Lachenalia

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Lachenalia
Ilustracja
Lachenalia aloides
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

szparagowate

Rodzaj

Lachenalia

Nazwa systematyczna
Lachenalia J.Jacq. ex Murray
Syst. Veg. ed. 14: 314 (1784)[3]
Typ nomenklatoryczny

Lachenalia tricolor J.Jacq.[4]. ≡ L. aloides (L.f.) Engl.[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Lachenalia (Lachenalia J.Jacq. ex Murray) – rodzaj roślin z rodziny szparagowatych. Obejmuje 135 gatunków występujących w Afryce Południowej i Namibii[3]. Introdukowany do Australii i Hiszpanii[3].

Nazwa naukowa rodzaju została nadana na cześć Wernera de Lachenala, żyjącego w latach 1736–1800 szwajcarskiego botanika, profesora botaniki i rektora Uniwersytetu w Bazylei, założyciela ogrodu botanicznego przy tej uczelni[5].

Zasięg geograficzny[edytuj | edytuj kod]

Wszystkie gatunki lachenalii są endemitami południowej Afryki. Większość z nich występuje miejscowo, ale niekiedy w pojedynczych, izolowanych lokalizacjach. Jedynie L. bulbifera i L. obscura mają szerszy zasięg występowania. Rodzaj zasiedla obszar od południowo-zachodniego wybrzeża Namibii przez Północną, Zachodnią i Wschodnią Prowincję Przylądkową do północno-zachodniego Wolnego Państwa w Republice Południowej Afryki. Centrum różnorodności tego rodzaju ograniczone jest do Namaqualand i Zachodniej Prowincji Przylądkowej[6].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Lachenalia aloides
Lachenalia carnosa
Lachenalia elegans
Lachenalia flava
Lachenalia nardousbergensis
Lachenalia punctata
Lachenalia viridiflora
Pokrój
Wieloletnie rośliny zielne[7], występujące pojedynczo lub w grupach[8].
Pęd
Podziemna cebula zbudowana z łuskowatych katafili i pochwiastych nasad liści właściwych z 1–2 sezonów wegetacyjnych[9].
Liście
Liście odziomkowe, sezonowe, pstrokate lub cętkowate[9], wzniesione lub rozpostarte poziomo[8]. W sezonie wegetacyjnym rośliny wytwarzają najczęściej dwa liście[10].
Kwiaty
Zebrane w grono lub kłos, wyrastające na głąbiku. Szypułki bądź bardzo skrócone, bądź wydatne i zgięte w dół[9]. Kwiaty wzniesione lub zwisłe, na szczycie kwiatostanu szczątkowe[7]. Okwiat zwykle nieco grzbiecisty, sześciolistkowy[7], biały, zielony, żółty, fioletowy lub różowy[9]. Listki okwiatu w dolnej części zrośnięte krótko w rurkę[9], powyżej przyległe lub rozchylone[7]. Listki zewnętrznego okółka zwykle dużo krótsze od tych z okółka wewnętrznego[9]. Sześć pręcików o nitkowatych nitkach przyrośniętych do listków okwiatu i obrotnych, dołączonych grzbietowo i skierowanych do wewnątrz pylnikach, pękających przez szczeliny[7]. Zalążnia górna, trójkomorowa, z licznymi zalążkami w każdej komorze, położonymi kątowo. Szyjka słupka długa lub krótka, zakończona główkowatym znamieniem[7].
Owoce
Kulistawe do elipsoidalnych, zielone lub żółte torebki, zawierające kulistawe, czarne, gładkie nasiona, często z elajosomem[9].

Biologia[edytuj | edytuj kod]

Rozwój
Geofity cebulowe. Większość gatunków występuje na obszarach zimowych opadów deszczu i ich okres wegetacyjny rozpoczyna się późną jesienią, a kwitnienie następuje zimą. Nawet te gatunki, które występują na obszarach opadów letnich, jak L. campanulata i L. karooica, zachowują taki cykl wegetacyjny. Jedynym gatunkiem, który nie przechodzi okresu spoczynku w miesiącach letnich jest L. pearsonii, występująca w południowej Namibii[6]. Gatunki występujące na szczególnych suchych obszarach (np. L. xerophila) w przypadku braku opadów deszczu nie rozpoczynają wegetacji[6]. Kwitnienie dwóch gatunków (L. montana i L. sargeantii) jest zależne od wystąpienia sezonowych pożarów[6]. Wiele gatunków jest zapylanych przez pszczoły. Gatunki z grupy L. aloides zapylane są przez nektarniki. Prawdopodobnie rośliny te zapylane są też przez gryzonie[8].
Siedlisko
Poszczególne gatunki zasiedlają różne środowiska. Najbardziej skrajne siedliska zajmują L. punctata, która występuje w głębokich, przybrzeżnych piaskach, bardzo kwaśnych lub bardzo zasadowych, oraz L. campanulata, która zasiedla ciężkie gleby na wysokości powyżej 2000 m n.p.m. Pozostałe gatunki występują na przykład na glebach próchnicznych na wychodniach granitowych (np. L. aloides), na wapiennych formacjach skalnych (np. L. undulata) lub sezonowo zalewanych ciężkich glebach gliniastych (np. L. bachmannii). Jedynie trzy gatunki nie występują na stanowiskach nasłonecznionych: L. margaretae, L. orchioides i L. fistulosa[6].
Genetyka
Liczba chromosomów 2n = 10, 14, 15, 16, 18, 20, 21, 22, 24, 26, 27, 28, 29, 30, 32, 40, 42, 44, 56[9].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pozycja systematyczna
Rodzaj z podplemienia Massoniinae, plemienia Hyacintheae, podrodziny Scilloideae z rodziny szparagowatych Asparagaceae[11].
Wykaz gatunków[3]

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Rośliny ozdobne
Lachenalie są uprawiane jako rośliny ogrodowe. W Polsce do gruntu cebule należy sadzić wiosną, z końcem kwietnia. Można je również uprawiać jako rośliny pokojowe, wysadzając cebule od listopada do lutego, niemniej dla zachowania wysokiej jakości kwiatów rośliny wymagają w tym okresie doświetlania. Zakwitają po około 2 miesiącach od posadzenia cebul[10]. Rośliny wymagają podłoża przepuszczalnego, porowatego, szybko wysychającego. Dobrze radzą sobie w podłożu pumeksowym lub mieszance pumeksu albo grubego perlitu z ziemią ogrodową. W okresie letnim wymagają przesuszenia[12]. W Polsce cebule wymagają wykopania na zimę (strefy mrozoodporności: 9–11)[13].
W uprawie znajdują się również kultywary lachenalii, na przykład 'Nelsonii' o wysokości 20 cm i brzoskwiniowych kwiatach, 'Rupert' o wysokości 30 cm i jasnoniebieskoliliowych kwiatach lub 'Namakwa' o wysokości 30 cm i kwiatach żółtych z purpurowymi wierzchołkami. Zarówno gatunki botaniczne jak i kultywary były nagradzane Award of Garden Merit przez Królewskie Towarzystwo Ogrodnicze w Londynie[14].
Rośliny lecznicze
W liściach L. unifolia obecne są flawonoidy: diosmetyna, tricetyna i luteolina[15].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-05] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-05] (ang.).
  3. ↑ a b c d e f Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).
  4. ↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).
  5. ↑ David Gledhill: The names of plants. Wyd. 4. Cambridge University Press, 2008. ISBN 978-0-511-47376-0.
  6. ↑ a b c d e Duncan Graham. Notes on the genus Lachenalia. „Hilbertia”. 53, s. 40-48, 1995. 
  7. ↑ a b c d e f H.J. Hewson: ABRS Flora of Australia Online - Lachenalia. Commonwealth of Australia. [dostęp 2021-03-14].
  8. ↑ a b c E. Van Jaarsveld: Lachenalia. W: Urs Eggli, Reto Nyffeler: Monocotyledons. Wyd. 2. Berlin: Springer, 2020, s. 1265-66. ISBN 978-3-662-56486-8. (ang.).
  9. ↑ a b c d e f g h P. Speta: Hyacinthaceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons: Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 270-280. DOI: 10.1007/978-3-662-03533-7. ISBN 978-3-662-03533-7. (ang.).
  10. ↑ a b Anna Kapczyńska: Autoreferat (Lachenalia). Kraków: Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja W Krakowie, 2019.
  11. ↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).
  12. ↑ Glavich T.. Beginner’s Guide to Lachenalia. „Cactus and Succulent Journal”. 88 (1), s. 43–45, 2016. DOI: 10.2985/015.088.0105. 
  13. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  14. ↑ RHS top AGM garden-worthy plants. The Royal Horticultural Society. [dostęp 2021-03-14]. (ang.).
  15. ↑ Christine A. Williams, Jeffrey B. Harborne, Trevor S. Crosby. Tricetin, diosmetin and luteolin sulphates in leaves of Lachenalia unifolia. „Phytochemistry”. 15 (2), s. 349–350, 1976-01. DOI: 10.1016/s0031-9422(00)89036-6. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lachenalia&oldid=72140798”