Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie

Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie
	; Siedziba muzeum (2006)
Państwo	Polska
Miejscowość	Jędrzejów
Adres	pl. T. Kościuszki 7-8
Data założenia	3 lutego 1962
Zakres zbiorów	zegary, przybory astronomiczne, ekslibrisy, rzemiosło artystyczne
Dyrektor	Jan Przypkowski
	Położenie na mapie Polski Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie
	Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie
	Położenie na mapie powiatu jędrzejowskiego Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie
	Położenie na mapie gminy Jędrzejów Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie
	Położenie na mapie Jędrzejowa Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie
	50°38′20,3″N 20°18′15,0″E/50,638972 20,304167
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie (często występuje pod nazwą Muzeum Przypkowskich lub Muzeum Gnomoniczne im. Przypkowskich) – muzeum specjalizujące się głównie w prezentacji zegarów słonecznych i przyrządów astronomicznych.

Muzeum powstało w oparciu o prywatną kolekcję lekarza z Jędrzejowa Feliksa Przypkowskiego, który od 1895 roku gromadził zabytkowe zegary słoneczne, a także literaturę i inne materiały poświęcone gnomonice, następnie znacząco rozbudowaną przez jego syna Tadeusza Przypkowskiego^[1].

Stała wystawa kolekcji Feliksa Przypkowskiego została udostępniona publicznie w 1909 w Jędrzejowie i od tego czasu była ciągle rozbudowywana i eksponowana w różnych budynkach Jędrzejowa z wyjątkiem okresu obu wojen światowych^[2]. 3 lutego 1962 Przypkowscy przekazali kolekcję państwu, które utworzyło na jej bazie Państwowe Muzeum im. Przypkowskich^[2]; przy czym fundatorzy zachowali wpływ na kształt muzeum, ponieważ Tadeusz, a po jego śmierci jego syn Piotr byli dyrektorami tej instytucji.

Muzeum mieści się w dwóch sąsiadujących zabytkowych domach: byłej aptece klasztornej z 1712 roku i domu farmaceutów z tego samego okresu, nabytym i przebudowanym w 1868 roku przez Przypkowskich^[1]. Na tym ostatnim znajduje się kopuła obserwatorium astronomicznego z 1913, a ściany od podwórza pokrywa neorenesansowe sgraffito z 1955. Apteka działała w historycznych pomieszczeniach do czasu utworzenia muzeum, kiedy oba domy zostały wykupione przez państwo^[2].

Ekspozycje

Muzeum posiada szereg bardzo zróżnicowanych tematycznie działów. Główny dział obejmuje zegary słoneczne i inne typy zegarów od XVI do XX wieku (np. zegary wodne, klepsydry, świece zegarowe), w tym wiele dzieł o wielkiej wartości artystycznej, pochodzących z najlepszych warsztatów Europy. Do najciekawszych eksponatów zalicza się np.: zegar słoneczny z armatką strzelającą w południe wykonany w Paryżu dla króla Stanisława Leszczyńskiego, zegar słoneczny z XVI wieku wykonany przez Erazma Habermela, XVII-wieczną klepsydrę wodną wykonaną z majoliki. Uzupełnieniem tych zbiorów jest kolekcja przyrządów astronomicznych i ksiąg poświęconych astronomii i gnomonice. Kolekcja zegarów w Jędrzejowie zajmuje trzecie miejsce w świecie pod względem liczebności i wartości eksponatów, po Planetarium w Chicago i Science Museum w Oksfordzie.

Zegar słoneczny pionowy, XVIII w.
Dziedziniec muzeum – widoczna kopuła obserwatorium astronomicznego i neorenesansowe sgraffito.
Gnomonograf Jastrzębowskiego – przyrząd do wykreślania zegarów słonecznych, XIX w.
Zegar typu norymberskiego ze wskazówką nitkową, regulowaną według szerokości geograficznej, XVII - XVIII w.^[3]
Zegar słoneczny z armatką, 2 połowa XVIII w.

Inne znaczące działy muzeum to:

Dział grafiki i ekslibrisów posiadający w swych zbiorach okazy począwszy od XV wieku.
Dział rzemiosła artystycznego i historyczny, w tym przede wszystkim kolekcja eksponatów wyposażenia, pism i literatury związanych z Legionami Polskimi, w tym z Józefem Piłsudskim, który kwaterował w siedzibie muzeum w 1915. Liczne są też pisma królów i możnowładców polskich oraz znanych artystów, pisane m.in. do Przypkowskich.
Dział gastronomii obejmujący naczynia kuchenne oraz bogato zdobione, często srebrne zastawy stołowe, porcelanę stołową, książki kucharskie i zbiory zabytkowych menu. Część tej kolekcji eksponowana jest w zabytkowych piwnicach z XVIII wieku oraz w kuchni z 1906.

Zachowane lub odtworzone zostały wnętrza pokojów z początku XX wieku, wyposażone w meble, dywany, obrazy i bibeloty z epoki, a także w zbiory ozdobnych mebli XVII i XVIII-wiecznych oraz w rokokowe obicia z kurdybanu.

Muzealna biblioteka posiada wiele cennych starodruków i inkunabułów z okresu 1480–1800, m.in. De Revolutionibus Mikołaja Kopernika wydane w 1566 w Bazylei, Liber Chronicarum wydane w Norymberdze w 1493, pierwsze wydanie O architekturze ksiąg dziesięć Witruwiusza z 1548, książki z biblioteki króla Zygmunta Augusta, a także książki z autografami Heweliusza, Kartezjusza i Huygensa.

Galeria

Zegar mechaniczny wyk. A. Chęciński koniec XVIII w.
Klepsydra wodna.
Dział gastronomii.
Jedno z rokokowych kurdybanów zdobiących zrekonstruowany apartament, XVIII w.

Przypisy

↑ ^a ^b Przypkowski 1967 ↓, s. 18–19.
↑ ^a ^b ^c Przypkowski 1967 ↓, s. 22–23.
↑ Grudniowe dni czasomierzy [online], Polish News [dostęp 2017-11-25] [zarchiwizowane z adresu 2015-09-24] (pol.).

Bibliografia

Piotr MaciejP.M. Przypkowski Piotr MaciejP.M., Muzeum Przypkowskich w Jędrzejowie, wyd. 2, Kielce: [s.n.], 1999, ISBN 83-911201-0-4, OCLC 749716829 .
Tadeusz Przypkowski: Państwowe Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie. W: Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego. Alojzy Oborny (red.). T. IV. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1967.

Linki zewnętrzne