Pisma polityczne Cypriana Kamila Norwida

Portret własny. C. Norwid.

Pisma polityczne Cypriana Kamila Norwida – zbiór rozpraw, artykułów prasowych oraz wystąpień okolicznościowych Cypriana Kamila Norwida na tematy polityczne z lat 1846–1880.

Rozprawy i publicystyka

Tytuł	Rodzaj	Powstanie	Publikacja
Głos niedawno do wychodźtwa przybyłego artysty	mowa	1846	1846
Zarysy z Rzymu	korespondencja	1848	1849
Listy o emigracji	list	1849	1849
Odpowiedź krytykom «Listów o emigracji»	list	1849	1933
Z pamiętnika. O zemście	wypowiedź	1851	1851
Słowo zgody	artykuł	1851	1851
Asocjacja, ilość i jakość	wypowiedź	1852	1933
Co to jest ojczyzna	wypowiedź	1852	1909
O idei reprezentacji	artykuł	1860	1931
O tszinie i czynie	rozprawka	1861	1933
Poznańskie 1846–1848	obserwacja	1861	1909
Walka-polska	rozprawka	1869	1926
Filozofia historii polskiej. Wstęp	rozprawa	1870	1937
La philosophie de la guerre. Préface	rozprawa	1870	1905
Przyczynek do «Rzeczy o wolności słowa»	przyczynek	1871	1908/1909
Znicestwienie narodu	rozprawa	1871	1931
Récit d'un peintre d'histoire	refleksja	1872	1956
W rocznicę Powstania Styczniowego	mowa	1875	1875
Nihilizm i nihiliści	refleksja	1879	1937

Noty, memoriały, odezwy

Tytuł	Rodzaj	Powstanie	Publikacja
Memoriał o Młodej Emigracji	memoriał	1850/1851	1907
Nota w sprawie kary cielesnej	nota	1862	1920
Głos w sprawie postu narodowego	nota	1862	1920
Bez przesady – z źródeł wszelakich	nota	1863	1961
Wszystko co w tamtej nocie było	nota	1863	1929
Odezwa do rosyjskich mężów stanu	odezwa	1863	1937
Doniesienia z Paryża. 1863	komunikat	1863	1920
Opinia względem polityki europejskiej	nota	1863	1929
Philoctet	nota	1863	1971
Nota o konieczności presji moralnej	nota	1863	1920
O zadaniach prasy polskiej w r. 1863	memoriał	1863	1929
Ostatnie przemówienie w sprawie Rzymu i Polski	przemówienie	1863	1929
Nota z dziewięciu punktów	nota	1863	1929
Nota z dziewięciu punktów (II)	nota	1863	1929
Nota z dziewięciu paragrafów	nota	1863	1909
Dziewięć zaspokojonych pytań	nota	1863	1909
Skandal w Montmorency	komentarz	1866	1937
W sprawie zamachu Berezowskiego	nota	1867	1937
O polskiej władzy prawowitej	protest	1869	1937
Kwestia bieżąca zmartwychwstańców	wypowiedź	1869	1936
Odezwa w sprawie udziału Polaków w wojnie francusko-pruskiej	odezwa	1870	1937
Proklamacja do rodaków	proklamacja	1871	1871
Protest przeciw artykułowi Agatona Gillera	protest	1872	1937
W sprawie uczczenia prześladowanych unitów	odezwa	1874	1937
Odpowiedź o stanie rzeczy narodowej	refleksja	1877	1935
Upublicznienie wdzięczności	projekt	1879	1937
W 50. rocznicę Powstania Listopadowego	podziękowanie	1880	1937

Recenzje i glosy

Tytuł	Rodzaj	Powstanie	Publikacja
O broszurze «Polska i panslawizm»	uwagi	1857	1935
Dopiski na broszurze «Pożegnanie płk. A. Kozłowskiego»	glosy	1874	1937

Zbiór

Zbiór pism politycznych Norwida składa się z czterdziestu ośmiu utworów. W wydaniu zbiorowym Przesmyckiego z 1912 nie został nawet wyodrębniony z działu Rozpraw filozoficznych, społecznych, aforyzmów i ułamków. W wydaniu z 1937 znalazł się w dziale Pism filozoficznych, społecznych itd. Dopiero Wiktor Gomulicki w wydaniu Pism wybranych z 1968 wyodrębnił osobny dział pism politycznych. W wydaniu z 1971 podzielił pisma polityczne naː

1. filozofię i publicystykę,
2. noty, memoriały i odezwy oraz
3. recenzje i glosy.

Charakterystyka

Najwcześniejsze pismo polityczne Norwida to przemówienie wygłoszone w Brukseli w 1846 Głos niedawno do wychodźtwa polskiego przybyłego artysty. Z okresu Wiosny Ludów we Włoszech, z jesieni 1848 pochodzi korespondencja Zarysy z Rzymu. W latach 1849–1851 Norwid napisał cały szereg tekstów poświęconych tematowi nowej emigracji z lat 1846–1848ː Listy o emigracji, Odpowiedź krytykom «Listów o emigracji», Memoriał o Młodej Emigracji, Z pamiętnika. O zemście, Słowo zgody. Poza tym z lat 50. pochodzą już tylko dwa krótkie teksty napisane na kanwie rozmów z Michaliną Dziekońską latem 1852ː Asocjacja, ilość i jakość i Co to jest ojczyzna oraz uwagi na marginesach artykułu Dionizji z Iwanowskich Poniatowskiej Panslawizm i Polska (1857).

Największa aktywność Norwida związana z tą problematyką przypadła na początek lat 60. Z 1860 pochodzi sprowokowany masakrą chrześcijan w Damaszku tekst O idei reprezentacji, a z następnego rozprawka O tszinie i czynie. Z 1862 pochodzą dwie wypowiedzi Norwida w obronie mas szwankującychː Nota w sprawie kary cielesnej (wywołana pobiciem w Kaliskiem chłopa przez jego pana) i Nota w sprawie postu narodowego. Inny charakter ma związane z dyskusjami na temat szans powstania, wspomnienie Poznańskie 1846–1848 z 1861. Z powstaniem styczniowym wiążą się wystąpienia Norwidaː

• Bez przesady – z źródeł wszelakich (nota informacyjna dla Mierosławskiego o sytuacji w kraju) i jej uzupełnienie Wszystko co w tamtej nocie było;
• Odezwa do rosyjskich mężów stanu;
• adresowane do Bentkowskiego Doniesienia z Paryża;
• skierowana do Mierosławskiego Opinia względem polityki europejskiej;
• dla tegoż Noty o konieczności presji moralnej na postępowych warstwach społeczeństwa rosyjskiego;
• adresowany do Karola Ruprechta memoriał O zadaniach prasy polskiej w 1863 r.;
• Ostatnie przemówienie w kwestii Rzymu i Polski oraz
• szereg not do różnych adresatów (A. Cieszkowskiego, L. Mierosławskiego, K. Ruprechta, W. Zamoyskiego) w sprawie zwołania międzynarodowego kongresu militarnegoː Philoctet, Nota z dziewięciu punktów, Nota z dziewięciu punktów (II), Nota z dziewięciu paragrafów, Dziewięć zaspokojonych pytań.

W drugiej połowie lat 60. Norwid wypowiedział się kilkakrotnie doraźnieː w sprawie skandalu na cmentarzu Montmorency w związku z obchodami rocznicy śmierci Niemcewicza (Skandal w Montmorency, 1866), W sprawie zamachu Berezowskiego (1867) na cara Aleksandra II, O polskiej władzy prawowitej (1869) przeciw uroszczeniom Hotelu Lambert, w sprawie domniemanych rozmów zmartwychwstańców z carem (Kwestia bieżąca zmartwychwstańców, 1869). W 1869 napisał też rozprawkę o tym, że Polacy umieją się bić, ale nie walczyć, skierowaną do Agatona Gillera, Walka-polska.

Na początku lat 70., mając zamiar wystąpić z serią odczytów, Norwid zabrał się do pracy nad Filozofią historii polskiej, z której zachował się tylko wstęp. Z wydarzeniami lat 1870–1871, wojną francusko-pruską i Komuną Paryską wiążą sięː La philosophie de la guerre, Odezwa w sprawie udziału Polaków w wojnie francusko-pruskiej (1870), Proklamacja do rodaków, Przyczynek do «Rzeczy o wolności słowa» i Znicestwienie narodu (1871). Z 1872 pochodzą osobisty Protest przeciw artykułowi Agatona Gillera i wypowiedź w sprawie alternatywyː Rosja – Austria (Récit d'un peintre d'histoire). W latach 70. Norwid kilkakrotnie wypowiadał się na tematy doraźneː W sprawie uczczenia prześladowanych unitów (1874), w sprawie wojny rosyjsko-tureckiej (Odpowiedź o stanie rzeczy narodowej, 1877), w sprawie uczczenia pomnikiem wdzięczności przyjaciół Polski (Upublicznienie wdzięczności, 1879) i W 50. rocznicę Powstania Listopadowego (1880). W 1875 wystąpił publicznie z mową W rocznicę Powstania Styczniowego. Ponadto z 1874 pochodzą glosy na broszurze Pożegnanie płk. A. Kozłowskiego, a z 1879 rozważanie Nihilizm i nihiliści.

Publikacja

Pierwsze wystąpienie polityczne Norwida na emigracji Głos niedawno do wychodźtwa przybyłego artysty zostało opublikowane w numerze Orła Białego z 20 grudnia 1846. Kolejne swoje wypowiedzi Norwid drukował w prasie krakowskiej i poznańskiejː Zarysy z Rzymu w Czasie (1849), Listy o emigracji w kolejnych numerach Dziennika Polskiego (1849), Z pamiętnika. O zemście i Słowo zgody w Gońcu Polskim (1851). Zerwanie dzienników z Norwidem zamknęło mu możliwość dalszego publikowania w prasie krajowej. W 1871 ogłosił jeszcze w Le Tempsː Proklamację do rodaków, a w 1875 jego mowę W rocznicę Powstania Styczniowego wydrukowała lwowska Gazeta Narodowa.

Siedem utworów zostało wydanych na początku XX wieku. W 1905 Przesmycki opublikował w Chimerze La philosophie de la guerre, w 1907 Kazimierz Woźnicki w Pamiętniku Literackim – Memoriał o Młodej Emigracji, na przełomie 1908 i 1909 Michał Pawlikowski w Lamusie – Przyczynek do «Rzeczy o wolności słowa». W 1909 Adam Krechowiecki w O Cyprianie Norwidzie wydrukowałː Co to jest ojczyzna, Poznańskie 1846–1848, Notę z dziewięciu paragrafów i Dziewięć zaspokojonych pytań.

Największa aktywność wydawnicza przypadła na okres dwudziestolecia międzywojennego. W 1920 Bolesław Erzepki opublikował w Zdrojuː Notę w sprawie kary cielesnej, Głos w sprawie postu narodowego, Doniesienia z Paryża. 1863 i Notę o konieczności presji moralnej. W 1926, staraniem Stanisława Pigonia ukazała się w Głosie Naroduː Walka-polska. W 1929 Tadeusz Makowiecki wydał w Pamiętniku Literackimː Wszystko co w tamtej nocie było, Opinię względem polityki europejskiej, O zadaniach prasy polskiej w r. 1863, Ostatnie przemówienie w sprawie Rzymu i Polski i dwie Noty z dziewięciu punktów.

W latach 30. staraniem Przesmyckiego i Pigonia ukazało się osiemnaście tekstów. W 1933 Przesmycki wydał w ramach Ineditów. Rozprawek epistolarnychː Odpowiedź krytykom «Listów o emigracji», Asocjację, ilość i jakość i O tszinie i czynie. W latach 1935–1937 Pigoń opublikował w Myśli Narodowej i w Głosie Naroduː O broszurze «Polska i panslawizm» (1935), Kwestię bieżącą zmartwychwstańców i Odpowiedź o stanie rzeczy narodowej (1936) oraz Nihilizm i nihilistów i Upublicznienie wdzięczności (1937). W 1937 we Wszystkich pismach po dziś w całości lub fragmentach odszukanych Przesmyckiego ukazały się po raz pierwszyː Odezwa do rosyjskich mężów stanu, Skandal w Montmorency, W sprawie zamachu Berezowskiego, O polskiej władzy prawowitej, Odezwa w sprawie udziału Polaków w wojnie francusko-pruskiej, Filozofia historii polskiej. Wstęp, Protest przeciw artykułowi Agatona Gillera, W sprawie uczczenia prześladowanych unitów, Dopiski na broszurze «Pożegnanie płk. A. Kozłowskiego» i W 50. rocznicę Powstania Listopadowego.

Po drugiej wojnie światowej ukazały się już tylko trzy teksty. W 1956 Pigoń wydał Récit d'un peintre d'histoire. W 1961 Wiktor Gomulicki opublikował w Nowej Kulturzeː Bez przesady – z źródeł wszelakich, a w 1971 w 7. tomie Pism wszystkichː Philocteta.

Bibliografia

• Cyprian Kamil Norwid: Pisma wybrane. T. 4. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1968.
• Cyprian Kamil Norwid: Pisma wszystkie. T. 7. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971.