Nerwik
53°44′52″N 20°48′48″E/53,747778 20,813333| wieś | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Sołectwo |
Giławy |
| Liczba ludności (2014) |
52[2] |
| Strefa numeracyjna |
89 |
| Kod pocztowy |
11-030[3] |
| Tablice rejestracyjne |
NOL |
| SIMC |
0486652 |
Położenie na mapie gminy Purda  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego  | |
| 53°44′52″N 20°48′48″E/53,747778 20,813333[1]
| |
Nerwik – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Purda. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.
Niewielka osada leśna na Warmii, położona 2 km od drogi Olsztyn–Grzegrzółki, w dolinie rzeczki Wardęgi. Wieś należy do sołectwa Giławy i Nadleśnictwa Wipsowo. Nieopodal wsi, na północnym wschodzie, znajduje się kilkuhektarowe jezioro śródleśne Artąg, (w języku pruskim - Ardung). Obecnie we wsi jest jedynie kilka domów, zamieszkanych na stałe przez 25 osób, oraz trzy domy znajdujące się na terenie kolonii i leśniczówka, zbudowana na miejscu starej w 1903 roku. Oprócz stałych mieszkańców w Nerwiku przebywają czasowo trzy rodziny. Dwie zaadaptowały stare domy, jedna – świeżo wybudowany dom w środku wsi. Kolejny dom powstał na wzgórzu za wsią, na miejscu nieistniejącego od lat 80. XX w. dworu. Na środku wsi przy rzece znajduje się źródełko z krystalicznie czystą wodą. Mieszkańcy obudowali je. Na obrzeżach Nerwiku od strony zachodniej znajduje się budynek mieszkalny, będący pozostałością po czworakach.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Dawniej była tu pruska warownia, broniąca okolicznych terenów przed najazdami Litwinów. Pozostałością po tych czasach są wały obronne (po raz pierwszy opisywane w 1883 r. jako średniowieczne). Wały ziemne miały długość około 4 km a u podstawy miały szerokość 4,4 m, wysokie były na 1,2 m. Ciągnęły się wzdłuż wschodniego jeziora Ardung, przedłużając naturalna linię obronną, jaką stanowiło to jezioro. Ślady obwałowań widoczne są do dziś[4].
Wieś wymieniana w 1392 roku jako dobra służebne nad jeziorem Nerdingyn, kiedy to Prus imieniem Nerweken otrzymał nadanie od biskupa warmińskiego Henryka Sorboma[5]. W kolejnych latach majątek przechodził w różne ręce, ale zawsze właścicielami byli Prusowie, lub Polacy. W 1533 r. Nerwik nie był już majątkiem ziemskim lecz wsią czynszową. W 1587 r. we wsi były 34 gospodarstwa czynszowe i sołeckie. W Nerwiku produkowano także słód. W 1688 r. sołtys Bartłomiej Nowak miał dwa łany, po trzy mieli Wojciech Piecuch i Adam Lis, cztery łany były nie obsadzone. Po 1772 roku w dokumentach Nerwik wymieniany jest jako wieś czynszowa oraz folwark obejmujący 16 łanów. We wsi była już szkoła, tartak i karczma. Wieś otaczały lasy biskupie zwane Borem Nerwickim. W czasie powstania styczniowego (1863 r.) sołtys Walenty Barwiński ukrywał polskich powstańców, którzy zbiegli z Królestwa Kongresowego i byli poszukiwani przez pruską żandarmerię[6].
W 1870 roku zanotowano już 145 mieszkańców wsi, a także 8 osób zamieszkujących leśniczówkę. We wsi funkcjonowała szkoła, tartak i karczma, handlowano także słodem. Dzieci mieszkańców wsi nie znały języka niemieckiego, dlatego w 1880 roku pruskie władze zatrudniły w Nerwiku nauczyciela znającego język polski, którym był Albert von Oppenkowski (1855-1905), ojciec Brunona von Openkowskiego. W Nerwiku istniała jedna z bibliotek Towarzystwa Czytelni Ludowych (TCL) założona około 1885 przez Franciszka Szczepańskiego - bibliotekarzem był Jan Geta, kolektorem Kanclerski[7]. W 1911 na 53 dzieci we wsi, 52 mówiło po polsku[8]
W plebiscycie w dniu 11 lipca 1920 za Prusami oddano 100 głosów, a za Polską 20. W roku 1928 notowano 220 mieszkańców.
W kolejnych latach mieszkańcy byli wywożeni, lub sami uciekali i niewielu dziś starszych ludzi może poszczycić się tym, że urodzili się w Nerwiku. Po drugiej wojnie światowej wojnie prawie wszyscy mieszkańcy byli zatrudnieni przy pracach leśnych.
25 kwietnia 2009 odbyła się akcja „Kopernik wstrzymał słońce, my wstrzymamy śmieci". Akcja sprzątania lasów w leśnictwach Graszk oraz Nerwik zorganizowali studenci pedagogiki resocjalizacyjnej i penitencjarnej WSIiE TWP w Olsztynie. Pamiątkowa, drewniana tablica umieszczona została w leśniczówce Nerwik.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Dwie kapliczki, w tym jedną z dzwonnicą.
- Dawny budynek szkoły, dziś zamieszkany przez dwie rodziny.
- Kilka domów o charakterze pruskim. Jednym z ciekawszych budynków jest znajdujący się przy wjeździe na mostek, warmiński dom z czerwonej cegły z drewnianymi okiennicami. Również leśniczówka (w oryginalnych zabudowaniach gospodarczych leśniczówki znajduje się stara kanalizacja, min. krany z których bezpośrednio napełniano wodą koryta koni i krów) i stara szkoła zachowały pierwotny charakter.
- W lesie przy wsi na starej sośnie wisi krzyż, którego pochodzenie nie jest dobrze znane. Wiąże się z nim mroczna legenda, ale prawdopodobnie sam krzyż powieszono w XVIII w. aby wyciągnąć zarazę ze wsi.
Ludzie związani z miejscowością[edytuj | edytuj kod]
- We wsi urodził się Fabian Luzjański[potrzebny przypis], od 1512 roku biskup warmiński, który zarządzał również Nerwikiem od 1515 roku.
- W Nerwiku urodził się Brunon Openkowski znany działacz w Związku Polaków w Niemczech.
- W Nerwiku urodził się nauczyciel Jan Dettki, który od 1892 r. uczył w szkole w Butrynach[9].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Przewodnik turystyczny po gminie Purda, wyd. II, Agencja Wydawnicza REMIX, Purda 2013, ISBN 978-83-931640-2-8
- Danuta Pepłowska - Nerwik. jezioro.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
- Akcja „Kopernik wstrzymał słońce, my wstrzymamy śmieci". powiat-olsztynski.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-10-16)].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 86241
- ↑ Sołectwa Gminy Purda (Stan mieszkańców na 28.11.2014). 2010-09-01. [dostęp 2015-09-29].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 819 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Robert Klimek: Wały podłużne w Nerwiku, gm. Purda. Olsztyn: Towarzystwo Naukowe Pruthenia, 2005. [dostęp 2015-09-29].
- ↑ Georg Kellmann: Historia parafii Klebark Wielki, jej wiosek i okolic. Klebark Wielki: Georg Kellmann, 2007, s. 51. ISBN 978-83-918968-1-5.
- ↑ Jan Chłosta. Barczewski ślad w powstaniu styczniowym 1863 roku. „Wiadomości Barczewskie”, s. 7, luty 2014. [dostęp 2015-09-19].
- ↑ Jan Wróblewski: Działalność bibliotekarska Franciszka Szczepańskiego. Komunikaty Mazursko-Warmińskie, 1968, nr 4 (1968) s. 597. [dostęp 2016-07-29].
- ↑ Leon Sobociński, Na gruzach Smętka, wyd. B. Kądziela, Warszawa, 1947, s.85
- ↑ Izabela Lewandowska (red.), Trwanie Warmii. 600 lat Butryn. Purda-Olsztyn 2012, ISBN 978-83-931640-1-1, ISBN 978-83-87031-32-9
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Nerwik w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego. cz. VI, Warszawa 1885, s. 956 (pdf)
- Nerwik (Historia) w: Gmina Purda - Sołectwo Giławy
- Nerwik w: Encyklopedii Warmii i Mazur