Koczkodan rzeczny

Koczkodan rzeczny
	Cercopithecus mona
	(von Schreber, 1774)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Infrarząd	małpokształtne
Parvordo	małpy wąskonose
Nadrodzina	koczkodanowce
Rodzina	koczkodanowate
Podrodzina	koczkodany
Plemię	Cercopithecini
Rodzaj	koczkodan
Gatunek	koczkodan rzeczny
Synonimy
	Simoa mona von Schreber, 1774; Simia monacha von Schreber, 1798;
	Simoa mona von Schreber, 1774; Simia monacha von Schreber, 1798;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; bliski zagrożenia
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Koczkodan rzeczny^[4]^[5], dawniej koczkodan mona^[6] (Cercopithecus mona) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).

Taksonomia[edytuj | edytuj kod]

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1774 roku niemiecki przyrodnik Johann Christian Daniel von Schreber, nadając mu nazwę Simoa mona^[1]. Miejsce typowe to „Barbaria”, tj. Afryka Północna^[7]^[8]^[9]. Schreber swój opis oparł na „Cercopithecus variegatus” Mathurina Jacques’a Brissona z 1762 roku^[10], „La Mone” Georges-Louisa Leclerca de Buffona z 1766 roku^[11] i „Varied Monkey” Thomasa Pennanta z 1771 roku^[12].

Cercopithecus mona należy do grupy gatunkowej mona^[8]. C. mona krzyżuje się z C. pogonias; podczas obserwacji takich żyjących na wolności mieszańców w Kamerunie zauważono różne pośrednie cechy wzoru sierści^[8].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy^[8].

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Cercopithecus: gr. κερκοπίθηκος kerkopithēkos ‘małpa z długim ogonem’, od gr. κερκος kerkos ‘ogon’; πιθηκος pithēkos ‘małpa’^[13].
mona: port., hiszp., wł. mona ‘samica małpy’^[14].

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Koczkodan rzeczny występuje w stanie naturalnym w południowo-wschodniej Ghanie (na wschód od rzeki Wolta), Togo, Beninie, Nigerii i zachodnim Kamerunie (nieco na południe od rzeki Sanaga)^[8]^[15]. Został introdukowany na Wyspy Świętego Tomasza i Książęcą oraz karaibskie wyspy Grenada, Saint Kitts i Nevis^[8].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Są to niewielkie zwierzęta, osiągają rozmiar 38–46 cm długości u samic i 41–63 cm u samców, jednak ich ogon może osiągnąć znacznie więcej niż rozmiar ich samych i jest to 53–66 cm u samic i 64–88 cm u samców^[16]^[17]. Samce są cięższe niż samice, samce osiągając 4,4–7,5 kg, natomiast samice 2,5–4 kg^[16]^[17]^[18].

Ich futro na plecach jest od czerwono-brązowego po złocisto-brązowe, reszta ciała w większości jest biała. Ogon z wierzchu prawie czarny, od spodu szary, końcówka ogona czarna^[19].

Ekologia[edytuj | edytuj kod]

Koczkodan rzeczny, tak jak większość małp, żywi się nasionami i niewielkimi owadami^[18]. Zamieszkuje głównie lasy mangrowe. Preferuje wysokie temperatury (około 27 °C).

Koczkodany są zdolne do reprodukcji w wieku około 2 lat, czas ciąży to około 6 miesięcy^[19].

Żyją w grupach od 5 do 50 osobników. Stado zajmuje obszar od 2 do 20 ha (zależnie od liczebności). Zazwyczaj w grupie jest jeden samiec, jednak w przypadku większych stad może być ich kilku^[19]. Osobniki mogą dożyć wieku do 30 lat.

Status zagrożenia[edytuj | edytuj kod]

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii NT (ang. near threatened ‘bliski zagrożenia’)^[3].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b Schreber 1774–1798 ↓, s. 97, 187, ryc. xv.
↑ Schreber 1774–1798 ↓, s. ryc. xv.b.
↑ ^a ^b R. MatsudaR.M. Goodwin R. MatsudaR.M., G.G. Segniagbeto G.G., G. Nobimè & I.G.N.& I. Imong G. Nobimè & I.G.N.& I., Cercopithecus mona, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2022-2 [dostęp 2023-09-22] (ang.).
↑ Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 46. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ JanuszJ. Mallek JanuszJ., BronislawB. Grzegorzewski BronislawB., An Interference Effect Generated By Laser Tem10 Mode, „Proceedings of SPIE”, 1121 Interferometry '89, 1990, s. 432–439, DOI: 10.1117/12.961307 .
↑ Koczkodan rzeczny [online], www.medianauka.pl [dostęp 2023-01-19] (pol.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Cercopithecus mona. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2023-09-22].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 236. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Cercopithecus mona (von Schreber, 1774). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-22]. (ang.).
↑ M.J. Brisson: Regnum animale in classes IX. distributum, sive, Synopsis methodica: sistens generalem animalium distributionem in classes IX, & duarum primarum classium, quadrupedum scilicet & cetaceorum, particularem divisionem in ordines, sectiones, genera & species: cum brevi cujusque speciei descriptione, citationibus auctorum de iis tractantium, nominibus eis ab ipsis & nationibus impositis, nominibusque vulgaribus. Lugduni Batavorum: Theodorum Haak, 1762, s. 141. (łac.).
↑ G.-L. Leclerc de Buffon: L’Ouanderou et le Lowando. W: G.-L. Leclerc de Buffon & L.J.M. Daubenton: Histoire naturelle, générale et particulière, avec la description du cabinet du roi. T. 14. Paris: L’ Imprimerie Royale, 1766, s. 258, ryc. xxxvi. (fr. • łac.).
↑ T. Pennant: Synopsis of quadrupeds. Chester: Printed by J. Monk, 1771, s. 118 (84). (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 172.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 430.
↑ Mona Monkey, Cercopithecus mona [online], New England Primate Conservancy, 24 listopada 2021 [dostęp 2023-01-18] (ang.).
↑ ^a ^b D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 681. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
↑ ^a ^b Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 153. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ ^a ^b Cercopithecus mona (Schreber, 1775), [w:] GBIF Backbone Taxonomy [online], GBIF Secretariat [dostęp 2023-01-18] (ang.).
↑ ^a ^b ^c SoniaS. Liu SoniaS., Cercopithecus mona [online], Animal Diversity Web, 2000 [dostęp 2023-01-18] (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1774–1798, s. i–ccclxxxv; 1–936. (niem.).
T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).

[CITEREFSchreber1774–1798[https://gdz.sub.uni-goettingen.de/id/PPN574897429?tify=%7B%22pages%22%3A%5B107%5D%2C%22view%22%3A%22info%22%7D_97],_[https://gdz.sub.uni-goettingen.de/id/PPN574897429?tify=%7B%22pages%22%3A%5B197%5D%2C%22view%22%3A%22info%22%7D_187],_ryc._[https://www.biodiversitylibrary.org/page/31059922_xv]-1] Schreber 1774–1798 ↓, s. 97, 187, ryc. xv.

[CITEREFSchreber1774–1798ryc._[https://www.biodiversitylibrary.org/page/31059924_xv.b]-2] Schreber 1774–1798 ↓, s. ryc. xv.b.

[iucn-3] R. MatsudaR.M. Goodwin R. MatsudaR.M., G.G. Segniagbeto G.G., G. Nobimè & I.G.N.& I. Imong G. Nobimè & I.G.N.& I., Cercopithecus mona, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2022-2 [dostęp 2023-09-22] (ang.).

[miiz-4] Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 46. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[5] JanuszJ. Mallek JanuszJ., BronislawB. Grzegorzewski BronislawB., An Interference Effect Generated By Laser Tem10 Mode, „Proceedings of SPIE”, 1121 Interferometry '89, 1990, s. 432–439, DOI: 10.1117/12.961307 .

[6] Koczkodan rzeczny [online], www.medianauka.pl [dostęp 2023-01-19] (pol.).

[msw-7] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Cercopithecus mona. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2023-09-22].

[icmw-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 236. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[mdd-9] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Cercopithecus mona (von Schreber, 1774). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-22]. (ang.).

[bri-10] M.J. Brisson: Regnum animale in classes IX. distributum, sive, Synopsis methodica: sistens generalem animalium distributionem in classes IX, & duarum primarum classium, quadrupedum scilicet & cetaceorum, particularem divisionem in ordines, sectiones, genera & species: cum brevi cujusque speciei descriptione, citationibus auctorum de iis tractantium, nominibus eis ab ipsis & nationibus impositis, nominibusque vulgaribus. Lugduni Batavorum: Theodorum Haak, 1762, s. 141. (łac.).

[buf-11] G.-L. Leclerc de Buffon: L’Ouanderou et le Lowando. W: G.-L. Leclerc de Buffon & L.J.M. Daubenton: Histoire naturelle, générale et particulière, avec la description du cabinet du roi. T. 14. Paris: L’ Imprimerie Royale, 1766, s. 258, ryc. xxxvi. (fr. • łac.).

[pen-12] T. Pennant: Synopsis of quadrupeds. Chester: Printed by J. Monk, 1771, s. 118 (84). (ang.).

[CITEREFPalmer1904[http://books.google.com/books?id=ApMeAQAAIAAJ&pg=PA172_172]-13] Palmer 1904 ↓, s. 172.

[CITEREFPalmer1904[http://books.google.com/books?id=ApMeAQAAIAAJ&pg=PA430_430]-14] Palmer 1904 ↓, s. 430.

[15] Mona Monkey, Cercopithecus mona [online], New England Primate Conservancy, 24 listopada 2021 [dostęp 2023-01-18] (ang.).

[hmw-16] D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 681. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[amw-17] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 153. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[:0-18] Cercopithecus mona (Schreber, 1775), [w:] GBIF Backbone Taxonomy [online], GBIF Secretariat [dostęp 2023-01-18] (ang.).

[:1-19] SoniaS. Liu SoniaS., Cercopithecus mona [online], Animal Diversity Web, 2000 [dostęp 2023-01-18] (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]