Monety zaboru austriackiego
Monety zaboru austriackiego – monety bite w drugiej połowie XVIII w. dla ziem zagarniętych przez Austrię w wyniku rozbiorów Polski.
W rezultacie przeprowadzonego przez Rosję, Prusy i Austrię I rozbioru w 1772 roku, w granicach Monarchii Habsburgów znalazła się cała południowa część Polski, obejmująca Małopolskę, Spisz oraz księstwa Oświęcimskie i Zatorskie[1].
Z Małopolski utworzono Królestwo Galicji i Lodomerii. Nazwa Galicji została przejęta od dawnych księstw Halickiego i Włodzimierskiego, do których Monarchia Habsburgów rościła sobie pretensje oparte na rzekomych prawach spadkowych do tych ziem po trzynastowiecznym królu węgierskim Andrzeju II. Stąd też ziemie te włączono do Monarchii Habsburgów wprowadzając tam z biegiem czasu administrację i porządki austriackie[1]. Księstwa Oświęcimia i Zatora pozostały formalnie poza Królestwem Galicji i Lodomerii, gdyż nie odnosiły się do nich roszczenia związane z królem Andrzejem II[1].
Na terenach odebranych Rzeczypospolitej pozostawiono przez jakiś czas administrację lokalną i walutę polską. W przypadku waluty dużym ułatwieniem był fakt, że gulden austriacki, dzielący się na 60 krajcarów był wybijany według menniczej stopy konwencyjnej i dlatego odpowiadał ściśle ówczesnym 4 złotym polskim[1].
Monety polskie zostały ściągnięte z obiegu przez administrację habsburską w latach 1787–1788[2].
Po upadku insurekcji kościuszkowskiej i III rozbiorze Monarchia Habsburska dla zajętych terenów Rzeczypospolitej żadnych monet nie wybijała[1].
Monety Galicji i Lodomerii[edytuj | edytuj kod]
W 1774 roku wybito w węgierskiej mennicy Smolnik (Schmolnitz) na Słowacji miedziane szelągi ze znakiem mennicy S. Wartość szeląga równała się 1/6 krajcara co odpowiadało ⅓ grosza polskiego, czyli jednemu szelągowi polskiemu[1]. Były to pierwsze monety okresu rozbiorów wybite dla ziem odebranych I Rzeczypospolitej.
Przez trzy następne lata (1775–1777) w mennicy w Wiedniu bito dwa nominały srebrne – 15 i 30 krajcarów, których wartości odpowiadały ¼. oraz ½. austriackiego guldena. Monety te stanowiły ścisły odpowiednik polskich monet jedno- i dwuzłotowych[1].
W dawnych opracowaniach monety te klasyfikowano błędnie jako bite dla Księstwa Oświęcimsko-Zatorskiego[1]. Według najnowszych opracowań były one bite dla Galicji i Lodomerii[3]. Przyczyną błędnej klasyfikacji tych monet przez kolekcjonerów końca XIX w[4]. było umieszczenie na monetach srebrnych pełnej tytulatury Marii Teresy podzielonej pomiędzy awers i rewers:
M(aria) THERESIA.D(ei) • G(ratia) • R(omanorum). I(mperatrix) • HU(ngariae) • BO(hemiae) •GA(liciae) • LO(domeriae) • REG(ina) ARCHID(ux) • AUS(triae) • DUX • OSW(ecimiae) • ZAT(oriae)•
Końcowa część tytulatury umieszczona na rewersie – „ARCHID(ux) • AUS(triae) • DUX • OSW(ecimiae) • ZAT(oriae)•”, wymienia właśnie Oświęcim i Zator. Jest to jednak tylko zakończenie pełnej tytulatury. Klasyfikacja jako monety Galicji i Lodomerii przyjmowana jest również przez katalogi amerykańskie[5].
Monety Galicji i Lodomerii okresu insurekcji kościuszkowskiej[edytuj | edytuj kod]
Po wybuchu insurekcji kościuszkowskiej w 1794 roku, Austria, obawiając się o ziemie odebrane Rzeczypospolitej podczas I rozbioru, skoncentrowała swoje wojska w Galicji i Krakowie przy granicy z Rzecząpospolitą. Chcąc zjednać sobie Polaków, nakazała wybić specjalnie do opłacenia żołdu tym wojskom, miedziane grosze i trojaki według menniczej stopy polskiej. Na monetach wyraźnie podkreślano ich polskość umieszczając na nich napis „Gross(us) Pol(onicus)”. Nie wiadomo, która z mennic austriackich wybiła te monety[1]. Na awersie monet umieszczono łaciński napis:
MONET(a)•AER(ea)•EXERCIT(us)•CAES(arei)•REG(ii)•
(pol. moneta miedziana cesarsko-królewskiej armii)[1].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- monety okresu zaborów
- monety polskie
- systemy monetarne w Polsce
- gatunki pieniądza na ziemiach polskich
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. drugie, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 68.
- ↑ Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 168.
- ↑ Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 162.
- ↑ Karol Plage, Monety bite dla prowincyi polskich przez Astryię i Prusy oraz monety Wolnego Miasta Gdańska Księstwa Warszawskiego i w oblężeniu Zamościa, Warszawa: Polskie Towarzystwo Archeologiczne Komisja Numizmatyczna, 1970, s. 5.
- ↑ Chester L. Krause i inni, 18th Century 1701–1800 Standard Catalog of World Coins, 3rd edition, Krause Publications, 2003, s. 1044–1045.