Mauzoleum Żydów Bojowników o Niepodległość Polski w Warszawie
Mauzoleum Żydów Bojowników o Niepodległość Polski w Warszawie – budowla w pierwszej kwaterze cmentarza żydowskiego na Woli w Warszawie, mająca stanowić upamiętnienie Żydów, którzy walczyli o niepodległość Polski.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Idea wzniesienia mauzoleum, w którym czczono by pamięć i chowano poległych i zmarłych żydowskich powstańców kościuszkowskich, żołnierzy napoleońskich, powstańców listopadowych, powstańców styczniowych, żołnierzy I wojny światowej i żołnierzy Wojska Polskiego walczących w wojnach z Rosją Sowiecką i innymi państwami po zakończeniu Wielkiej Wojny narodził się w 1938 we władzach warszawskiej gminy żydowskiej. Jako bezpośredniego pomysłodawcę wskazuje się Maurycego Mayzla, będącego wówczas przewodniczącym gminy żydowskiej[1]. W pierwotnym zamyśle planowanego mauzoleum, którego autorstwo jest nieznane[2], w wyjątkowy sposób planowano uczcić pamięć Berka Joselewicza i Henryka Wohla. Ostatecznie komisja powołana przez przewodniczącego Mayzla wyłoniła Marcina Weinfelda jako projektanta mauzoleum. Przedstawił on projekt różniący się od wcześniejszych pomysłów, który jednak zyskał aprobatę władz gminy[3]. Budowa rozpoczęła się w 1939. W celu wzniesienia mauzoleum usunięto nagrobki w najstarszej części cmentarza i złożono je na pryzmę, zaś w ich miejscu utworzono nasyp ziemny. Następnie rozpoczęto wznoszenie betonowo-ceglanej konstrukcji. Wybuch II wojny światowej przerwał prace, a po zakończeniu wojny do nich nie powrócono. W latach 90. XX wieku poustawiano pionowo ocalałe nagrobki pochodzące z początku XIX wieku i częstokroć bogato rzeźbione, w tym Natana Glücksberga. Na terenie zajętym przez nieukończoną konstrukcję nie odbywały się pochówki.
Opis[edytuj | edytuj kod]
Na początku 2019 rozpoczęły się prace, których celem było ukończenie budowy mauzoleum według przedwojennego projektu Weinfelda, którego adaptację wykonał architekt Witold Sztorc[4]. Prace, finansowane przez Fundację Dziedzictwa Kulturowego przy wsparciu Fundacji PKO Banku Polskiego, zakończono do listopada 2019. Z terenu mauzoleum usunięto złożone tam wtórnie macewy, ale pozostawiono dwa nagrobki, które znajdowały się w swoich pierwotnych miejscach: rodziny Tytelmanów z XIX w. oraz adwokata i porucznika rezerwy Adama Markusa Lewińskiego, poległego w 1939 w walkach pod Mławą. Poza nimi w mauzoleum nie ma innych grobów. Teren wysypano kamieniami symbolizującymi pamięć. Ponad nim góruje pomnik z piaskowca ozdobiony płaskorzeźbą orła legionowego z Gwiazdą Dawida na tarczy[5].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Tak Adam Czerniaków w artykule Hołd bohaterom
- ↑ Zamysł ten omawia Adam Czerniaków w artykule Hołd bohaterom, przemilczając jego autorstwo
- ↑ Adam Czerniaków Cmentarz bohaterów
- ↑ Po 80 latach powstanie mauzoleum na cmentarzu żydowskim. onet.pl. [dostęp 2019-04-01].
- ↑ Mauzoleum gotowe po 80 latach. Za pieniądze fundacji PKO. wyborcza.pl. [dostęp 2021-03-09].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Adam Czerniaków Hołd bohaterom w Głos Gminy Żydowskiej 9/1938 s. 209-210 - dostępne przez bibliotekę cyfrową Uniwersytetu Warszawskiego
- Adam Czerniaków Cmentarz bohaterów w Głos Gminy Żydowskiej 1/1939 s. 9-10 - dostępne przez bibliotekę cyfrową Uniwersytetu Warszawskiego
- Jerzy Stanisław Majewski: Spacerownik po warszawskich cmentarzach. Warszawa: Agora, 2009, s. 100. ISBN 978-83-7552-713-1.