Nasi. Podróżując z wrogiem
| Autor | |
|---|---|
| Tematyka | |
| Typ utworu | |
| Wydanie oryginalne | |
| Miejsce wydania | |
| Język | |
| Data wydania | |
| Wydawca |
Alma littera |
| Pierwsze wydanie polskie | |
| Data wydania polskiego | |
| Wydawca | |
| Przekład |
Krzysztof Mazurek |
Nasi. Podróżując z wrogiem (lit. Mūsiškiai) – książka Rūty Vanagaitė i Efraima Zuroffa wydana w styczniu 2016 roku, stanowiąca zapis podróży autorów po miejscach masowych mordów na ludności żydowskiej dokonywanych na Litwie w czasie II wojny światowej. Odniosła duży sukces na litewskim rynku wydawniczym i wywołała gorącą debatę na temat współudziału Litwinów w Zagładzie Żydów.
Treść i okoliczności powstania[edytuj | edytuj kod]
Główną osią utworu jest zapis podróży, którą w 2015 roku Rūta Vanagaitė odbyła wraz z „łowcą nazistów” Efraimem Zuroffem w poszukiwaniu miejsc masakr ludności żydowskiej na Litwie i ostatnich świadków zbrodni[1]. Znaczną część książki zajmuje zapis dialogu, często emocjonalnego, pomiędzy obojgiem autorów[2].
W książce przytoczono liczne przykłady pogromów, masowych egzekucji i grabieży, których litewscy nacjonaliści i kolaboranci – samodzielnie lub we współpracy z Niemcami – dopuścili się w latach 1941–1944. Odniesiono się również do postawy litewskiego duchowieństwa katolickiego wobec Zagłady Żydów[3]. Książka porusza ponadto kwestię współczesnej pamięci historycznej Litwinów oraz upamiętnienia Holocaustu na Litwie[4].
Przy pisaniu Naszych Vanagaitė czerpała z informacji zawartych publikacjach naukowych, a ponadto wykorzystała materiały archiwalne[5], w tym dokumenty z archiwów sowieckiego KGB[6]. Autorka nie ukrywała, że w momencie rozpoczęcia prac nad książką dysponowała znikomą wiedzą na temat Zagłady[6]. Twierdzi, że jedną z przyczyn, które skłoniły ją do napisania Naszych, była wiadomość, iż niektórzy członkowie jej rodziny uczestniczyli w eksterminacji Żydów[7]. Genezę współpracy z Zuroffem, który ze względu na swą bezkompromisową krytykę braku litewskich rozliczeń z Holocaustem jest w ojczyźnie autorki skrajnie niepopularny[8], opisywała natomiast w następujący sposób[6]:
Atakuje pan Litwę, więc może zróbmy tak: wsiądziemy do mojego samochodu, pojeździmy, popytamy ludzi i zobaczymy, kto ma rację. Bo ja nie wiem
Litewski wydawca nie zdecydował się na umieszczenie nazwiska Zuroffa na okładce książki w obawie, że odstraszy ono potencjalnych czytelników[9].
Odbiór na Litwie[edytuj | edytuj kod]
Nasi zostali opublikowani przez litewskie wydawnictwo Alma littera w styczniu 2016 roku, początkowo w nakładzie 2 tys. egzemplarzy. Cały nakład został wykupiony w ciągu dwóch dni. Ostatecznie w ciągu kilkunastu miesięcy sprzedano 19 tys. egzemplarzy książki, co wobec niewielkich rozmiarów litewskiego rynku wydawniczego stanowiło niekwestionowany sukces komercyjny[10].
Publikacja Naszych zapoczątkowała publiczną debatę na temat współudziału Litwinów w Zagładzie Żydów[6][11][12]. Głos w jej sprawie zabierali politycy, dziennikarze i liderzy opinii[13]. Reakcje, które publikacja Naszych wywołała na Litwie, są porównywane z szokiem, który wywołała w Polsce publikacja Sąsiadów Jana Tomasza Grossa[12][13].
Książka i jej autorzy spotkali się z silną krytyką ze strony części recenzentów i czytelników. Vanagaitė zarzucano chęć autopromocji i dążenie do wywołania skandalu[14]. Padały oskarżenia, iż Nasi wpisują się w antylitewską propagandę putinowskiej Rosji[15][16]. Wiele emocji wywołał także dobór tytułu, który interpretowano jako oskarżenie całego narodu litewskiego o współudział w Holocauście[17]. Autorce, która z wykształcenia jest teatrologiem, a z zawodu specjalistą od kreowania wizerunku, zarzucano ponadto błędy merytoryczne i warsztatowe, w tym brak krytycyzmu przy doborze i ocenie źródeł[6]. Jej krytycy podkreślali w szczególności, że pominęła rolę okupanta niemieckiego w wymordowaniu litewskich Żydów[18], pominęła wpływ wcześniejszej okupacji sowieckiej na relacje litewsko-żydowskie[19], a także bezkrytycznie podeszła do relacji świadków i informacji zawartych w archiwach KGB[20]. Głos w obronie Vanagaitė zabrał natomiast m.in. Tomas Venclova[21].
Teatr Juozasa Miltinisa w Poniewieżu zapowiedział wystawienie spektaklu na podstawie tekstu dramatopisarza Michała Walczaka, którego fabuła ma być oparta na Naszych i skandalu, który wywołała na Litwie ich publikacja[22].
Przekłady[edytuj | edytuj kod]
Polski przekład książki ukazał się w 2017 roku nakładem wydawnictwa Czarna Owca[23].
Przekład angielski ukazał się w 2020 roku nakładem wydawnictwa Rowman & Littlefield[24].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Nasi. Podróżując z wrogiem. czarnaowca.pl. [dostęp 2019-07-06].
- ↑ Stawiarska 2016 ↓, s. 2090.
- ↑ Stawiarska 2016 ↓, s. 2075–2078.
- ↑ Stawiarska 2016 ↓, s. 2079–2084.
- ↑ Stawiarska 2016 ↓, s. 2072.
- ↑ a b c d e Rimvydas Valatka: Prowokacja Rūty Vanagaitė. wiez.com.pl, 2017-03-23. [dostęp 2019-07-06].
- ↑ Dominik Wilczewski: „Nasi” Żydzi, „nasi” mordercy. zw.lt, 2017-02-01. [dostęp 2019-07-06].
- ↑ Judzińska 2017 ↓, s. 1836.
- ↑ Judzińska 2017 ↓, s. 1832–1833.
- ↑ Vanagaitė i Zuroff 2017 ↓, s. 281–284.
- ↑ Vanagaitė i Zuroff 2017 ↓, s. 284–287.
- ↑ a b Judzińska 2017 ↓, s. 1831.
- ↑ a b Stawiarska 2016 ↓, s. 2069.
- ↑ Stawiarska 2016 ↓, s. 2086–2087.
- ↑ Stawiarska 2016 ↓, s. 2092.
- ↑ Vanagaitė i Zuroff 2017 ↓, s. 284.
- ↑ Stawiarska 2016 ↓, s. 2095–2096.
- ↑ Stawiarska 2016 ↓, s. 2072–2073.
- ↑ Stawiarska 2016 ↓, s. 2084–2086.
- ↑ Stawiarska 2016 ↓, s. 2088.
- ↑ Stawiarska 2016 ↓, s. 2087–2088.
- ↑ Polski autor napisze sztukę o Rūcie Vanagaitė i „Naszych”. wilnoteka.lt, 2018-08-08. [dostęp 2019-07-06].
- ↑ Judzińska 2017 ↓, s. 1832, 2599.
- ↑ Our People. Discovering Lithuania's Hidden Holocaust. rowman.com. [dostęp 2020-10-02].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Natalia Judzińska. Rūta Vanagaitė, obywatelka, która zadała pytanie. Mit bohatera narodowego a „prawda historyczna”. „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”. E-book/epub. 13, 2017. Warszawa: Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN. ISSN 1895-247X.
- Agnieszka Stawiarska. Potrząsnąć społeczeństwem. O znaczeniu dla Litwy książki Rūty Vanagaitė Mūsiškiai. „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”. E-book/epub. 12, 2016. Warszawa: Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN. ISSN 1895-247X.
- Ruta Vanagaitė, Efraim Zuroff: Nasi. Podróżując z wrogiem. Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca, 2017. ISBN 978-83-8015-426-1.