Perkołyska indyjska
| Heliopais personatus[1] | |||
| (G. R. Gray, 1849) | |||
 Samica | |||
 Dwa samce (ilustracja z 1848) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
Heliopais | ||
| Gatunek |
perkołyska indyjska | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
Perkołyska indyjska[3] (Heliopais personatus) – gatunek dużego ptaka z rodziny perkołysek (Heliornithidae), jedyny przedstawiciel rodzaju Heliopais. Występuje na Półwyspie Indochińskim oraz w Indonezji, częściowo wędrowna. Krytycznie zagrożona wyginięciem.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Po raz pierwszy gatunek opisał George Robert Gray w 1849 pod nazwą Podica personata. Holotyp pochodził z Malakki (Malezja)[4]. Obecnie (2020) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza gatunek w monotypowym rodzaju Heliopais; nie wyróżnia podgatunków[5].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała wynosi blisko 43–55 cm[4]. Przybliżone (oryginalnie podane w calach) pozostałe wymiary: długość skrzydła ok. 23–25,5 cm, długość ogona 11,5–13 cm, długość skoku 4,5–5 cm[6]. Występuje dymorfizm płciowy. U samca czoło i przód wierzchu głowy czarne, na potylicy widoczny czarny pasek (po jednym z każdej strony). Boki głowy aż po tył oka, broda, gardło i przód szyi czarne. Tył szyi i kark niebieskoszare. Szyja po bokach ma barwę oliwkowozieloną, podobnie jak niższa część przodu szyi. Cały czarny obszar w dół od brwi posiada białe obrzeżenie. Grzbiet, skrzydła i sterówki przybierają barwę rdzawobrązową z domieszką oliwkowego, jedynie pokrywy skrzydłowe większe są innego koloru. Lotki, sterówki, kuper i pokrywy nadogonowe cechuje nieco jaśniejsza barwa. Biała barwa na piersi i brzuchu przechodzi w jasny brąz po bokach ciała. Boki, brzuch i niższą część pokryw podogonowych wyróżniają brązowo-białe pasy. U samicy czerń na brodzie, gardle i przodzie szyi zastąpiona jest bielą, za to cały obszar odgradza od reszty ciała czarna krawędź, a następnie białe obrzeżenie (podobne, jak u samca). Młode są podobne do samicy. U samca dziób ma barwę żółci chromowej, u samicy jest matowożółty. Także i tęczówka – brązowa u samców i żółta u samic – pozwala na odróżnienie płci. Nogi i stopy jasnozielone, u samców krawędzie płatków skórnych na palcach mają barwę żółtą, u samic matowo żółtą[6].
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Gatunek częściowo wędrowny. Zasięg występowania obejmuje południowy Bangladesz, północno-wschodnie Indie, Mjanmę (osiadły), Laos, Kambodżę i Wietnam (gniazduje). Status niepewny w południowej Tajlandii, Malezji i na Sumatrze (zimuje)[4]. Z Bangladeszu ptak znany jedynie z Sundarbanów; nie zasiedla przyległej, indyjskiej części tego obszaru[7] (stan z 2008).
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Perkołyska indyjska żyje głównie w okolicach rzek w nizinnych lasach, w tym namorzynowych, jednak została odnotowana także na nadbrzeżnych i wewnątrzkontynentalnych mokradłach (m.in. w zalanych lasach czy w estuariach), na bagnach i jeziorach[8]. Pożywienie stanowią owady, mięczaki, żaby, skorupiaki, małe ryby i nieco materii roślinnej[4].
Lęgi[edytuj | edytuj kod]
Biologia rozrodu słabo poznana[4]. Po raz pierwszy gniazdo tego gatunku odkryto w 1904 w stanie Asam, zawierało jedno nierozwinięte w pełni i zepsute jajo. Najwcześniej w 1920 opisano szczegółowiej gniazdo i jaja pochodzące z podmokłych dżungli rosnących wokół systemu rzecznego Irawadi. W jednym z badań, prowadzonym w 2004 w Bangladeszu w Sundarbanach, zbadano 16 gniazd perkołyski indyjskiej. Gniazda były zbudowane przeważnie około 1,8 m nad poziomem wody, na drzewie w rozwidleniu gałęzi. Preferowanym drzewem (15 gniazd) okazało się Heritiera fomes (lipowate), drugim w kolejności (3 gniazda) Xylocarpus granatum z rodziny meliowatych, a jedno gniazdo znajdowało się na Excoecaria agallocha (wilczomleczowate). Trzy ze zbadanych gniazd zawierały jaja w ilości kolejno 3, 4 i 5. Ich średnie wymiary to 51,2 na 42,2 mm. W wysiadywaniu jaj brały udział i samce, i samice. Nad ranem w jednym z gniazd wykluły się 3 pisklęta; ich matka poprzedniego dnia zaczynała już trącać jaja. Pozostałe 2 jaja prawdopodobnie były niezapłodnione. Pisklęta były pokryte ciemnoszarym puchem, jaśniejszym od spodu, zaś przez oko przebiegał czarny pasek łączący się z czarnym dziobem. Ten zaś na końcu wieńczyła biała plamka. Młode otrzymywały od samicy małe ryby i krewetki[7].
Status zagrożenia[edytuj | edytuj kod]
IUCN od 2022 roku uznaje perkołyskę indyjską za gatunek krytycznie zagrożony (CR, Critically Endangered); wcześniej, od 2009 uznawana była za gatunek zagrożony wyginięciem (EN, Endangered), a w latach 1994–2008 za narażoną (VU, Vulnerable). Liczebność populacji szacuje się na 108-304 dorosłych osobników. Zagrożeniem dla gatunku jest ingerencja w systemy rzeczne, na przykład poprzez budowę tam czy usuwanie nadbrzeżnej roślinności. Ponadto wraz z rozwojem gospodarczym wzrasta także intensywność transportu po rzekach. Prócz tego zdarzają się przypadki wybierania z gniazd jaj lub piskląt. Heliopais personatus występuje na 39 obszarach uznanych za ostoje ptaków IBA. Według BirdLife International populacja ma trend spadkowy. Populacja z Mjanmy jest stosunkowo mało poznana; prawdopodobnie w tym kraju występuje największa populacja perkołyski indyjskiej. Systemy rzeczne Mjanmy są zagrożone przez budowę tam oraz migracje ludności[8].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Heliopais personatus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Heliopais personatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Rodzina: Heliornithidae Gray,GR, 1840 - perkołyski - Finfoots (wersja: 2017-06-25). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-03-13].
- ↑ a b c d e Bertram, B.C.R. & Boesman, P.: Masked Finfoot (Heliopais personatus). del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.) (2013). Handbook of the Birds of the World Alive, 2013. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-01)].
- ↑ F. Gill, D. Donsker, P. Rasmussen (red.): Flufftails, finfoots, rails, trumpeters, cranes, limpkin. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-03-13]. (ang.).
- ↑ a b Eugene W. Oates: The fauna of British India, including Ceylon and Burma. T. 4. 1898, s. 182-183.
- ↑ a b G. Numann-Denzau, E. Fahrni Mansur & R. Mansur. Nests, eggs, hatchlings and behaviour of the Masked Finfoot Heliopais personatus from the Sundarbans in Bangladesh, with first nesting observations. „Forktail”. 24, s. 92–99, 2008.
- ↑ a b Masked Finfoot (Heliopais personatus) - BirdLife species factsheet. datazone.birdlife.org. [dostęp 2022-08-21].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).