Organy katedry Najświętszej Marii Panny we Fryburgu Bryzgowijskim

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Historia[edytuj | edytuj kod]

Z XV w. pochodzą pierwsze przekazy o istnieniu organów w katedrze Najświętszej Marii Panny we Fryburgu Bryzgowijskim. Były one umieszczone przy północnej ścianie nawy głównej. W latach 1545–1548 pojawiły się w tym miejscu nowe organy, zbudowane przez Jörga Eberta z Ravensburga. Obudowa i część zestawu piszczałek z tych organów istniała do 1929.

W lektorium, które oddzielało nawę główną od prezbiterium stał pozytyw. Pod koniec XVI w. potwierdzona jest obecność organów w prezbiterium, przebudowanych w latach 1708 i 1813 oraz 1881 przez zakład organmistrzowski E.F. Walcker z Ludwigsburga. Instrument ten usunięto w latach 60. XX w.[1].

Podczas obchodów tradycyjnych niemieckich Dni Katolika (Katholikentag) w 1929 zamontowano duże organy gruntownie przebudowując i powiększając w tym celu istniejącą obudowę w nawie głównej. Obudowa ta zajęła znaczną część nawy. W 1936 przebudowano organy powracając do koncepcji sprzed 1929.

W lektorium po stronie północnej zamontowano nowy instrument o randze organów głównych za prospektem składającym się z samych piszczałek. Zbędne piszczałki przeniesiono do organów w prezbiterium i organów św. Michała. Wszystkie organy zintegrowano w jeden zespół ze wspólnym stołem gry, ustawionym w prezbiterium. Nie udało się jednak zapobiec opóźnieniom w transmisji dźwięków, co prowadziło do ich nieklarowności i dysonansów brzmieniowych.

W wyniku wojennych uszkodzeń cały zespół działał coraz bardziej wadliwie. Na początku lat 60. podjęto więc decyzję o budowie nowych instrumentów. Miały to być cztery instrumenty ustawione w tych częściach katedry, w których znajdowali się ich poprzednicy i połączone, jak dotychczas, wspólnym stołem gry.

Przy budowie organów nawy głównej nawiązano do starych szkiców i usytuowania organów Eberta z 1545. Organy, zbudowane przez zakład organmistrzowski Marcussen & Søn, otrzymały mechaniczną trakturę gry i brzmienie wzorowane na tym, które istniało w epoce baroku. Organy ustawiono w miejscu uważanym tradycyjnie za najbardziej korzystne pod względem akustycznym. W prezbiterium przy ścianie północnej wstawiono organy bez mechanicznego stolu gry. Podczas renowacji w 1990 zostały one przeniesione na znajdującą się naprzeciwko emporę i umieszczone w nowej obudowie, zbudowanej przez zakład organmistrzowski Fischer & Krämer z Endingen. W kaplicy św. Michała zakład organmistrzowski Hartwig Späth z Ennetach/Freiburg za istniejącym prospektem zbudował nowy instrument. W 2008 zakład organmistrzowski Metzler-Orgelbau zbudował nowy instrument, przy czym zachowano części zabytkowego prospektu z 1929 i włączono je do nowej konstrukcji[2].

Organy Mariackie[edytuj | edytuj kod]

Wnętrze katedry – organy Mariackie (z lewej).

Organy Mariackie znajdują się na styku północnej nawy bocznej i północnego ramienia transeptu. zostały zbudowane w 1965 przez zakład organmistrzowski Rieger Orgelbau (Schwarzach, Austria). Mechaniczne urządzenie do gry znajduje się w środku instrumentu. Organy mają 62 głosy podzielone na 4 manuały i pedał.

Po zbudowaniu organów w prezbiterium, bardzo dobrze przyjętych, zlecono zakładowi Rieger Orgelbau również zbudowanie organów głównych (Mariackich). Projekt i wystrój plastyczny prospektu powierzono Jacobowi Schmidtowi; zbudowaniem instrumentu zajął się Joseph von Glatter-Götz. Głosy umieszczono w 9 wieżach wykonanych z drewna dębowego, grupujących poszczególne zespoły piszczałek. Organy Mariackie maja w środku zamontowane mechaniczne urządzenie gry. Na organach można również grać za pośrednictwem elektrycznego, zintegrowanego stołu gry, znajdującego się w prezbiterium. Rozmieszczenie poszczególnych części składowych klawiatury wewnątrz obudowy jest następujące: w czterech wieżach pod mechanicznym urządzeniem gry, na samym dole znajduje się pierwszy manuał (Pozytyw), nad nim drugi manuał (Hauptwerk), zaraz nad nim jest nisza z czwartym manuałem (Brustwerk), nad nim 3 wieże z trzecim manuałem (Schwellwerk) a na lewo 2 wieże klawiatury pedałowej.

Podczas procesu oczyszczania i technicznej renowacji organów na przełomie 2000/2001 wymontowano 3 głosy w celu naprawy ich uszkodzonych części. Wymontowano też piszczałki głosu Grand Bourdon 32’ a na wierzchu prospektu zainstalowano carillon. Prace te wykonał zakład organmistrzowski Caspar Glatter-Götz z Owingen natomiast nastrojeniem instrumentu zajął się zakład Beat Grenacher z Lucerny (Szwajcaria).

W 2008 przerobiono piszczałki głosu Grand Bourdon 32’, umieszczono je w nowej wiatrownicy, nastrojono i wmontowano do zestawu głosowego organów św. Michała.

Organy mają następującą dyspozycję zgodnie z pisownią na poszczególnych segmentach stołu gry[3]:

Manual I (Positiv) C-g3 Manual II (Hauptwerk) C-g3 Manual III (Schwellwerk) C-g3 Manual IV (Brustwerk) C-g3 Pedalwerk C-f1

Prinzipal 8'
Metallgedackt 8'
Prinzipal 4'
Rohrflöte 4'
Gemshorn 2'
Gemsquinte 11/3′
Sesquialter II 22/3′
Scharff IV-VI 1'
Dulzian 16'
Cromorne 8'

Tremolo

Prinzipal 16'
Oktave 8'
Rohrflöte 8'
Spitzflöte 4'
Oktave 4'
Spitzquinte 22/3′
Oktave 2'
Mixtur V 2'
Cymbel III1/2′
Kornett V 8'
Trompete 16'
Trompete 8'
Klarine 4'

Gedacktpommer 16'
Holzprinzipal 8'
Spillpfeife 8'
Gamba 8'
Voix céleste 8'
Oktave 4'
Querflöte 4'
Viola 4'
Nasat 22/3′
Flautino 2'
Terz 13/5′
Mixtur IV 11/3′
Fagott 16'
Trompete 8'
Hautbois 8'
Klarine 4'
Glockenspiel c1-d3

Tremolo

Holzgedackt 8'
Blockflöte 4'
Prinzipal 2'
Gedacktflöte 2'
Terzian 13/5′ + 11/3′
Oktave 1'
Glockenzymbel II 1/2′
Vox humana 8'
Cembalo-Regal 4'

Tremolo

Prinzipalbaß 16'
Subbaß 16'
Oktav 8'
Gedackt 8'
Quinte 51/3′
Oktave 4'
Koppelflöte 4'
Nachthorn 2'
Mixtur VI 22/3′
Contrafagott 32'
Trompete 16'
Posaune 8'
Zink 4'

Tremolo Kleinpedal

  • połączenia klawiatur: Manual I/ Manual II, Manual III/ Manual II, Manual II/Pedal, Manual I/Pedal
  • setzer – 6 mechanicznych kombinacji
  • mechaniczne wiatrownice zasuwowe, uruchamiane również elektrycznie ze wspólnego stołu gry.

Organy św. Michała[edytuj | edytuj kod]

Organy św. Michała znajdują się na emporze zachodniej, w kaplicy św. Michała. Mają status organów głównych w tylnej części katedry.

Pierwsze organy św. Michała zbudowano w 1936 z części prospektu i piszczałek organów nawy głównej, po tym jak uznano, że ich akustyka stała się niezadowalająca. Organy te uległy uszkodzeniu w czasie drugiej wojny światowej.

W 1965 zakład organmistrzowski Hartwig Späth z Ennetach/Freiburg zbudował nowe, 28-głosowe organy wykorzystując części przedwojennego prospektu. Organy te z czasem przestały spełniać wymogi techniczno-akustyczne stawiane instrumentom tej klasy. Miały one poza tym wady konstrukcyjne, których nie dało się usunąć w trakcie renowacji.

W 2008 zakład organmistrzowski Metzler Orgelbau AG (Dietikon, Schwajcaria) zbudował nowe organy. Mają one 36 głosów podzielonych na 3 manuały i pedał (dodatkowo 4 transmisje i 1 cięgło rejestrowe), mechaniczną trakturę gry oraz elektryczną trakturę rejestrową i elektryczne połączenia. Organy św. Michała mogą brzmieć razem z innymi organami katedry dzięki zintegrowanemu stołowi gry, znajdującemu się w prezbiterium. Organy miały początkowo masywną obudowę z niewykończonego dębu. Istniejąca snycerka i figury aniołów zostały pieczołowicie odrestaurowane i ponownie zamontowane na prospekcie.

I Hauptwerk C-g3 II Recit C-g3 III Solo C-g3 Pedalwerk C-f1

Montre 16'
Principal 8'
Violoncello 8'
Flûte harmonique 8'
Bourdon 8'
Octave 4'
Spitzflöte 4'
Superoctave 2'
Cornet III 22/3′
Plein jeu V 2'
Trompete 16'
Trompete 8'

Quintatön 16'
Gambe 8'
Doppelflöte 8'
Rohrflöte 8'
Flûte octaviante 4'
Viola 4'
Octavin 2'
Basson 16'
Trompette harm. 8'
Basson-hautbois 8'
Clairon harm. 4'
Tremulant

Bourdon 16'
Diapason 8'
Viola d' orchestra 8'
Coro Viole I-IV 8'
Flûte 4'
Voix humaine 8'
Tremulant
Tuba magna 8'
Campane C-h

Grand Bourdon 32'
Flûte 16'
Subbaß 16'
Grosse Quinte 102/3′
Diapason 8'
Cello 8'
Flûte 4'
Bombarde 16'
Trompette 8'
Clairon 4'

  • mechaniczna traktura gry
  • elektryczna traktura rejestrowa i połączenia
  • dla Recit i Solo możliwe uzyskanie efektu echo, pojedynczego lub wielokrotnego
  • Grand Bourdon 32' - obecny głos z 2001, należący pierwotnie do organów Mariackich, został z nich usunięty, przerobiony i zamontowany w organach św. Michała

Organy nawy głównej[edytuj | edytuj kod]

Organy nawy głównej umieszczone są na emporze bocznej (tzw. „jaskółcze gniazdo“) na północnej ścianie nawy głównej. Zostały zbudowane w 1965 przez zakład organmistrzowski Marcussen & Søn (Apenrade/Dania). Mają 21 głosów podzielonych na 2 manuały i pedał.

II Hauptwerk C-g3 I Rückpositiv C-g3 Pedalwerk C-f1

Prinzipal 8'
Rohrflöte 8'
Oktave 4'
Blockflöte 4'
Oktave 2'
Mixtur V-VII 11/3′
Trompete 8'

Gedackt 8'
Prinzipal 4'
Rohrflöte 4'
Gemshorn 2'
Sifflöte 11/3′
Sesquialter II 22/3′
Scharff IV-VI 2/3′
Dulzian 8'
Tremolo

Prinzipal 16'
Oktav 8'
Oktav 4'
Hintersatz V 22/3′
Fagott 16'
Schalmay 4'
Rohraffe

  • połączenia mechanicznych urządzeń gry: I/II, II/P, I/P, I/P 4'
  • mechaniczne wiatrownice zasuwowe, możliwość gry ze wspólnego stołu gry (elektrycznie).

Organy w prezbiterium[edytuj | edytuj kod]

Organy znajdują się na bocznej emporze na południowej ścianie prezbiterium. Zostały zbudowane w 1990 przez zakład organmistrzowski Fischer & Krämer z Endingen z wykorzystaniem piszczałek i wiatrownic pochodzących z organów Riegera z 1964. Organy mają 25 głosów podzielonych na 2 manuały i pedał.

I Hauptwerk C-g3 II Positiv C-g3[a] Pedalwerk C-f1

Gedecktpommer 16'
Principal 8'
Hohlflöte 8'
Octave 4'
Spitzgedeckt 4'
Waldflöte 2'
Sesquialter II 22/3′
Mixtur IV 11/3′
Trompete 8'

Bleigedeckt 8'
Salicional 8'
Principal 4'
Koppelflöte 4'
Octavin 2'
Terz 13/5′
Quinte 11/3′
Zimbel III 1'
Musette 8'

Subbaß 16'
Octavbaß 8'
Gedecktbaß 8'
Choralbaß 4'
Hintersatz III 22/3′
Bombarde 16'
Trompete 8'

  • połączenia: II/I, II/P, I/P – elektryczne
  • mechaniczne wiatrownice zasuwowe; ponieważ organy nie mają własnego mechanizmu gry, można grać na nich jedynie ze wspólnego stołu gry (elektrycznie).

Uwagi:

Wspólny stół gry[edytuj | edytuj kod]

Na wszystkich organach, oprócz tych w prezbiterium, można grać indywidualnie oraz zespołowo ze wspólnego, elektrycznego stołu gry.

Podział manuałów na wspólnym stole gry:

  • organy Mariackie: I. Hauptwerk, II. Positiv, III. Schwellwerk, IV. Brustwerk
  • organy nawy głównej: II. Hauptwerk, III. Rückpositiv
  • organy w prezbiterium: I. Hauptwerk, II. Positiv
  • organy św. Michała: II. Hauptwerk, III. Récit, IV. Solo
  • połączenia: IV/III, IV/II, IV/I, IV/P, III/II, III/I, III/P, II/I, II/P, I/P (+ organy św. Michała: II-16'/I, III-16'/I)
  • walec crescendo z 4 możliwymi do zaprogramowania crescendi; tutti poszczególnych organów, tutti wspólne
  • szafa ekspresyjna: ogólna, organy Mariackie, organy w prezbiterium, organy św. Michała
  • setzer: 99 × 64 kombinacji
  • cały zespół organowy: 144 czynne głosy, 4 transmisje, 1 cięgło pojedyncze na czwartym manuale i pedale

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ możliwe uzyskanie efektu echo, pojedynczego lub wielokrotnego

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Münster Unserer Lieben Frau (Dompfarrei): Die Walcker-Orgel von 1881 im Chorraum. [dostęp 2010-08-02]. (niem.).
  2. ↑ Katholische Kirche in Freiburg): Geschichte der Orgeln im Freiburger Münster. [dostęp 2010-08-02]. (niem.).
  3. ↑ Dyspozycja organów została opracowana na podstawie stron: Wirtualne Centrum organowe – Słownik terminów organowych https://web.archive.org/web/20180629151248/http://www.organy.art.pl/slownik.php i Gdańskie Organy – Organy Katedry w Oliwie, autor Marek Michalak http://web.archive.org/web/20180629151248/http://www.organy.art.pl:80/slownik.php https://web.archive.org/web/20120315132930/http://www.gdanskie-organy.com/organs.php?lang=pl&loc=oliwa&tab=stoplist. Wynika z nich, iż w polskiej terminologii obowiązuje terminologia niemiecka, jakkolwiek niektóre nazwy instrumentów mogą być tłumaczone na jęz. polski, jeżeli mają odpowiedniki.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Organy_katedry_Najświętszej_Marii_Panny_we_Fryburgu_Bryzgowijskim&oldid=72965378”