Modele struktury przestrzennej miasta
Ten artykuł należy dopracować |
Modele struktury przestrzennej miasta są przedstawieniem procesów rozwoju i ich wpływu na kształtowanie się struktur przestrzennych.
Szybkie rozprzestrzeniania się na wielką skalę zagrożeń związanych z rozwojem obszarów miejskich w XIX wieku, zaowocowało powstaniem teorii rozwoju struktury społecznej miast. Narastające problemy społeczne wykazały niezbędność interwencji władz miejskich. Spowodowało to konieczność przewidywania przeobrażeń struktur miejskich w celu odpowiedniego wykrywania nadchodzących (nieznanych, wynikających z niespotykanego nigdy wcześniej rozwoju gospodarczego i przemysłowego) zagrożeń. Do wykrywania wspomnianych problemów i poprawiania struktur miejskich, powstały modele struktury przestrzennej miasta.
Model koncentryczny miasta[edytuj | edytuj kod]
Opracowany w Chicago przez Burgessa model koncentryczny miasta opierał się na koncepcji miasta jako pewnej sekwencji koncentrycznych stref otaczających obszar śródmiejski zwany centralnym obszarem działalności gospodarczej (Central Business District – CBD).
Obszar centralny to ośrodek, wokół którego gromadziła się ludność. Tym ośrodkiem był port, ośrodek wymiany towarowej lub zakłady przemysłowe. W miarę jak miasto się rozwijało zaczynała powstawać druga strefa, która stanowiła obszary mieszkalne, zapewniająca lepsze warunki życia z dala od działalności gospodarczej. Z biegiem czasu następowała urbanizacja tych miejsc, powstawały firmy, rosły koszty życia. Następowało przemieszczenie miejsca zamieszkania do strefy 3, gdzie były lepsze warunki i więcej terenów. Strefę czwartą stanowiły podmiejskie dworki, strefa 5 miała charakter rolny.
W modelu tym istniało 5 stref koncentrycznych:
- centralny obszar działalności gospodarczej (CBD) stanowiący centrum handlowe, usługowe, produkcyjne;
- strefa przejściowa, obejmująca obszary zabudowy mieszkaniowej o niskim standardzie przemieszanej z zakładami przemysłowymi;
- strefa mieszkaniowa, którą zamieszkuje ludność pracująca w centrum miasta;
- obszar zamieszkany przez klasy średnie, charakteryzujący się wysokim standardem zabudowy;
- obszar mieszkaniowy klas wyższych, jego znaczna odległość od centrum powoduje, że w celu dojazdu do pracy należy dysponować własnym środkiem transportu, są tu już tereny rolnicze.
Model klinowy (nazywany też modelem sektorowym) to model rozwoju miast zaproponowany w 1939 roku przez ekonomistę Homera Hoyta. Jest on modyfikacją modelu koncentrycznego.
Brak uwzględnienia odchyleń w poszczególnych strefach, Hoyt uznał za błąd Burgessa i zaproponował sektorowy model miasta. Założył, że miasta rozwijają się w formie sektorów, których przebieg opiera się na układzie promienistym. Strefy te są zróżnicowane funkcjonalnie. W tym ujęciu zakłady przemysłowe lokowane są w miejscach dogodnego transportu kolejowego lub kołowego. Ciągi komunikacyjne traktowane są jako główny czynnik miastotwórczy. Ponadto wewnątrz sektorów następują zmiany intensywności użytkowania, przy czym teren najintensywniej użytkowany znajduje się w pobliżu centrum. Dzielnice klasy robotniczej nie zajmują już terenu otaczającego centrum z uwagi na wysokie koszty, znajdują się tam mieszkania o wysokim standardzie.
Model ten powstaje zazwyczaj w wyniku podziałów klasowych, gdzie w wyniku grupowania się pewnych warstw społecznych nie powstają pierścienie, ale większe dzielnice. Najczęściej ludzie grupują się według typu miejsca pracy, osadnictwa, stopnia zamożności itp. Model ten wystąpił w Paryżu, gdzie dzielnice zachodnie są siedzibą klas średnich a na północy i wschodzie rozciągają się dzielnice robotnicze.
Gwieździsty model korytarzowy[edytuj | edytuj kod]
Jest pewna to odmiana modelu sektorowego. Jego koncepcja opiera się na stwierdzeniu, że rozwój miasta następuje wzdłuż linii transportowych, które stwarzają najlepsze warunki rozwoju przemysłu oraz lokalizacji usług i handlu. Wzdłuż tych korytarzy wykształcają się równoległe do nich strefy zamieszkane przez ludność uboższą, która lokalizuje się tam ze względu na łatwy dostęp do taniego transportu masowego i bliskości usług oraz miejsc pracy. Klasy średnie o wyższym poziomie dochodów zamieszkują w nieco odleglejszej strefie, która oddalona od transportu i centrum zapewnia lepsze warunki życia.
Na kształtowanie się miast według modelu korytarzowego miał rozwój systemów kolejowych w XIX w. Pierwsze aglomeracje w Polsce miały formę gwiazd, których ramiona rozwijały się wzdłuż linii kolejowych.
Model wieloogniskowy[edytuj | edytuj kod]
Opisany przez Harrisa i Ullmanna. Model ten opiera się na założeniu, że miasto nie musi wcale rozwijać się wokół jednego centrum w sposób koncentryczny czy sektorowy, lecz może tworzyć kilka niezależnych ośrodków.
Są 4 powody tego zjawiska:
- pewne funkcje wymagają specjalnych urządzeń, zasobów, terenów, które muszą być zlokalizowane poza centralnym ośrodkiem działalności;
- funkcje jednego rodzaju mają często tendencje do rozwijania się na jednym obszarze dzięki korzyściom zewnętrznym, istnieją więc tendencje do specjalizacji;
- niektóre funkcje i odpowiadające im elementy zagospodarowania znajdują się w sprzeczności np.: uciążliwy przemysł i bogate dzielnice mieszkaniowe;
- niektóre działalności nie są w stanie pokryć wysokich kosztów działania i tworzą niezależne ośrodki działania
Czynniki te powodują, że miasto może rozwijać się wokół kilku ośrodków centralnych.