Panika roku 1819

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Panika 1819 (ang. Panic of 1819) – pierwszy poważny kryzys finansowy w Stanach Zjednoczonych[1], który miał miejsce pod koniec „ery przyjaźni”. Nowe państwo pogrążyło się w kryzysie pod koniec lat 80. XVIII wieku (który doprowadził bezpośrednio do wprowadzenia dolara i, prawdopodobnie niebezpośrednio, do zwołania konwentu konstytucyjnego) oraz innej poważnej recesji w późnych latach 90. XVIII wieku. Podczas tych wcześniejszych kryzysów zasadnicza przyczyna gospodarczego zamieszania miała swój początek w rozległej gospodarce atlantyckiej[2]. Te kryzysy oraz inne skutki międzynarodowych konfliktów, jak ustawa o embargu i wojna brytyjsko-amerykańska, spowodowały powszechne przejęcia nieruchomości, niewypłacalność banków, bezrobocie oraz załamanie w rolnictwie i produkcji. Niemniej jednak, sytuacja gospodarki Stanów Zjednoczonych zmieniła się po tym, jak w 1816 r. założony został Drugi Bank Stanów Zjednoczonych[3]. Został on utworzony w odpowiedzi na rozprzestrzenianie się weksli emitowanych przez prywatne banki w Stanach Zjednoczonych, co było następstwem inflacji spowodowanej powojennym długiem[4]. Z kolei Panika 1819 miała swoje źródła w gospodarce Stanów Zjednoczonych. Panika ta wyznaczyła koniec gospodarczej ekspansji, która nastąpiła po wojnie brytyjsko-amerykańskiej oraz zainicjowała nową politykę finansową, która nadała kształt postępowi gospodarczemu.

Wyjaśnienia[edytuj | edytuj kod]

Różne szkoły myśli ekonomicznej podały swoje własne wyjaśnienia Paniki 1819.

Ekonomiści szkoły austriackiej przedstawiają ogólnokrajową recesję, której rezultatem była Panika 1819, jako pierwszą porażkę ekspansywnej polityki monetarnej – przewidywaną przez austriacką teorię cyklu koniunkturalnego. Rząd intensywnie pożyczał pieniądze, by sfinansować wojnę brytyjsko-amerykańską w 1812 r., która spowodowała ogromne obciążenie dla rezerw USA. Doprowadziło to do zawieszenia obowiązku wymiany pieniędzy (na pieniądz kruszcowy) w 1814 r., a następnie ponownie podczas recesji w latach 1819–1821, co pogwałciło zawarte w umowach prawa deponentów[5]. Pobudziło to zakładanie nowych banków i ekspansję emisji pieniądza. Wzrost ilości pieniądza zachęcił do dokonywania ryzykownych inwestycji. Wkrótce okazało się, że sytuacja pieniężna stwarzała zagrożenie dla gospodarki, a Drugi Bank Stanów Zjednoczonych został zmuszony zatrzymać ekspansję i wprowadzić bolesny proces kurczenia podaży pieniądza. Objawiło się to falą bankructw, niewypłacalnością banków oraz paniką bankową. Ceny spadały, natomiast bezrobocie w miastach rozprzestrzeniało się na szeroką skalę. Wielu Amerykanów nie miało wystarczająco dużo pieniędzy, by spłacić swoje długi[6].

Panika po części była również następstwem sytuacji na rynkach międzynarodowych. Europejski popyt na amerykańskie produkty żywnościowe spadał, ponieważ rolnictwo europejskie odżywało po wyniszczających Stary Kontynent wojnach napoleońskich. Wojna i rewolucja w Nowym Świecie zniszczyła linię zaopatrzenia drogocennych metali z Meksyku i Peru do Europy. Bez podstawy międzynarodowej podaży pieniądza biedni Europejczycy i ich rządy gromadziły całą dostępną gotówkę. To spowodowało, że amerykańscy bankowcy i przedsiębiorcy zaczęli emitować niepokryte w kruszcu pieniądze oraz doprowadzili do ekspansji kredytowej. Amerykańscy bankowcy, którzy niewiele wiedzieli o dokumentach założycielskich firm, wekslach, instrumentach zbywalnych ani akcjach i obligacjach, „nadmuchali” bańkę spekulacyjną podczas rynkowej rewolucji. Pod koniec 1819 r. banki zażądały spłaty pożyczek[6].

Małe lokalne wzrosty i spadki miały miejsce na rynku od lat 90. XVIII wieku, ale nigdy wcześniej nie osiągnęły tak wielkiego rozmiaru. Przedsiębiorstwa upadały, ponieważ nie mogły spłacić swoich długów, a setki tysięcy pracowników najemnych straciło swoje posady. Bezrobocie w Filadelfii sięgnęło 75%, a 800 pracowników zostało wtrąconych do więzienia z powodu długów, zaś w na peryferiach Baltimore bezrobotni utworzyli miasto z namiotów.

Murray Rothbard wskazuje w swojej książce The Panic of 1819: Reactions and Policies, że kryzys rozbudził ściśle intelektualną kontrowersję co do papierów bankowych. Rothbard wskazuje na pojawienie się dużej grupy polityków, dziennikarzy, ekonomistów, którzy potrafili właściwie zdiagnozować źródła kryzysu i zaproponować odpowiednie środki zapobiegające powtarzaniu się go w przyszłości. Wszystko to zdarzyło się na wiele lat przed tym, kiedy w Anglii Torrens i inni sformułowali podstawowe zasady szkoły obiegu pieniężnego. Do najważniejszych postaci wskazujących na ekspansję kredytową jako źródła ekonomicznej katastrofy zaliczani są: Thomas Jefferson, Thomas Randolf, Daniel Raymond, senator Condy Raguet, John Adams i Peter Paul de Grand, który bronił nawet postulatu, by banki przyjęły model Banku Amsterdamskiego i stale utrzymywały stopę rezerw na poziomie stu procent[3].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Skaggs, Neil T. (1997). „Crisis of 1819”. In Glasner, David; Cooley, Thomas F., eds. Business cycles and depressions: an encyclopedia, New York: Garland Publishing. s. 124–125.
  2. ↑ Morris, Richard B. (1987) The forging of the Union, 1781-1789.
  3. ↑ a b Rothbard, Murray N., The Panic of 1819.
  4. ↑ Second Bank of the United States.
  5. ↑ Murray N. Rothbard., A History of Money and Banking in the United States: The Colonial Era to World War.
  6. ↑ a b Panic of 1819 – Ohio History Central – Staraniem Ohio Historical Society.

Dalsza lektura[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Panika_roku_1819&oldid=71481110”