Pasaż Niepolda we Wrocławiu
 nr rej. A/2286/266 z 30.12.1970:-oficyna pn.-zach., nr rej.: A/2287/469/Wm z 10.03.1992 -pasaż handlowy nr rej.: A/2477/482/Wm z 16.07.1992[1] | |
 Pasaż Niepolda widok w stronę małego dziedzińca | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Ruska 51/ św. Antoniego 15 |
| Typ budynku |
d. handlowy |
| Architekt |
Schlesinger & Benedickt |
| Ukończenie budowy |
1904 |
| Ważniejsze przebudowy |
2002–2009 |
| Właściciel |
Joseph Jonas Fränckl |
Pasaż Niepolda (niem. „Geschäftshaus Niepoldshof”) – dawny Dom Handlowy Niepoldschof znajdujący się przy ulicy Ruskiej 51 we Wrocławiu.
Historia kompleksu[edytuj | edytuj kod]
Dawny dom handlowy Niepoldshof został wzniesiony w 1904 roku w miejsce kamienicy stojącej przy posesji nr 51 oraz budynków znajdujących się przy ulicy Psiej późniejszej ulicy św. Antoniego 15[2] o łącznej powierzchni 135 × 60 m[3]. Pierwotna zabudowa posesji przy ulicy Ruskiej 51 powstała w XIV wieku. W 1879 roku znajdowała się tu czterokondygnacyjna neorenesansowa kamienica „Pod Drewniana Miską”. Od strony ul. św. Antoniego pierwsza zabudowa była luźniejsza. Znajdowały się tu XVI-wieczne kamienice szczytowe i kalenicowe z oficynami i licznymi ogrodami[4]. W 1838 roku parcele przy ul. Antoniego 15 i sąsiednie zostały wykupione przez założoną w 1846 roku przez Josepha Jonasa Fränckla (Fraenckla) Fundację Mieszkaniową Fränckla[2][a]. W miejsce wyburzonych kamienic wzniesiono sierociniec i szpital; w budynku znajdowała się również sala modlitw, biblioteka i mieszkania personelu. W 1881 roku sierociniec przeniesiono na ulicę Grabiszyńską, a następnie w 1903 roku do nowo wybudowanego szpitala przy ulicy Wiśniowej[4][2]. W 1903 roku opuszczone budynki zakupił Wilhelm Niepold, żydowski kupiec trudniący się handlem materiałami kolonialnymi. Jako właściciel kilku posesji pomiędzy ulicami św. Antoniego i Ruskiej postanowił zbudować największy we Wrocławiu[2] pasaż handlowo-usługowy[6]. Pasaż otworzono w 1904 roku[2].
W okresie III Rzeszy funkcja pasażu uległa zdegradowaniu. Zlikwidowano sklepy w częściach parterowych, lokale przeznaczono na biura i magazyny[4].
Opis architektoniczny[edytuj | edytuj kod]
Projektantem kompleksu handlowego była spółka architektoniczna «Schlesinger & Benedickt»[2]. Dom handlowy składał się z dwóch budynków frontowych przy ulicy Ruskiej i Antoniego z wewnętrznym dziedzińcem południowym oraz z dwóch oficyn wzniesionym przy drugim większym dziedzińcu północnym. Konstrukcja szkieletowa budynków pasażu została wykonana ze stali z częściowym wykorzystaniem murów starszych budynków. W kompleksie komunikację między pięcioma kondygnacjami zapewniało dziewięć klatek schodowych i sześć wind. Kompleks mieścił siedziby kilkudziesięciu firm handlowych, produkcyjnych oraz winiarnię i koszerną restaurację[2].
Główny budynek od ulicy Ruskiej miał pięć kondygnacji, a jego fasada licowana była piaskowcem. Na parterze po prawej stronie znajdowała się witryna w formie szklano-mosiężnego kiosku z wejściem pośrodku, a po lewej – brama przejazdowa zamykana kratą. Kiosk i brama zwieńczone były łukami koszowymi[2]. Powyżej parteru umieszczono wielkie okna obejmujące trzy kolejne piętra, które były rozdzielone od siebie smukłymi kolumnami połączonymi pełnymi łukami, tworząc w ten sposób motyw wielkich arkad. Podobne rozwiązanie zostało zastosowane we wznoszonym w tym samym czasie domu handlowym Geschäftshaus Louis Lewy na wrocławskim Rynku[4]. Fasada zakończona była secesyjnym szczytem flankowanym przez obeliski i rzeźby przedstawiające smoki. W środku szczytu znajdowały się trzy arkadowe okna, a nad nimi znajdowała się płaskorzeźbiona kompozycja z dwoma postaciami kobiecymi, pomiędzy którymi umieszczono kaduceusz opleciony 2 wężami[2].
Od strony ulicy Antoniego znajdował się budynek czterokondygnacyjny z dachem dwuspadowym o układzie kalenicowym i o eklektycznej fasadzie. Budynek miał charakter mieszkalno-handlowy. Po zachodniej stronie od osi budynku znajdowała się brama przejazdowa prowadząca na dziedziniec[2]. W pozostałych częściach parteru znajdowały się duże witryny sklepowe z wejściami do lokalów. Część parterowa była boniowana. Centralna część budynku na szerokości pięciu osi zaznaczona była rozłożystym szczytem z łagodnymi spływami ozdobionymi płaskorzeźbami[2], na którym umieszczono rozpiętą na tle słońca banderolę z nazwą domu, podtrzymywana przez dwie syreny[4].
Tynkowane elewacje wewnętrznych czterokondygnacyjnych oficyn ozdobione były wykuszami, szczytami, boniowaniem galeryjkami i kamiennymi detalami nawiązującymi do neogotyku, neorenesansu i secesji. Na ostatniej kondygnacji część fasady była wykonana w konstrukcji szachulcowej[2].
Oficyny łączyły oba budynki przy ulicy Ruskiej i św. Antoniego tworząc dwa dziedzińce: mniejszy od strony południowej i większy od strony północnej. Były pokryte dachami pulpitowymi. Na południowej fasadzie dużego dziedzińca, nad przejazdem umieszczony był medalion z portretem fundatora[2] (zachowany do czasów obecnych), a pod nim znajduje się plakieta z wizerunkami budowniczych domu trzymających atrybuty swego zawodu. W budynku na którym znajduje się plakieta znajdowała się siedziba firmy fundatora[4]. W dolnych kondygnacjach fasady oficyn były boniowane a pozostałe kondygnacje pokryte były skromnymi, przeważnie neorenesansowymi elementami architektonicznymi[4].
W całym kompleksie swoje siedziby miało kilkadziesiąt firm zajmujących się sprzedażą galanterii, bielizny, płótna. Znajdowała się tu wytwórnia odzieży, żydowska restauracja. Wszystkie sklepy i lokale usługowe mieszczące się na parterze posiadały oddzielne wejścia i witryny[2].
Po 1945[edytuj | edytuj kod]
W wyniku działań wojennych w 1945 roku zniszczenia uległy zabudowania od strony wschodniej. Główny kompleks nie został zniszczony. Pomieszczenia ponownie zostały zagospodarowane przez hurtownie i biura; w budynku od strony ul. Ruskiej znajdował się dom handlowy «Intermoda»[2]. W latach 80. XX wieku budynek od strony ulicy Ruskiej został przebudowany – wykonano wówczas podcienia, ale zachowano pozostałą część elewacji i witryny. Od ul. Ruskiej w ścianie oficyny przebito okna i wejście do banku. Kolejna renowacja miała miejsce w latach 2002–2009: wyremontowano budynek od ul. św. Antoniego, odnowiono elewacje oficyn od strony dziedzińców oraz wyburzono parterową oficynę tworząc w ten sposób dodatkowe wejście do pasażu od strony ul. Ruskiej. W pomieszczeniach parterowych i piwnicznych pasażu znajdują się lokale gastronomiczne i usługowe[2].
Uwaga[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2018-05-21].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Eysymontt 2011 ↓, s. 192.
- ↑ Kirschke 2005 ↓, s. 159.
- ↑ a b c d e f g h Harasimowicz 1997 ↓, s. 237.
- ↑ Wrocław – The Site of the Cemetery on Gwarna Street (ul.Gwarnej)
- ↑ Pasaż Niepolda, ul. św. Antoniego 15
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
- Jan Harasimowicz (red.): Atlas architektury Wrocławia t.II. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1997.
- Krystyna Kirschke: Fasady wrocławskich obiektów komercyjnych z lat 1890-1930: struktura, kolorystyka, dekoracja. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2005. ISBN 83-7085-918-6. OCLC 69298255.