „Przegląd Zachodni”, nr 9–10, 1952, s. 126–172.
  5. ↑ Posłowie z Poznańskiego 5 lutego 1850 złożyli mandaty na znak protestu przeciwko postanowieniom konstytucji pruskiej nie uwzględniającej praw społeczności polskiej. 16 marca 1850 odbyły się powtórne wybory w tych okręgach – większość z dotychczasowych posłów została powtórnie wybrana.
  6. ↑ Valentin Schröder, Die beiden Kammern des preußischen Landtags – Landtagswahlen Königreich Preußen.
  7. ↑ Biographisches Handbuch für das preussische Abgeordnetenhaus, 1867–1918.
  8. ↑ Album posłów polskich na Sejmie Pruskim i parlamencie niemieckim od 1873 do 1876 roku, Toruń 1877.
  9. ↑ Jerzy Holzer, Jan Molenda, Polska w pierwszej wojnie światowej, Warszawa 1967, s. 353.
  10. ↑ Tomasz Nodzyński, Sprawa polska w sejmach Prus i Rzeszy Niemieckiej w 1918 r., „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka”, t. 73, 2018, z. 1.

Literatura[edytuj | edytuj kod]

  • Zygmunt Hemmerling, Posłowie polscy w parlamencie Rzeszy Niemieckiej i sejmie Pruskim (1907–1914), Warszawa 1968.
  • Lech Trzeciakowski, Posłowie polscy w Berlinie 1848–1928, Warszawa 2003.
  • Tadeusz Oracki, Sprostowanie biograficzne do książki Lecha Trzeciakowskiego, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” nr 1 z 1975, s. 97–101.
  • Zdzisław Grot, Działalność posłów polskich w sejmie pruskim (1848–1850), Poznań 1961.
  • Zdzisław Grot, Pierwsi prezesi Koła Polskiego w sejmie pruskim (1849–1867), „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”. Sectio F, Nauki Humanistyczne. Vol. 29, s. 183–192.
  • Joachim Benyskiewicz, Posłowie polscy w Berlinie w latach 1866–1890, Zielona Góra 1976.
  • Rys historyczny początków i zawiązku parlamentaryzmu polskiego w Prusiech, Poznań 1902.

Źródła[edytuj | edytuj kod]

  • Protokoły z posiedzeń Koła Polskiego w Berlinie, t. 1: Lata Wiosny Ludów 1849–1851, oprać. Zdzisław Grot, Poznań 1956.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Koło_Polskie_w_Sejmie_Pruskim&oldid=72408599”