Maria Ciechanowska
Maria Ciechanowska z domu Garbińska (ur. 1863 r. w Innsbrucku, zm. 1953 r. w Grodźcu, ob. dzielnica miasta Będzina) – ziemianka i społeczniczka[1][2].
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Była córką Andrzeja Garbińskiego i Aleksandry Andrault de Langeron[2][3]. Miała siostry Zofię i Wandę oraz braci Władysława i Andrzeja. W 1886 r. wyszła za mąż za właściciela dóbr Grodziec (ob. dzielnica miasta Będzin), przemysłowca Stanisława Ciechanowskiego herbu Skarbień (1845–1927)[4]. Owocem małżeństwa była dwójka dzieci: Maria Róża (1886–1941) i Jan Maria Włodzimierz (1887–1973)[5][6][7].
Działalność społeczna[edytuj | edytuj kod]
W 1907 r. wystarała się o zgodę na sprowadzenie na teren ówczesnego Królestwa Polskiego Zgromadzenia Sióstr Niepokalanego Poczęcia NMP[1][3][8]. Autorka książki poświęconej niepokalankom, Ewa Jabłońska-Deptuła, definiuje Ciechanowską jako charyzmatyczną kobietę, którą cechowała inteligencja i umiejętne wykorzystywanie znajomości oraz wpływów wśród elit Cesarstwa Rosyjskiego[9].
W roku 1916 w Grodźcu Maria powołała do życia Koło Kobiet Włościanek. Organizacja zajmowała się edukowaniem kobiet z zakresu wiedzy o gospodarstwie, umożliwiała włościankom zdobycie elementarnych podstaw wykształcenia z zakresu języka polskiego oraz matematyki. Kształcono tu również analfabetów[3][5][10].
Ciechanowska wspierała finansowo grodzieckie ochronki prowadzone przez siostry pasjonistki przy ul. Konopnickiej i Chopina. Dzięki pomocy Marii oraz lokalnych przemysłowców siostry sprawowały opiekę nad dziećmi oraz prowadziły naukę kroju, szycia i haftu dla dziewcząt. Z czasem podjęły się także akcji dokarmiania dzieci, w ramach której dziennie wydawano 100 obiadów dla najuboższych[11].
Podczas I wojny światowej Ciechanowska działała w organizacji zaopatrującej ubogą ludność w artykuły żywnościowe[3]. W 1916 r. brała udział w kweście „Ratujcie dzieci” na terenie ówczesnego powiatu będzińskiego. Wchodziła w skład zarządu Rady Powiatowej Opiekuńczej Powiatu Będzińskiego. Była także członkinią grodzieckiej filii komisji ofiar, w której brała czynny udział w sekcjach artystycznej, teatralnej oraz kwestarskiej[12]. Kiedy w 1916 r. w Grodźcu, w wyniku pożaru, spłonęło 49 domów oraz 52 stodoły, Ciechanowska w pałacu, w którym mieszkała, stworzyła dla rannych szpital. Dla poszkodowanych zorganizowała wyżywienie i niezbędną opiekę[13].
W 1936 r. Ciechanowska wsparła półkolonie zorganizowane dla 130 grodzieckich dzieci[14].
Dzięki jej wstawiennictwu w 1919 r. z niemieckiego obozu jenieckiego został zwolniony będziński fotograf – Bronisław Arciszewski (1885–1964)[3][10].
Podczas I powstania śląskiego Ciechanowska należała do Głównego Komitetu Niesienia Pomocy Ślązakom Zagłębia Dąbrowskiego. Działała również w organizacji Związku Pań, która podczas wojny polsko-bolszewickiej sfinansowała pomoc medyczną dla rannych żołnierzy[3][15][16].
W 1921 r. przekazała „mózgowioczaszkę prażubra Bison Priscus” Muzeum Polskiemu Towarzystwa Krajoznawczego w Kielcach[17]. Maria Ciechanowska znajduje się na liście ofiarodawców i ofiarodawczyń, którzy w 1935 r. wyłożyli pieniądze na budowę Muzeum Narodowego w Krakowie[18].
W 1922 r. została uhonorowana Orderem Odrodzenia Polski[5][19][20].
Działalność biznesowa[edytuj | edytuj kod]
W latach 1922–1930 była jednym z zastępców w Zarządzie Grodzieckiego Towarzystwa Kopalń Węgla i Zakładów Przemysłowych. Dysponowała własnym pakietem akcji przedsiębiorstwa. Była pierwszą i jedyną kobietą w jego władzach[5]. Z jej inicjatywy w latach 30. XX w. doszło do zablokowania kontrowersyjnej umowy Grodzieckiego Towarzystwa z Towarzystwem Górniczo-Przemysłowym „Saturn”[3][5][21]. Ciechanowska należała również do Klubu Urzędniczego założonego w 1912 r. i finansowanego przez część członków zarządu i pracowników grodzieckiego przedsiębiorstwa[22].
Późniejsze lata[edytuj | edytuj kod]
Po śmierci męża (pochowanego na Starych Powązkach w Warszawie)[23] Maria postanowiła nadal mieszkać w majątku w Grodźcu. Syn Jan,dysponując prawami własności do ziemi, w 1930 r. podjął decyzję o zbyciu jej przemysłowej części belgijskiemu koncernowi „Solvay”. Jednocześnie zadbał o zabezpieczenie materialne matki. Pozostawił jej do dyspozycji pałac, a także część majątku[3][5].
Po zakończeniu II wojny światowej dobra rodziny Ciechanowskich przejęły władze komunistyczne. Maria została zmuszona znaleźć stałe lokum u osoby prywatnej i tam też mieszkała do końca życia[3][24]. Maria była ostatnią z przedstawicieli rodu Ciechanowskich, która pozostała w Grodźcu[3].
Zmarła w 1953 r. Została pochowana na cmentarzu w Grodźcu. W roku 2009 r. Towarzystwo Przyjaciół Grodźca we współpracy z Kołem Gospodyń Wiejskich zadbało o renowację jej grobu[3].
W pałacu, w którym przez wiele lat mieszkała Ciechanowska, znajduje się Dom Pomocy Społecznej[25].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Dariusz Majchrzak, Zagłębie z twarzą kobiety. Życiorysy z krwi i kości [online], Klub Zagłębiowski, 11 grudnia 2017 [dostęp 2023-12-03] (pol.).
- ↑ a b D. Starościak, „W dziełach swoich...”. Przemysłowcy i społecznicy Zagłębia Dąbrowskiego w XIX i XX wieku, Dąbrowa Górnicza 2014, s. 80.
- ↑ a b c d e f g h i j k Dariusz Majchrzak, Maria Ciechanowska – kobieta w królestwie mężczyzn [online], Klub Zagłębiowski, 13 maja 2016 [dostęp 2023-12-02] (pol.).
- ↑ „Kurjer Warszawski”, 1927, nr 17, s. 9.
- ↑ a b c d e f Dariusz Majchrzak, Ciechanowscy. Historia kariery polskich przemysłowców [online], Klub Zagłębiowski, 30 marca 2017 [dostęp 2023-12-02] (pol.).
- ↑ J. Ciechanowski, Przegrani zwycięzcy. Wspomnienia ambasadora Polski w Stanach Zjednoczonych w czasie II wojny światowej, Kraków 2017, s. 8.
- ↑ D. Starościak, „W dziełach swoich...”. Przemysłowcy i społecznicy Zagłębia Dąbrowskiego w XIX i XX wieku, Dąbrowa Górnicza 2014, s. 93
- ↑ E. Jabłońska-Deptuła, Niepokalanki w polskim trwaniu, Niepokalanów 1993, s. 157, 160.
- ↑ E. Jabłońska-Deptuła, Niepokalanki w polskim trwaniu, Niepokalanów 1993, s. 167.
- ↑ a b D. Starościak, „W dziełach swoich...”. Przemysłowcy i społecznicy Zagłębia Dąbrowskiego w XIX i XX wieku, Dąbrowa Górnicza 2014, s. 88.
- ↑ D. Starościak, „W dziełach swoich...”. Przemysłowcy i społecznicy Zagłębia Dąbrowskiego w XIX i XX wieku, Dąbrowa Górnicza 2014, s. 81–82.
- ↑ Sprawozdanie z kwesty „Ratujcie dzieci” 11–18 czerwca 1916 r. w Powiecie Będzińskim, Sosnowiec 1916, s. 3–4, 15.
- ↑ „Gazeta Poranna 2 Grosze”, 1916, nr 193, s. 3.
- ↑ „Siedem Groszy”, 1936, nr 239, s. 3.
- ↑ D. Starościak, „W dziełach swoich...”. Przemysłowcy i społecznicy Zagłębia Dąbrowskiego w XIX i XX wieku, Dąbrowa Górnicza 2014, s. 90.
- ↑ R. Kaczmarek, Śląsk był polski-będzie polski. Katalog wystawy, Katowice 2019, s. 19.
- ↑ J. Gienc, P. Król, Mózgowioczaszka Bison Priscus ze zbiorów przyrodniczych Muzeum Narodowego w Kielcach na tle podobnych znalezisk w Polsce, „Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach”, 19 (1998), s. 137.
- ↑ Kraków buduje Muzeum Narodowe, Kraków 1935, s. 26.
- ↑ Order Odrodzenia Polski: trzechlecie pierwszej kapituły: 1921–1924, Warszawa 1926, s. 32.
- ↑ „Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego”, Katowice, 11 maja 2021 r., Poz. 3398, s. 56–57.
- ↑ „Siedem Groszy”, 1935, nr 19, s. 2.
- ↑ D. Starościak, „W dziełach swoich...”. Przemysłowcy i społecznicy Zagłębia Dąbrowskiego w XIX i XX wieku, Dąbrowa Górnicza 2014, s. 186.
- ↑ Redakcja, Grodzieckie zaduszki [online], Klub Zagłębiowski, 30 października 2014 [dostęp 2023-12-19] (pol.).
- ↑ C. Chlebowski, Bez pokory, t. 1, Warszawa 1997, s. 258.
- ↑ Dariusz Majchrzak, Dorota Starościak, Grodziecki pałac Bontanich. Nowe ustalenia w sprawie siedziby rodu Ciechanowskich [online], Klub Zagłębiowski, 27 kwietnia 2016 [dostęp 2023-12-09] (pol.).