Nasunięcie Glarus

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Szwajcarska arena tektoniczna Sardona[a]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Ilustracja
Nasunięcie Glarus widoczne jako pozioma linia w paśmie Tschingelhörner
Państwo

 Szwajcaria

Typ

przyrodniczy

Spełniane kryterium

VIII

Numer ref.

1179

Region[b]

Europa i Ameryka Północna

Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę


na 2008. sesji

Położenie na mapie Szwajcarii
Mapa konturowa Szwajcarii, po prawej znajduje się punkt z opisem „Szwajcarska arena tektoniczna Sardona”
Ziemia46°55′00″N 9°15′00″E/46,916667 9,250000
Multimedia w Wikimedia Commons
  1. ↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO
  2. ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Nasunięcie Glarus (niem. Glarner Überschiebung) – nasunięcie w Alpach Glarneńskich na terenie północno-wschodniej Szwajcarii.

Obszar, na którym doszło do nasunięcia, dokumentujący proces formowania się gór w wyniku zderzenia kontynentalnych płyt tektonicznych, został wpisany w 2008 roku na listę światowego dziedzictwa UNESCO pod nazwą Szwajcarska arena tektoniczna Sardona.

Geografia[edytuj | edytuj kod]

Nasunięcie Glarus jest jednym z największych nasunięć na świecie (odwróconych uskoków, nachylonych pod bardzo małym kątem)[1], gdzie poziome przemieszczanie mas skalnych miało miejsce na dystansie ponad 50 km[2][a]. Znajduje się w Alpach Glarneńskich na terenie północno-wschodniej Szwajcarii[3] (pod względem administracyjnym nasunięcie Glarus przebiega przez kantony St. Gallen, Glarus i Gryzonii[4]). Nasunięcie wznosi się z ok. 600 m n.p.m. w dolinie Surselva na wysokość ponad 3000 m n.p.m. na szczytach Hausstock, Vorab, Piz Segnas i Ringelspitz[2].

Przemieszczanie poziome mas skalnych miało miejsce względem bardzo słabo nachylonej powierzchni nieciągłości (powierzchni nasunięcia) w kierunku północnym i północno-zachodnim[2]. Do przemieszczenia doszło w okresie oligocenu i miocenu[5].

Nasunięcie Glarus oddziela strefę płaszczowinową helwecką od wewnętrznej strefy płaszczowinowej[6]). Zaznacza się wyraźną poziomą linią biegnącą w poprzek stromych zboczy skalnych[7], oddzielającą położone wyżej, starsze wiekiem, ciemne, szaro-zielone lub fioletowo-czerwone skały Grupy Verrucano od położonych niżej, młodszych, jaśniejszych wapieni i skał fliszu[8]. Wiek skał Grupy Verrucano szacowany jest na 250–300 milionów lat, wapieni na 100–150 milionów lat a skał fliszu na 35–50 milionów lat[8]. W niektórych miejscach różnica wieku skał na przestrzeni kilku centymetrów wynosi ponad 200 milionów lat[9].

Historia badań geologicznych[edytuj | edytuj kod]

Tschingelhörner i Martinsloch z wyraźnie zaznaczoną linią nasunięcia Glarus, akwarela Hansa Conrada Eschera von der Lintha (1812) – jedno z pierwszych ujęć nasunięcia Glarus[10]

Obszar, na którym doszło do nasunięcia, dokumentujący proces formowania się gór w wyniku zderzenia kontynentalnych płyt tektonicznych, został wpisany w 2008 roku na listę światowego dziedzictwa UNESCO[3], a polska nazwa wpisu według Polskiego Komitetu ds. UNESCO to Szwajcarska arena tektoniczna Sardona[11]. Wpis obejmuje górzysty teren o powierzchni 328,5 km², z siedmioma szczytami o wysokości powyżej 3000 m n.p.m. i doskonałą ekspozycją skał nasunięcia[3].

Wyjątkowy geologiczny charakter obszaru przyciągał tu geologów od XVIII w. i region stał się jednym z najważniejszych geologicznych stanowisk badawczych[3]. Geneza nasunięcie Glarus doczekała się wielu teorii[12].

Pierwszym badaczem nasunięcia był szwajcarski uczony i polityk Hans Conrad Escher von der Linth (1767–1823), który w 1897 roku zwrócił uwagę na specyficzne ułożenie skał w Alpch Glarneńskich – wbrew ówcześnie przyjętej teorii, że wapienie mezozoiczne leżą nad skałami Grupy Verrucano[10]. Jego obserwacjom zaprzeczał niemiecki geolog Leopold von Buch (1774–1853)[10].

Syn von der Lintha, geolog Arnold Escher von der Linth (1807–1872) potwierdził młodszy wiek niżej położonych skał i w połowie XIX w. pisał o „kolosalnym nasunięciu”[13]. Jego obserwacje potwierdził brytyjski geolog Roderick Murchison (1792–1871)[13]. Jednak sam Escher von der Linth zaczął wątpić w swoje tłumaczenia, wysuwając teorię podwójnego fałdowania[13], która pogwałcała prawa geometrii i mechaniki[14]. Zwolennikiem tej teorii był m.in. student von der Lintha Albert Heim (1849–1937), któremu udało się przekonać do niej ówczesnych geologów[14].

W 1884 roku francuski badacz Marcel Bertrand (1847–1907) wydal krotka rozprawę, w której opowiedział się za bardziej prawdopodobną teorią nasunięcia[14]. Jednak jego publikacja przeszła raczej niezauważona[14]. Dopiero w 1892 roku austriacki badacz, specjalizujący się w geologii Alp Eduard Suess (1831–1914) przyznał rację Bertrandowi, lecz Heim pozostawał nieprzekonany[14]. Wobec kolejnych prac Hansa Schardta (1858–1931), Maurice’a Lugeona (1870–1953) i Pierre’a Termiera (1859–1930), Heim zaakceptował teorię nasunięcia w 1903 roku[14].

W pierwszej połowie XX w. przeprowadzono intensywne badania nasunięcia, które jest szczególnie dobrze widoczne w miejscu nazywanym „Lochsite” w dolinie Sernftal koło Glarus Süd[14]. Nauczyciel rysunku Jakob Oberholzer (1862–1939) sporządził dokładne mapy geologiczne regionu i w 1933 roku wydał Geologie der Glarneralpen ze szczegółowymi opisami[14]. Syn Alberta Heima, geolog Arnold Heim (1882–1965) wydał pracę monograficzną o grupie Churfirsten-Mattstogg z modelem analizy stratygraficznej i osadowej[15].

W latach 60. XX w. chiński geolog Kenneth Hsu (ur. 1929) przeprowadził analizę procesów nasunięcia[15]. Fenomen nasunięcia Glarus pomogła wytłumaczyć teoria płyt tektonicznych[12]. W latach 70. i 80. Adrian Pfiffner zbadał przemieszczenia wzdłuż uskoków i mechanizmy deformacji wapieni w „Lochsite”[15]. Stefan M. Schmid (ur. 1943) na podstawie wapieni w „Lochsite” przeprowadził analizy mechanizmów deformacji w mylonitach w trakcie procesów tektonicznych[15]. Martin Frey (1940–2000) badał związek między ruchami tektonicznymi a metamorfizmem niskiego stopnia[15].

Nasunięcie Glarus na Piz Segnas

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Encyklopedia PWN podaje odległość ponad 30 km, zob. Encyklopedia PWN ↓.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Encyklopedia PWN ↓.
  2. ↑ a b c Federal Office for the Environment 2006 ↓, s. 23.
  3. ↑ a b c d UNESCO ↓.
  4. ↑ Federal Office for the Environment 2006 ↓, s. 11.
  5. ↑ Reynard 2020 ↓, s. 175.
  6. ↑ Federal Office for the Environment 2006 ↓, s. 15.
  7. ↑ Reynard 2020 ↓, s. 177.
  8. ↑ a b Federal Office for the Environment 2006 ↓, s. 22.
  9. ↑ Reynard 2020 ↓, s. 176.
  10. ↑ a b c Federal Office for the Environment 2006 ↓, s. 27.
  11. ↑ Szwajcaria. Polski Komitet ds. UNESCO. [dostęp 2021-03-01].
  12. ↑ a b Federal Office for the Environment 2006 ↓, s. 26.
  13. ↑ a b c Federal Office for the Environment 2006 ↓, s. 28.
  14. ↑ a b c d e f g h Federal Office for the Environment 2006 ↓, s. 29.
  15. ↑ a b c d e Federal Office for the Environment 2006 ↓, s. 30.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Obiekty listy Światowego Dziedzictwa UNESCO w Szwajcarii

Kulturowe
Przyrodnicze

Szwajcaria

  1. ↑ Wspólnie z Włochami
  2. ↑ Wspólnie z Austrią, Francją, Niemcami, Słowenią, Włochami
  3. ↑ Wspólnie z Argentyną, Belgią, Francją, Niemcami, Indiami i Japonią
  4. ↑ Wspólnie z Włochami
  5. ↑ Wspólnie z Albanią, Austrią, Belgią, Bośnią i Hercegowiną, Bułgarią, Chorwacją, Czechami, Francją, Hiszpanią, Macedonią Północną, Niemcami, Polską, Rumunią, Słowacją, Słowenią, Ukrainą i Włochami
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nasunięcie_Glarus&oldid=72607689”