Kościół św. Andrzeja Apostoła w Polnej

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kościół św. Andrzeja Apostoła
w Polnej
A-618 z dnia 18.02.1991[1]
kościół parafialny
Ilustracja
Widok ogólny
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Miejscowość

Polna

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

Parafia

św. Andrzeja Apostoła

Wezwanie

św. Andrzeja Apostoła

Wspomnienie liturgiczne

30 listopada - św. Andrzeja Ap.; 24 maja - NMP Wspomożenia Wiernych

Przedmioty szczególnego kultu
Relikwie

Krzyża świętego, bł. Jana Balickiego

Położenie na mapie gminy wiejskiej Grybów
Mapa konturowa gminy wiejskiej Grybów, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Polna, kościół św. Andrzeja Apostoła”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Polna, kościół św. Andrzeja Apostoła”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Polna, kościół św. Andrzeja Apostoła”
Położenie na mapie powiatu nowosądeckiego
Mapa konturowa powiatu nowosądeckiego, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Polna, kościół św. Andrzeja Apostoła”
Ziemia49°40′25,3″N 20°59′16,2″E/49,673694 20,987833
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Kościół św. Andrzeja Apostoła w Polnej – zbudowany w XVI wieku drewniany, rzymskokatolicki kościół parafialny znajdujący się w Polnej, w Małopolsce, w powiecie nowosądecki, w gminie Grybów. Jest kościołem parafialnym parafii św. Andrzeja Apostoła w Polnej. Włączony do szlaku architektury drewnianej województwa małopolskiego.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Drewniany kościół o cechach późnogotyckich z fundacji Gładyszów powstał około połowy XVI wieku, wzniesiony został w miejscu pierwotnego ufundowanego w 1297 r. przez Wizlansa Rittera z Melsztyna, jak wzmiankuje w Liber beneficiorum Jan Długosz: „Villa habens in se ecclesiam parochialem, Sancto Andreae dicatam...”[2]. Przebudowany w połowie XIX stulecia (1820 r.) staraniem ówczesnej właścicielki wsi Tekli Stadnickiej, przez przedłużenie nawy frontowej od strony zachodniej (kosztem likwidacji wieży) oraz dobudowano dwie kruchty[3].

W wizytacji Jana Januszewskiego z roku 1607 pisze: „...kościół drewniany... był malowany - na jednej stronie miał malowaną historię kościoła i sceny Męki Pańskiej na drugiej Sąd Ostateczny”[3]. Potwierdza to wizytacja Piotra Tylickiego z roku 1608, która mówi o malowidłach ściennych przedstawiających Mękę Zbawiciela, a także nieistniejącą dziś scenę Sądu Ostatecznego, która najprawdopodobniej zajmowała ścianę północną nawy: „Historiis ecclesiasticis, Passione Christi et Judicio”. W tęczy, która była wówczas ostrołukowa lub półkolista z belką i Ukrzyżowanym była przedstawiona Męka Pańska. W głównym ołtarzu znajdował się obraz Matki Boskiej oraz św. Andrzeja i św. Wojciecha (prawdopodobnie był to tryptyk, którego skrzydła zostały zabrane do muzeum we Lwowie)[4][5][6][7]. Po lewej stronie ołtarza znajdowało się drewniane, piramidalne i polichromowane sakramentarium z przedstawieniem pelikana w zwieńczeniu. Dwa ołtarze boczne przedstawiały: w jednym figurę „starożytną” Matki Bożej, w drugim „structura picta” (tryptyk) ze św. Mikołajem i św. Marcinem. Późniejsze wizytacje mówią o nowych ołtarzach bocznych: św. Tekli oraz św. Ignacego[8].

Wizytacje (XVII i XVIII w.) wymieniają dosyć bogaty skarbiec poleńskiego kościoła, m.in. korony srebrne na obrazie „Beatissima” w wielkim ołtarzu, ilość różnych wotów (m.in. „...wotum takie nie wielkie, ...srebrne małe, lubków (lub łubków) dwa, zausznic para...”). Ponadto wymienione są również: monstrancja, kielichy, lichtarze, kilkanaście ornatów haftowanych („acupictae”), kapy, obrusy, srebrny krzyż, chorągwie, trybularz mosiężny, żelazo do pieczenia opłatków, dzwonki i inne parametry liturgiczne. Wizytacja z roku 1766 przeprowadzona z polecenia bpa Kajetana Sołtyka podaje wśród wielu informacji, iż kościół (skarbiec) jest okradany przez złodziei[6][9][8].

Część wyposażenia kościoła końcem XIX w. została zabrana do muzeum we Lwowie i Krakowie[10].

Kościół remontowany w latach 1966–68, a także od 1998 do około 2010 r.

 Osobny artykuł: Parafia św. Andrzeja Apostoła w Polnej.

Architektura i wyposażenie[edytuj | edytuj kod]

Kościół jest orientowany, konstrukcji zrębowej, dwudzielny, ze ścianami oszalowanymi pionowo. Nawę i prezbiterium nakrywa stromy miedziany dach nad starszą częścią kościoła wsparty na więźbie storczykowej typu gotyckiego, pierwotnie kryty gontem. W dachu barokowa wieżyczka - sygnaturka z latarnią zwieńczona stożkowym daszkiem. Okna tylko od strony południowej (nieistniejące za ołtarzem głównym)[3]; gotyckie okna uformowane w tzw. „ośli grzbiet”. Do nawy dobudowane kruchty. Do prezbiterium od północy przylega zakrystia. Wejście do zakrystii w formie późnogotyckiego portalu o analogicznym zamknięciu.

Wewnątrz stropy płaskie z zakrzywieniami w nawie, empora (chór muzyczny) o falistej linii parapetu, wsparty na dwóch słupach[11]. Arkada tęczowa zamknięta jest łukiem silnie spłaszczonym. W belce tęczowej krucyfiks z XVIII w., barokowy[11]. W latach 60. XX wieku (1965–66) w prezbiterium kościoła została odkrtyta przez konserwatorów Zofię i Wojciecha Dziurawców polichromowana dekoracja pochodząca z XVI wieku. W prezbiterium polichromia fundowana prawdopodobnie przez Mikołaja Gładysza i jego żonę Elżbietę z Jordanów pochodzi z lat 1595–1607. Na stropie prezbiterium ornamentalne wzory patronowe, na ścianach – cykl 29 scen z Życia i Męki Chrystusa, apostołowie – święci Piotr i Paweł na tle renesansowych arkad – mają nadnaturalne rozmiary (stanowili prawdopodobnie tło dla ówczesnego sakramentarium) oraz klęczące postacie fundatorów (z herbami Gryf i Trąby). Na ścianie bocznej (nad drzwiami) znajduje się XVI-wieczna scena ścięcia św. Jana Chrzciciela. Zachowały się też fragmenty malowideł z XVIII w. o motywach architektonicznych.

Ołtarze[edytuj | edytuj kod]

W ołtarzu głównym Matki Bożej (późnobarokowym z XVIII w.) z lekko wklęsłym retabulum cenny zabytkowy późnorenesansowy obraz Matki Bożej Wspomożenia Wiernych z Dzieciątkiem z końca XVI w. (wzmiankowany jako łaskami słynący)[12], odkryty spod przemalówek w 1967 roku i poświęcony przez bpa tarnowskiego Jerzego Ablewicza, który nadał Matce Bożej Poleńskiej tytuł: Wspomożenie Wiernych (w 2004 poddany gruntownej konserwacji i renowacji razem z całym ołtarzem)[13]. W górnej kondygnacji barokowy obraz patrona parafii i kościoła – św. Andrzeja Apostoła z XVIII w. Na zasuwie obraz św. Józefa Oblubieńca NMP[14][15][16]. W zwieńczeniu ołtarza rzeźbione popiersie Boga Ojca w promienistej glorii[17].

Ołtarze boczne (dwa) późnobarokowe pochodzą z XVIII w. – lewy (z figurą) Serca Pana Jezusa, w zwieńczeniu obraz św. Małgorzaty (z połowy XVIII w.), na zasuwie współczesny obraz Jezus Ufam Tobie[18][19]. Prawy ołtarz (z figurą) św. Antoniego Padewskiego, obraz Trójcy Przenajświętszej na zasuwie, ołtarz wieńczy obraz św. Kingi[20][21].

Inne wyposażenie[edytuj | edytuj kod]

Pozostałe wyposażenie kościoła to: ambona z wizerunkiem Niepokalanej, która pochodzi z XVIII w. natomiast renesansowa chrzcielnica w formie kielichowej i kamienna kropielnica z wieku XVI[22]. W nawie kościoła stacje Drogi Krzyżowej oraz obraz bł. ks. Jana Balickiego (z 2002 r.); w bocznym ołtarzu Serca Jezusa umieszczone są w specjalnym relikwiarium relikwię bł. Jana Balickiego, który był wikariuszem w tej parafii[23][24][25]. Parafia posiada także relikwię Krzyża świętego[26].

Polichromia[edytuj | edytuj kod]

W 1960 r. wojewódzki konserwator zabytków w Rzeszowie polecił wykonać badania kościoła. Za szalowanymi deskami znajdowały się 4 warstwy polichromii; pierwsza temperowa z XVI w. ostatnia architektoniczna z XVIII w. W prezbiterium odkryto polichromię z XVI w. natomiast w nawie ze względu na zły stan zakonserwowano polichromię z XVIII w. Zofia Śliwianka-Dziurawcowa (która razem z mężem odkryła i konserwowała polichromię) napisała relację z odkrycia i konserwacji renesansowej polichromii w Polnej. Polichromia ta pod względem treściowym i kompozycyjnym ma związek z polichromią w kościele w Przydonicy; polichromie są tak sobie bliskie, że można przypuszczać, że stworzył je ten sam autor. Polichromia w Polnej ma też widoczne związki z polichromią w kaplicy cmentarnej w Moszczenicy oraz (pod względem tematycznym, kompozycyjnym) z polichromią kościoła w Binarowej[3].

Organy[edytuj | edytuj kod]

W kościele znajdują się 6-głosowe organy firmy Rieger-Jaegerndorf[27][28] z roku 1905. Neoromański prospekt, stół gry wbudowany z lewej strony szafy. Konserwacje przeprowadzono ostatnio w 2017 i 2019[29].

Manuł Pedał
1. Principal 8' 1. Subbass 16'
2. Salicional 8'
3. Gedeckt 8'
4. Octave 4'
5. Dolce 4'

Dzwony[edytuj | edytuj kod]

Zawiła jest historia dzwonów kościoła. Pierwsza wzmianka to wizytacje z XVII w., które podają, że przy kościele znajduje się dzwonnica z dwoma dzwonami[7]. Inwentarz Tomkowicza (z 1900) podaje, że kościół posiada dwa stare dzwony bez napisów[4]. Z kolei wizytacja parafii z 1904 r. podaje, że przy kościele parafialnym znajdują się dwa nowe dzwony, sprawione dla uczczenia zmarłego papieża Leona XIII (zmarł 1903)[30].

Obecnie obok kościoła stoi murowana trójprzelotowa dzwonnica parawanowa z XIX w. wybudowana w 1901 r. Od roku 1969 znajdują się w tej dzwonnicy trzy (nowe) dzwony wykonane w firmie Jana Felczyńskiego w Przemyślu otrzymując imiona: Maryja nazwany z okazji nawiedzenia parafii przez Matkę Bożą Jasnogórską oraz Maryja Wspomożycielka jest (drugorzędną) patronką parafii, św. Florian prawdopodobnie nazwany od imienia ówczesnego proboszcza parafii i św. Andrzej Apostoł nazwany od patrona kościoła i parafii[31][32]. Poprzednie dzwony zrabowali Niemcy podczas II wojny światowej. Na wieżyczce kościoła znajduje się sygnaturka[33][34][35].

Dzwony Parafii św. Andrzeja Apostoła w Polnej
Imię Waga Ton uderzeniowy Rok odlania Odlewnia
Mały dzwon św. Andrzej Apostoł ~210 kg fis" 1969 Odlewnia Dzwonów Jana Felczyńskiego, Przemyśl
Średni dzwon św. Florian ~310 kg d" 1969 Odlewnia Dzwonów Jana Felczyńskiego, Przemyśl
Duży dzwon Maryja ~517 kg b' 1969 Odlewnia Dzwonów Jana Felczyńskiego, Przemyśl

Otoczenie[edytuj | edytuj kod]

  • Około 200 m od kościoła znajduje się cmentarz, który jest cmentarzem parafialnym[36].
  • Z kościoła wiedzie plenerowa Droga Krzyżowa z kamiennych obelisków, prowadząca na jedno z największych wzniesień parafii. Poleńska Golgota ma zakończenie przy Krzyżu Jubileuszowym (2000)[37].
  • Obok kościoła znajduje się obelisk z tablicą upamiętniającą byłego kapłana (wikariusza) tej parafii bł. ks. Jana Balickiego[38].
  • Blisko kościoła znajduje się budynek plebanii, która została wybudowana 1910 r.[27]
  • Przy budynku plebanii znajduje się spichlerz plebański z ok. XIX w.[39]

Galeria[edytuj | edytuj kod]

  • Widok od strony południowej
    Widok od strony południowej
  • Kościół parafialny – XVI wiek
    Kościół parafialny – XVI wiek
  • Obraz Matki Bożej Poleńskiej – Wspomożenia Wiernych (XVI w.)
    Obraz Matki Bożej Poleńskiej – Wspomożenia Wiernych (XVI w.)
  • Obraz bł. ks. Jana Balickiego umieszczony w nawie kościoła
    Obraz bł. ks. Jana Balickiego umieszczony w nawie kościoła
  • Dzwon Maryja (odlany w 1969) – największy z trzech dzwonów parafii
    Dzwon Maryja (odlany w 1969) – największy z trzech dzwonów parafii
  • Dzwonnica z 1901 r. z dzwonami odlanymi w 1969 r.
    Dzwonnica z 1901 r. z dzwonami odlanymi w 1969 r.
  • Plebania (1910 r.)
    Plebania (1910 r.)

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2018-01-01].
  2. ↑ Jan (1415-1480) Długosz, Jan (1415-1480) Długosz, Liber beneficiorum dioecesis cracoviensis nunc primum e codice autographo editus, „IAiE PAN, sygn. III 158/8”, 1864 [dostęp 2023-07-01].
  3. ↑ a b c d Zofia Śliwianka-Dziurawcowa, Odkrycie i konserwacja renesansowej polichromii w kościele parafialnym w Polnej (pow. Gorlice), „Ochrona Zabytków” (1), 1971, s. 35–42, ISSN 0029-8247 [dostęp 2023-12-09] (pol.).
  4. ↑ a b Teka Grona Konserwatorów Galicyi Zachodniej. T. 1, Grono Konserwatorów Galicyi Zachodniej, 1900 [dostęp 2023-12-09].
  5. ↑ https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/46662/edition/54000/content (str. 326)
  6. ↑ a b Sakralne Dziedzictwo Małopolski [online], sdm.upjp2.edu.pl, s. 78 [dostęp 2023-12-18].
  7. ↑ a b Sakralne Dziedzictwo Małopolski [online], sdm.upjp2.edu.pl, s. 69 [dostęp 2023-12-18].
  8. ↑ a b Sakralne Dziedzictwo Małopolski [online], sdm.upjp2.edu.pl, s. 46 [dostęp 2023-12-18].
  9. ↑ Sakralne Dziedzictwo Małopolski [online], sdm.upjp2.edu.pl, s. 145 [dostęp 2023-12-18].
  10. ↑ Zabytek.pl - kościół św. Andrzeja w Polnej
  11. ↑ a b Kościoły drewniane [online], www.kosciolydrewniane.pl [dostęp 2023-12-09].
  12. ↑ Dekrety Reformatorskie z wizytacji kanonicznych przeprowadzonych przez biskupa tarnowskiego Jerzego Ablewicza, [w:] ReKUL, repozytorium.kul.pl, s. 155-156 [dostęp 2024-02-27].
  13. ↑ Wizytówka - Polna, diecezja tarnowska (parafia)
  14. ↑ MaterDei - Matka Boża Wspomożenie Wiernych z Dzieciątkiem - Matka Boża z Polnej - Poleńska [online], www.jcd.iq.pl [dostęp 2023-12-09].
  15. ↑ Ołtarz główny z obrazami NMP, św. Andrzeja i popiersie Boga Ojca
  16. ↑ Ołtarz z obrazem św. Józefa
  17. ↑ Rzeźbione popiersie Boga Ojca w "glorii"
  18. ↑ Ołtarz boczny Serca Jezusa (z obrazem św. Małgorzaty)
  19. ↑ Ołtarz - obraz Jezusa Miłosiernego
  20. ↑ Ołtarz boczny św. Antoniego (z obrazami św. Trójcy i św. Kingi)
  21. ↑ Ołtarz boczny św. Antoniego
  22. ↑ Ambona
  23. ↑ Bł. Jan Wojciech Balicki (1869-1948) – Wyższe Seminarium Duchowne w Przemyślu [online] [dostęp 2021-05-18] (pol.).
  24. ↑ Bł. Ks. Jan wrócił do Polnej… po 128 latach [online], Parafia św. Andrzeja Apostoła, 20 kwietnia 2021 [dostęp 2021-10-19] (pol.).
  25. ↑ GALERIA [online], Parafia św. Andrzeja Apostoła [dostęp 2023-12-09] (pol.).
  26. ↑ n, Święto Podwyższenia Krzyża Świętego [online], Parafia św. Andrzeja Apostoła, 18 września 2023 [dostęp 2023-12-09] (pol.).
  27. ↑ a b HISTORIA PARAFII [online], Parafia św. Andrzeja Apostoła, 18 kwietnia 2021 [dostęp 2021-05-18] (pol.).
  28. ↑ Marek Sztorc, Polna, kościół św. Andrzeja [online], www.tarnowskiekoscioly.net [dostęp 2021-12-06] (pol.).
  29. ↑ Polna ( Kościół św. Andrzeja Apostoła) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2021-12-06].
  30. ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2023-12-09] (pol.).
  31. ↑ n, Matka Boża Wspomożenie wiernych - odpust [online], Parafia św. Andrzeja Apostoła, 2 czerwca 2023 [dostęp 2023-12-09] (pol.).
  32. ↑ n, Odpust ku czci Św. Andrzeja [online], Parafia św. Andrzeja Apostoła, 13 grudnia 2022 [dostęp 2023-12-09] (pol.).
  33. ↑ Polna - Dzwon „MARYJA" kościoła pw. św. Andrzeja Apostoła.. [dostęp 2023-12-09].
  34. ↑ Kościół świętego Andrzeja Polna [online], VisitMalopolska [dostęp 2023-12-09] (pol.).
  35. ↑ Polna - Dzwony kościoła pw. św. Andrzeja Apostoła. [dostęp 2023-12-09].
  36. ↑ cmentarz rzymskokatolicki - Zabytek.pl [online], zabytek.pl [dostęp 2024-04-23] (pol.).
  37. ↑ n, Droga Krzyżowa [online], Parafia św. Andrzeja Apostoła, 2 marca 2023 [dostęp 2023-12-09] (pol.).
  38. ↑ Instytut Gość Media, Zaledwie 15 miesięcy w Polnej [online], Instytut Gość Media, 26 października 2022 [dostęp 2023-12-09].
  39. ↑ spichlerz plebański - Zabytek.pl [online], zabytek.pl [dostęp 2024-04-23] (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Magdalena i Artur Michniewscy, Marta Duda, Cerkwie drewniane Karpat. Polska i Słowacja, Wydawnictwo Rewasz, Pruszków, 2003, ss. 141, 142 ISBN 83-89188-08-2
  • Praca zbiorowa, Szlak Architektury Drewnianej Małopolska, Kraków 2010, ss. 192, 193 ISBN 978-83-60538-61-6
  • Stanisław Tomkowicz, Powiat grybowski, „Teka Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej”, Tom I, 1900.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kościół_św._Andrzeja_Apostoła_w_Polnej&oldid=73595778”