Poematy Cypriana Kamila Norwida
Poematy Cypriana Kamila Norwida – korpus dłuższych utworów poetyckich autorstwa Cypriana Kamila Norwida o charakterze epickim, dydaktycznym lub epicko-dydaktycznym z domieszką elementów lirycznych, liczący od 18 do 26 utworów, w tym trzy zaginione.
Zestawienie poematów Norwida[edytuj | edytuj kod]
| Tytuł | Uwagi | Data powstania | Data wydania | Liczba wersów |
|---|---|---|---|---|
| Wesele | Powieść | 1847 | 1912 | 149 |
| Vittoria Colonna | zaginiony | 1847 | ||
| Pieśni społecznej cztery stron | 1848 | 1849 | 408 | |
| Pompeja | 1848 lub 1849 | 1853 | 177 | |
| Niewola | Rapsod | 1849 | 1864 | 500 |
| Promethidion. Rzecz w dwóch dialogach z epilogiem | 1847-1850 | 1851 | 635 | |
| Psalmów-psalm | 1850 | 1933 | 278 | |
| Ziemia | fragment | 1850 | 1912 | 91 |
| Pięć zarysów obyczajowych | 1847-1852 | 1863 | 722 | |
| Salem | 1852 | 1933 | 256 | |
| Szczesna | Powieść | 1854 | 1859 | 300 |
| Epimenides | Przypowieść | 1854 | 1863 | 241 |
| Wędrowny sztukmistrz | fragment | 1855 | 1915 | 172 |
| Wita-Stosa pamięci estetycznych zarysów siedem | 1856 | 1856 | 144 | |
| Echa | Fantazja | 1856 | 1937 | 67 |
| Quidam | Przypowieść | 1855-1857 | 1863 | 3837 |
| Cienie | zaginiony | 1856-1857 | ||
| Garstka piasku | 1858-1859 | 1859 | ||
| Fulminant | Rapsod | 1863 | 1864 | 196 |
| Fortepian Szopena | 1863-1864 | 1865 | 117 | |
| Rzecz o wolności słowa | 1869 | 1869 | 1296 | |
| Assunta | 1870 | 1907 | 640 | |
| Emil na Gozdawiu | niekompletny | 1871 | 1915 | 195 |
| A Dorio ad Phrygium | niekompletny | 1871 | 1915 | 391 |
| Co słychać? i co począć? | humoreska | 1876 | 1961 | 134 |
| Milczenie | zaginiony | 1882 |
Kanon poematów[edytuj | edytuj kod]
Norwid swoje poematy określał różnie: poema, rapsod, powieść, przypowieść, rzecz. Pierwsi wydawcy postępowali z nimi różnie. Przesmycki w swych wydaniach zbiorowych grupował utwory poety chronologiczno-tematycznie, niezależnie od ich gatunku literackiego. Pini w wydaniu z 1922 wydzielił grupę poematów, do których zaliczył jednak tylko: Ziemię, Szczesną, Quidama, Assuntę, Emila na Gozdawiu i A Dorio ad Phrygium. Resztę dołączył do drobnych utworów wierszowanych albo rozpraw. Stopniowo jednak zaczęła narastać świadomość istnienia w spuściźnie Norwidowej sporej ilości poematów. Dopiero jednak J. W. Gomulicki zestawił korpus poematów Norwida i utrwalił go w wydaniu Pism wszystkich z 1971. Gomulicki zaliczył do nich 23 utwory istniejące i 3 zaginione. Autorzy wydania Poematów z lat 2009-2011 za poemat uznali tylko utwór wierszowany, stąd wykluczyli ze swego zbioru Garstkę piasku, która została zaliczona do prozy artystycznej. Nie uznali za poematy również poematów cyklicznych o luźniejszej kompozycji takich jak: Wita-Stosa pamięci estetycznych zarysów siedem, Ech i humoreski Co słychać? i co począć?, które znalazły się wśród wierszy. Tam również jako element XCIX zbioru Vade-mecum znalazł się również Fortepian Szopena ogłoszony przez Norwida w 1865 jako poemat. Za poematy uznali więc ostatecznie 18 utworów istniejących[1][2].
Czas powstania poematów[edytuj | edytuj kod]
Najbardziej płodny był pierwszy okres od 1847 do wyjazdu do Ameryki w 1854. Powstały wówczas poematy fabularne: Wesele (1847), Vittoria Colonna (1847), Pompeja (1848/1849) i Ziemia (Komedii Danta czwarty tom, 1850) oraz refleksyjno-dyskursywne: Pieśń społeczna w trzech częściach: Pieśni społecznej cztery stron (1848), Niewola (1849) i Psalmów-psalm (1850), Promethidion (1847-1850), Pięć zarysów obyczajowych (1847-1852) i Salem (1852).
W latach 50., po powrocie z Ameryki, powstawały głównie poematy fabularne: Szczesna (1854), Epimenides (1854), Wędrowny sztukmistrz (1855), Cienie (1856-1857), najobszerniejszy z poematów Norwida, liczący blisko 4000 wierszy Quidam (1855-1857) i napisana prozą poetycką Garstka piasku (1858-1859) oraz dwa poematy cykliczne Wita-Stosa pamięci estetycznych zarysów siedem i Echa (obydwa 1856).
W latach 60., po powstaniu styczniowym, powstały dwa poematy dyskursywne: Fulminant (1863) i Rzecz o wolności słowa (1869) oraz zagadkowy Fortepian Szopena (1863-1864).
W ostatnich latach życia poety powstały: Assunta (1870), Emil na Gozdawiu (1870), A Dorio ad Phrygium (1871), Co słychać? i co począć? (1876) i zaginione Milczenie (1882)[3].
Publikacja[edytuj | edytuj kod]
Norwidowi udało się opublikować za życia większość swoich poematów, choć często w niewielkich nakładach i w różnych punktach Europy. Jako pierwsze ukazały się poematy dyskursywne, które ze względu na formę i treść stały się przyczyną zmasowanych napaści na poetę: Pieśni społecznej cztery stron (Poznań, 1849) i Promethidion (Paryż, 1851). W 1853 roku w Pokłosiu Edmunda Bojanowskiego, bez wiedzy autora, ukazała się Pompeja.
Po powrocie z Ameryki Norwid opublikował w 1856 w krakowskim Czasie: Wita-Stosa pamięci estetycznych zarysów siedem. Trzy lata później ukazały się: w Petersburgu u Wolffa Szczesna, a w Paryżu, nakładem przyjaciół, w niewielkiej liczbie egzemplarzy Garstka piasku.
Najwięcej swoich poematów Norwid opublikował w latach 60. Ukazały się wtedy (1863) w zbiorowym wydaniu Poezyj w Lipsku u Brockhausa: Quidam, Pięć zarysów obyczajowych i Epimenides. W 1864 również u Brockhausa zostały wydane Niewola i Fulminant. W 1865 Fortepian Szopena, a w 1869 Rzecz o wolności słowa.
Pośmiertnie, przed I wojną światową, ukazała się Assunta w 1907 we lwowskim Przewodniku naukowym i literackim staraniem profesora Kallenbacha. W 1912 w wydaniu Pism zebranych Przesmycki opublikował Wesele i fragment Ziemi . W 1915, w kolejnych zeszytach warszawskiej Myśli Polskiej, wydał zachowane we fragmentach poematy: Wędrowny sztukmistrz, Emil na Gozdawiu i A Dorio ad Phrygium. W latach 30. ukazały się jeszcze w 1933 Psalmów- psalm i Salem, a w 1937 Echa. Ostatnim z dotychczas opublikowanych poematów jest Co słychać? i co począć? wydany przez J. W. Gomulickiego w 1956 w Okruchach poetyckich i dramatycznych[3].
Poematy zaginione[edytuj | edytuj kod]
Najstarszy z zaginionych poematów Vittoria Colonna powstał prawdopodobnie we Włoszech w 1847. Bohaterką utworu była włoska arystokratka żyjąca w epoce Odrodzenia, tematem jej platoniczny związek z Michałem Aniołem. Utwór poprzez braci Koźmianów trafił do Edmunda Bojanowskiego, u którego pozostawał do 1859. Bojanowski przesłał go wtedy do księgarza poznańskiego Jana Konstantego Żupańskiego. Nie wiadomo co się z nim potem stało[4].
Drugi z zaginionych poematów Cienie powstał w latach 1856-1857. Wiązał się z jednej strony z cieniami zmarłych błądzącymi po Polach Elizejskich oraz z osobliwymi "cieniami" współczesnych, żyjących ale równocześnie "umarłych". Poemat tak się spodobał Teofilowi Lenartowiczowi, że podjął się go wydać i po drodze gdzieś go zagubił[4].
Ostatnim zaginionym poematem Norwida jest Milczenie napisane w 1882 na marginesie obszernego traktatu pod tym samym tytułem. Poemat prawdopodobnie nie został przez autora ukończony. Niczego nie wiadomo o okolicznościach jego zagubienia bądź zniszczenia[4].
Klasyfikacja[edytuj | edytuj kod]
Pierwszą obszerniejszą próbę klasyfikacji poematów Norwida przeprowadził J. W. Gomulicki w 1968 przy okazji wydania Utworów zebranych poety. Podzielił wówczas jego poematy na pięć grup głównie wedle ich tematyki i częściowo według rodzaju. Do pierwszej grupy przypisał utwory najbardziej poetyckie i jednocześnie intymne: Wesele, Pompeję, Szczesną, Epimenidesa, Wędrownego sztukmistrza, Echa, Garstkę piasku, Assuntę i A Dorio ad Phrygium. W drugiej grupie poematów historycznych znalazł się Quidam, w trzeciej utworów o tematyce estetycznej –Promethidion i Rzecz o wolności słowa, w czwartej polityczno-społecznej – trzy części Pieśni społecznej, Niewola i Fulminant, w ostatniej – przekłady.
Przed koniecznością całościowej klasyfikacji stanął Gomulicki w 1971, przygotowując trzeci tom Pism wszystkich. Zredukował wówczas liczbę kategorii do czterech i przyjął bardziej jednorodną zasadę podziału. Do pierwszej grupy zaliczył dwanaście poematów epickich o wyraźnej, swobodnej fabule i silnym elemencie lirycznym: Wesele, Pompeję, Szczesną, Epimenidesa, Wędrownego sztukmistrza, Quidama, Garstkę piasku, Fortepian Szopena, Assuntę, Emila na Gozdawiu, A Dorio ad Phrygium i Co słychać? i co począć? W drugiej grupie poematów dydaktycznych, a ściślej traktatów polityczno-społecznych znalazło się sześć utworów: trzy części Pieśni społecznej (Pieśni społecznej cztery stron, Niewola i Psalmów-psalm), Promethidion, Fulminant i Rzecz o wolności słowa. W trzeciej grupie umieścił pięć utworów cyklicznych: Pięć zarysów obyczajowych, Salem, Wita-Stosa pamięci estetycznych zarysów siedem, Echa i Co słychać? i co począć? Czwarta grupa objęła przekłady.
Autorzy wydania lubelskiego poematów podzielili je na dwie grupy: fabularne i refleksyjno-dyskursywne. Do pierwszej zaliczyli Gomulickiego grupę pierwszą i czwartą, do drugiej – drugą i trzecią.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Norwid 1971 ↓, s. 701-702.
- ↑ Norwid 2009 ↓, s. 393-394.
- ↑ a b Norwid 1971 ↓, s. 716-776.
- ↑ a b c Norwid 1971 ↓, s. 703-706.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Cyprian Kamil Norwid: Pisma wybrane. T. 2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1968.
- Cyprian Kamil Norwid: Pisma wszystkie. T. 3. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971.
- Cyprian Kamil Norwid: Poematy. T. 1. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2009. ISBN 978-83-7306-305-1.
- Cyprian Kamil Norwid: Poematy. T. 2. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2011. ISBN 978-83-7306-305-1.