Pedagogika queer

Pedagogika queer (odmieńców lub odmienności seksualnej) – nurt analiz i badań w obrębie nauk o wychowaniu, należący do tzw. socjalizacji rodzajowej, czyli uspołecznienia w aspekcie płci i roli płciowej, w tym też orientacji psychoseksualnej. Nazwa jest tłumaczeniem angielskiego queer pedagogy.

Zakres postulowanego nurtu

Pedagogika queer jest w stanie tworzenia i integrowania się szeregu wątków myślowych bazujących na recepcji myśli amerykańskiej pedagogiki radykalnej i wykorzystujący dorobek studiów lesbijsko - gejowskich (queerowych). Częściowoe pokrywa się ze studiami feministycznymi uprawianymi w pedagogice (np. Lucyna Kopciewicz). Jest to nurt postulowany, ale i zalążkowo, świadomie uprawiany przez kilka osób np. E. Zierkiewicz (poradnictwo), P. Skuza (nieobecność tematyki homoseksualnej w pedagogice), J. Kochanowski (dzieciństwo gejowskie, dekonstrukcja tożsamości), ale też rozproszonych w różnych materiałach. W zasadzie można raczej mówić o teorii queer względnie studiach lesbijsko – gejowskich / queerowych w obrębie pedagogiki. Postulowany nurt pedagogicznych analiz wykorzystujący epistemologiczną i kulturową kategorię „queer” oraz teksty nowej humanistyki, stosujący metodologię kulturologicznego konstruktywizmu wpisuje się w pedagogikę budowaną w oparciu o sytuacje jednostkowe, oddolne. Jest na razie pewną nie do końca rozpoznaną pedagogią.

Dylematy metodologiczne

Jeszcze dekadę lat temu pedagodzy anglojęzyczni (rozważam teorię queer w odniesieniu do pedagogiki i sytuacji edukacyjnych) stali przed podobnymi trudnościami. Zdawano sobie sprawę, że pedagogika nie tylko jest dziedziną wiedzy i umiejętności o wychowaniu mężczyzn heteroseksualnych i nie tylko dla heteroseksualnych ideałów. Przewidywano i dostrzegano realne istnienie alternatywnej, pobocznej pedagogii, która łatwo się dawało się ignorować i ośmieszać. Podobnie dzieje się w Polsce. Czy z tej pobocznej pedagogii może wyrosną to, co dziś enigmatycznie nazwać można queer pedagogy? Pytanie o tego typu pedagogikę stawiane są w literaturze zagranicznej (Pinar, Erlbaum 1998, s. 141), choć rodzi ona więcej pytań niż odpowiedzi. Oto przykład wątpliwości jakie może ona budzić:

W ogóle nie jest jasne, jak taka pedagogika mogłaby wyglądać i dla kogo miałaby być adresowana. Jakie byłyby jej cele i gdzie można byłoby ją znaleźć? Czy pedagogika queer jest i dla uczniów identyfikujących się jako queer czy dla nauczycieli mówiących o sobie queer? Czy pedagogika queer jest na temat queerowego programu nauczania? Czy może jest na temat nauczania metodami adekwatnymi dla treści queerowych? A może jest o queerowym uczeniu się i nauczaniu, ale co to znaczy? Ba więcej, czy pedagogika queerowa ma stać się bazową pedagogią (house pedagogy) studiów queer czy może jest queerowaniem teorii pedagogicznej?

Queer a polska pedagogika

W polskie pedagogice od czasu przełomu z 1989 roku nastąpiły zmiany polegające na przemieszczeniu znaczeń wychowawczych. Obecnie przedmiotem pedagogiki jest raczej pogranicze edukacji i innych obszarów ludzkiej aktywności, styk paradygmatu modernistycznego i postmodernistycznego i wreszcie przenikanie się sfery prywatnej i publicznej. Równocześnie różnica i Inny stały się kategoriami szczególnie ważnymi w humanistyce. Pomimo przyswojenia wielu dotąd nieobecnych dyskursów, zainteresowanie polskich pedagogów kończy się na zagadnieniach kwestionujących „androcentryczne uzurpacje” (Lucyna Kopciewicz), czyli problematyce gender. Kategoria queer (odmieńca), podważającą heteronormatywizm w nauce, nadal nie ma pełnego zastosowania we współczesnych rozważaniach akademickich.

Na początku lat 90. próbowano adaptować idee amerykańskiej pedagogiki radykalnej. W ramach tej recepcji przybliżono wiele tekstów w tym artykuł Richarda Rorty’ego pt.: „Edukacja i wyzwanie postnowoczesności”, gdzie wskazuje on na: uniwersytety służące za uprzywilejowane sanktuaria dla myślenia dysydenckiego i daje przykład ruchu praw obywatelskich, ruchu feministycznego oraz studenckich organizacji lesbijek i gejów. W Polsce mężczyźni i kobiety homoseksualnie zorientowani, a także ludzie transpłciowi (transseksualni) są wielkimi nieobecnymi w pedagogicznym dyskursie oraz w oficjalnej praktyce edukacyjnej. Choć wiele idei przywrócono lub wprowadzono na arenę polskiej pedagogiki, jednak prawdziwie nieobecnym dyskursem w tej dziedzinie są studia gejowsko-lesbijskie, zwane obecnie queer theory. Natomiast kwestie społeczne ludzi homoseksualnie zorientowanych wciąż czekają na pełne ujawnienie się w polskiej przestrzeni edukacyjnej. Na razie edukacja ujawnionych osób o nienormatywnej orientacji seksualnej może się odbywać tylko na marginesie powszechnie uznanych instytucji. Może być samoedukacją rozumianą jako przede wszystkim odprogramowanie, ujawnianie się i wytwarzanie strategii emancypacji. Wiele w tym względzie dokonuje się w ramach takich organizacji jak Kampania Przeciw Homofobii.

Bibliografia

• Odmiany odmieńca. Mniejszościowe orientacje seksualne w perspektywie gender, red. Tomasz Basiuk, Dominika Ferens, Tomasz Sikora, Katowice 2002
• Ewa Zierkiewicz, O konieczności włączenia problematyki płci kulturowej orientacji seksualnej dla zawodowego przegotowania pedagogów-doradców” [w:] tamże, s.143 – 154.
• Kathleen Quinlivan i Shane Town, „Queer Pedagogy, Educational Practice and Lesbian and Gay Youth” [w:] International Journal of Quantitative Studies in Education 12.5 (September/October 1999): 509 – 524.
• Jacek Kochanowski, Fantazmat zróżnicowany. Socjologiczne studium przemian tożsamości gejów, Kraków 2004.
• PINAR W. F., ERLBAUM L., (red.), 1998, Queer Theory in Education, Associates Publishers, New Jersey London.
• MIEZIELIŃSKA J., 1999/2000, Poza kategoriami... Kilka uwag na temat queer theory [w:] Spotkania feministyczne [2]. Ośrodek Informacji Środowisk Kobiecych OŚKa Warszawa.
• MIEZIELIŃSKA J., 2005, Poland meets queer theory, [w:] K. Slany, B. Kowalska, M. Śmietana (red.), Homoseksualizm - perspektywa interdyscyplinarna, Zakład Wydawniczy „Nomos”, Kraków.
• JACZEWSKI A., 1996, Młodzież – wychowanie, a problemy homoseksualizmu, [w:] J. Rzepka (red.), Zagadnienia prorodzinnej edukacji seksuologicznej i profilaktyki HIV / AIDS, Katowice.
• JAGOSE A., 1996, Queer Theory, Australian, Humanisties Review, Issue 4: December 1996, https://web.archive.org/web/20060421045123/http://www.lib.latrobe.edu.au/AHR/archive/Issue-Dec-1996/jagose.html.
• JAGOSE A., 2000, Queer Theory. An Introduction, New York University Press, Washington Square, New York.
• JANION M., 2003, Kiedy wampir się skrada (wywiad Katarzyny Bielas), Gazeta Wyborcza z dnia 09 sierpnia.
• KENNEDY, H., 1988, Ulrichs: The Life and Works of Karl Heinrich Ulrichs, Pioneer of the Modern Gay Movement. Boston: Alyson. [za:] http://web.archive.org/web/19990818235501/http://www.gayhistory.com/rev2/events/1869b.htm
• KOCHANOWSKI J., 2004, Problem społecznej (nie)obecności lesbijek i gejów w Polsce z perspektywy socjologicznej studiów queer [w:] I. Krzemiński, A. Jelonek (red.), Socjologia a przemiany współczesnego świata, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
• BUTLER J., 2008, Uwikłani w płeć. Feminizm i polityka tożsamości, przeł. K. Krasuska, wstęp O. Tokarczuk, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
• KOPCIEWICZ L., 2003, Polityka kobiecości jako pedagogika różnic, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
• SKUZA P., 2004, O jednym nieobecnym dyskursie – homoseksualizm w pedagogice, Kultura i Edukacja nr 4.
• SKUZA P., 2006, O pedagogikę odmienności seksualnej (teoria queer), Kultura i Edukacja nr 2- 3.