Mały człowiek

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Mały człowiek (ros. маленький человек) – bohater literacki rozpowszechniany w literaturze rosyjskiej od lat 40. XIX wieku.

Definicja[edytuj | edytuj kod]

Jest nim nieszczęsny, biedny, bojaźliwy urzędnik, wychowany w atmosferze ślepego podporządkowania zwierzchności, pokornie wypełniający służbowe obowiązki, na którego na każdym kroku czyha katastrofa. W samotnej, nierównej walce z okrutną rzeczywistością bohater wariuje lub ginie.

Mali ludzie, postacie pełne tragizmu i współczucia ich autorów, pojawiają się wśród bohaterów A. Puszkina (Samson Wyrin z Pocztmistrza – 1830), M. Gogola (Baszmaczkin z Płaszcza – 1842), F. Dostojewskiego (Diewuszkin z Biednych ludzi – 1845), a także w utworach tzw. szkoły naturalnej, W. Dala, J. Griebienki, W. Sołłoguba, I. Turgieniewa, J. Butkowa, A. Pisiemskiego. Samotność małego człowieka, jego strach przed wrogą mu rzeczywistością, rozdwojenie a także obraz Petersburga – przytłaczającego miasta-giganta, obcego dla wszystkich pokrzywdzonych – to jeden z tematów twórczości tych pisarzy.

Mały człowiek obecny jest także w utworach pisarzy końca XIX i początku XX w. (A. Czechow, M. Gorki, L. Andriejew, F. Sołogub, A. Awierczenko, K. Trieniow, I. Szmielow, S. Juszkiewicz). Siłę tragizmu małych ludzi, bohaterów cuchnących, ciemnych kątów[1] (A. Grigorjew), trafnie określił P. Wajl: Mały człowiek z wielkiej literatury rosyjskiej jest tak mały, że dalszemu zmniejszeniu nie podlega. Zmiany mogły zachodzić jedynie w kierunku jego powiększenia. Tym właśnie zajęli się zachodni zwolennicy naszej klasycznej tradycji. Z naszego Małego człowieka wyszli rozrośnięci do globalnych rozmiarów […] bohaterowie Kafki, Becketta, Camusa […] Kultura radziecka zrzuciła szynel Baszmaczkina – na ramiona żywego Małego Człowieka, który oczywiście nigdzie się nie podział, po prostu zszedł z ideologicznej powierzchni, zmarł w literaturze[2].

Mały człowiek nie mieszcząc się w kanonach socrealizmu, przeniósł się do literackiego podziemia i zaistniał w obyczajowej satyrze M. Zoszczenki, M. Bułhakowa, W. Wojnowicza, J. Popowa, W. Pjecucha, M. Wellera.

Z różnorodnej literackiej galerii małych ludzi wyróżniają się bohaterowie, którzy pragną zdobyć szacunek ogółu poprzez zmianę materialnego statusu lub wyglądu zewnętrznego (Łuka Prochorowicz – 1838 J. Griebienki, Płaszcz – 1842 M. Gogola); ogarnięci strachem przed życiem (Człowiek w futerale A. Czechowa – 1898, Nasz człowiek w futerale – 1989 W. Pjecucha); których do utraty rozsądku doprowadza chorobliwe pragnienie wywyższenia się, zdobycia bogactwa lub absurdalna biurokratyczna rzeczywistość (Zapiski wariata – 1834 Gogola, Diaboliada – 1924 M. Bułhakowa); których strach przed zwierzchnictwem doprowadza do szaleństwa lub śmierci (Słabe serce – 1848 F. Dostojewskiego, Śmierć urzędnika – 1883 A. Czechowa); którzy w obawie przed narażeniem się na krytykę zmieniają swoje zachowanie i myśli (Kameleon – 1884 A. Czechowa, Wesołe ostrygi – 1910 A. Awierczenki); którzy mogą osiągnąć szczęście tylko w miłości do kobiety (Biedni ludzie – 1845 F. Dostojewskiego, Góry – 1989 J. Popowa); którzy chcą zmienić swe życie poprzez zastosowanie magicznych środków (Pewne lekarstwo – 1840 J. Griebienki, Maleńki człowiek – 1905 F. Sołoguba).

Dla A. Zinowjewa bezpośrednim następcą małego człowieka w XX wieku stał się homo sovieticus.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ 1. Григорьев А.А., Русская литература в 1851 году, Русская литература ХIX века: хрестоматия критических материалов, сост. М.Г.Зельдович и Л.Я.Лившиц, Москва 1975, с. 411.
  2. ↑ 2. Вайль П., Смерть героя, Знамя, nr 11, 1992, c. 228.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Mazurkiewicz E., Mały człowiek, Idee w Rosji. Leksykon rosyjsko-polsko-angielski, t. V, pod red. Andrzeja de Lazari, Łódź 2003, s. 152-154.
  • Gonczarowa O., Sentymentalizm, Idee w Rosji. Leksykon rosyjsko-polsko-angielski, t. V, pod red. Andrzeja de Lazari, Łódź 2003, s. 256-260.
  • Сахарова Е.М., Семибратова И.В., Энциклопедия русской жизни, Москва 1981.
  • Boy-Żeleński T., Gogol "Płaszcz", idem, Pisma, t. XXV, Warszawa 1968, s. 349-355.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mały_człowiek&oldid=68221245”