Pomnik Peowiaka w Warszawie

Pomnik Poległych Żołnierzy
Polskiej Organizacji Wojskowej
w Warszawie

Widok ogólny pomnika
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miejscowość	Warszawa
Miejsce	pl. S. Małachowskiego
Typ obiektu	posąg na cokole
Projektant	Edward Wittig
Data odsłonięcia	27 września 1933, 11 listopada 1999 (po rekonstrukcji)
Położenie na mapie Warszawy Pomnik Peowiaka
Położenie na mapie Polski Pomnik Peowiaka
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Pomnik Peowiaka
52°14′21,4″N 21°00′43,7″E

Pomnik Peowiaka, właśc. pomnik Poległych Żołnierzy Polskiej Organizacji Wojskowej – monument znajdujący się w Warszawie na placu Stanisława Małachowskiego, przed gmachem Zachęty.

Historia pomnika

Pomnik ku czci żołnierzy Polskiej Organizacji Wojskowej, którzy zginęli w latach 1914–1921, jest dziełem rzeźbiarza Edwarda Wittiga.

Pomnik przedstawia umierającego nagiego wojownika z opadającą do tyłu głową trzymającego w lewej dłoni krótki miecz. Pierwowzorem tej rzeźby była wykonana w 1926 mniejsza figura „Umierającego bohatera" będącej fragmentem rzeźby „Walka" z grobowca porucznika „Wojsznara” Jana Zdanowicza-Opielińskiego w kwaterze 195 POW warszawskiego cmentarza Powązkowskiego.

Pomnik został odsłonięty 10 listopada 1933. Stanął w miejscu, w którym w 1918 Józef Piłsudski z balkonu pałacu Kronenberga odbierał defiladę oddziałów POW.

Monument przetrwał działania wojenne we wrześniu 1939, jednak w roku 1940 został usunięty przez okupacyjne władze niemieckie.

Po wojnie na terenie pałacu Królikarni na Mokotowie odnaleziono lekko uszkodzony cokół granitowy pomnika. Rzeźbę zrekonstruowali rzeźbiarze Marek Moderau i Zbigniew Mikielewicz na podstawie fragmentów gipsowego modelu przechowanych w warszawskim Muzeum Narodowym oraz fotografii. Odtworzony pomnik został uroczyście odsłonięty 10 listopada 1999.

Krytyka

Pomnik spotkał się z przeważnie niechętnymi wypowiedziami krytyki. Zarzucano autorowi, że posłużył się repliką wcześniejszego dzieła. Julian Tuwim wziął udział w dyskusji satyrycznym dwuwierszem „Na pomnik Peowiaka”:

Przed „Zachętą” spoczywa biedny paralityk.
Broń nas, Boże, od takich istot choro-wittyg.

Galeria

• 
  Monument w 1934
• 
  Monument w okresie okupacji
• 
  Zbliżenie posągu

Bibliografia

• Julian Tuwim, Jarmark rymów, Czytelnik, Warszawa 1958, s. 337
• Irena Grzesiuk-Olszewska: Warszawska rzeźba pomnikowa. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003, s. 89-91. ISBN 83-88973-59-2.