Mammotrectus super Bibliam
Mammotrectus super Bibliam (łac. Marmotret super Bibliam) – przewodnik do rozumienia Biblii, jedno z najważniejszych dzieł franciszkańskich późnego średniowiecza[1][2]. Ten mamotrept był przewidziany jako podręcznik dla duchownych. Autorem jest Johannes Marchesinus, franciszkanin, który sporządził dzieło w Reggio, w pobliżu Modeny w końcu XIII wieku. Był popularny i wielokrotnie wydawany drukiem w XV wieku, jednak w XVI wieku stał się przedmiotem krytyki.
Cel dzieła[edytuj | edytuj kod]
Autor dzieła postawił sobie za cel wyjaśnienie wszystkich najtrudniejszych pod względem etymologicznym oraz gramatycznym wyrażeń Wulgaty. Stąd szczególny tytuł – „mammo” (pokarm matczyny), „tractus” (od ssać)[3]. Mammotrectus miał pomóc młodym braciom w zrozumieniu treści Pisma Świętego od strony semantycznej, liturgicznej i teologicznej[4].
Treść dzieła[edytuj | edytuj kod]
Treść Mammotrectus uporządkowana została według kolejności ksiąg biblijnych oraz według roku liturgicznego. Marchesinus oparł swoje dzieło głównie na Expositiones vocabulorum biblie lub Summa, franciszkanina Williama Brito (powstało pomiędzy 1250 a 1270 rokiem). W przeciwieństwie jednak do Mammotrectus, treść w Summa jest umieszczony w ścisłym porządku alfabetycznym, co tworzy słownik posiadający indeks oraz wyjaśnienia trudnych pojęć biblijnych z zakresu m.in. etymologii. Tytuł Mammotrectus został zaczerpnięty z fragmentu Enarrationes in Psalmos Augustyna lub fragmentu Papias Grammaticus. Dzieło, zawierające około 2500 haseł[4][5], zostało podzielone na trzy części:
- pierwsza zawiera słownik trudnych pojęć
- druga część jest zbiorem uwag dotyczących ortografii, odpowiedniego akcentowania słów łacińskich występujących w liturgii, uwag dotyczących świąt głównych, odzieży kapłańskiej, zasad egzegezy i tłumaczeń, cech i właściwości Pisma Świętego; posiada wykaz imion hebrajskich
- część trzecia dotyczy obrzędów liturgicznych i związanych z nimi problemami.
Praca kończy się artykułem o zasadach zakonu franciszkanów[4].
Autor był świadom, że jego dzieło nie jest doskonałe i już we wstępie wyjaśnił, że jeżeli cokolwiek w jego dziele jest niedoskonałe niech zostanie przypisane jemu, a jeżeli cokolwiek jest dobre, niech będzie traktowane jako pochodzące od Boga[6].
Edycje[edytuj | edytuj kod]
Marchesinus napisał swoje dzieło około 1300 roku. Pierwsze drukowane wydanie ukazało się 10 listopada 1470 roku jednocześnie w dwóch miejscach: w Moguncji, gdzie wydawcą był Peter Schöffer[7] oraz w Beromünster, gdzie wydawcą był Helias Heliae[5]. Wydanie to zawierało rzeczowy indeks na końcu. W XV wieku ukazały się w sumie 23 wydania. 23 wydanie miało miejsce w Wenecji w wydawnictwie Johannesa Rubeusa Vercellensisa, 18 czerwca 1498 roku. Wydanie to miało format quarto (pierwsze wydanie zostało wydane w formacie folio), nie posiadało już dwukolorowych inicjałów w tekście, papier był znacznie gorszej jakości[5].
Według Stanisława Wielgusa w latach 1470–1520 ukazało się w sumie 34 wydań, o łącznym nakładzie 22 tysięcy egzemplarzy[3].
Mammotrectus służył za wzór dla późniejszych biblijnych leksykografów. Najważniejszym z nich było Liber Bibliae moralis expositionum, interpretationumque historiarum ac figurarum Veteris et Novi Testamenti, autorstwa Piotra Barchereura[3].
Samuel Berger w 1879 roku sporządził listę 15 rękopisów dzieła – wszystkie przechowywane były w bibliotekach kontynentalnej Europy[4]. W XX wieku zarejestrowano kilka dalszych rękopisów. Zauważono, że zachodzi nieco różnic pomiędzy najwcześniejszymi rękopisami a większością wczesnych wydań dzieła, dlatego zwraca się uwagę na potrzebę przygotowania nowego wydania dzieła[5].
Krytyka[edytuj | edytuj kod]
Mammotrectus był bardzo popularny w XV wieku[8], jednak stał się przedmiotem krytyki w XVI wieku najpierw ze strony humanistów, następnie protestantów. Krytykowany był przez Henriego Bebela już w 1508 roku (Commentaria deabusione linguae latinae apud Germanos, Pfortzheim), przez Erazma, który w 1515 roku na jednym z kolokwiów Synodus grammaticorum szydził z Mammotrectus, przez Rabelais’go (w Gargantua i Pantagruel) i Lutra w 1524 roku[4].
Frans van Liere jeszcze w 2003 roku szydził z tego dzieła, na co wskazuje sam już tytuł (“Tools for Fools: Marchesinus of Reggio and his 'Mammotrectus',” MedPers 18 [2003]).
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Franout-M Marchesinus de Regio Lepidi (Marchesio da Reggio/Johannes Marchesinus/Marchesino da Reggio, fl. later 13thcent)
- ↑ Stanisław Wielgus, Badania nad Biblią w starożytności i w średniowieczu, KUL, Lublin 1990, s. 201.
- ↑ a b c Stanisław Wielgus, Badania nad Biblią w starożytności i w średniowieczu, KUL, Lublin 1990, s. 202.
- ↑ a b c d e Samuel Berger, La Bible au XVIe siècle, Paris, 1879, s. 15-28.
- ↑ a b c d Johannes Marchesinus de Regio Lepidi, Mammotrectus super Bibliam. textmanuscripts.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-28)]. oraz na podstawie zbiorów w British Library [1]
- ↑ P.S. Allen, Age of Erasmus (Oxford 1914), s. 55.
- ↑ Magne Saebo, Hebrew Bible / Old Testament: The History of Its Interpretation: from the Renaissance to the Enlightenment, Vandenhoeck & Ruprecht, 2008, s. 99.
- ↑ PETER SCHOEFFER : PRINTER OF MAINZ. [dostęp 2011-03-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-06)].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Samuel Berger, La Bible au XVIe siècle, Paris, 1879, ss. 15–28.
- Gilhofer & Ranschburg, Fine books from the library of Hieronymus Holzschuher (1469–1529) the friend of Albrecht Dürer ... together with a library removed from an Austrian castle Vienna 192?, s. 48.
- P.S. Allen, Age of Erasmus (Oxford 1914), ss. 53–55.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Johannes Marchesinus, Mammotrectus super Bibliam (Venice: [Johannes Rubeus, Vercellensis], 18 czerwca 1498)
- MARCHESINUS, Johannes (ok. 1300). Mammotrectus super Bibliam. [Strassburg: Printer of Henricus Ariminensis type 1 (Heinrich Eggestein?), ok. 1474.
- MARCHESINUS, Joannes. Mammotrectus super Bibliam. Venezia: Nicolaus Jenson, 1479.
- Wydania dzieła w katalogu Brytyjskiej Biblioteki