Pradźńa
Pradźńa – sanskrycki termin z filozofii indyjskiej, używany również w pismach doktrynalnych religii dharmicznych, odnoszący się do poznania prawdy[1] (odwiecznej mądrości dającej wyzwolenie)[2].
W filozofii indyjskiej[edytuj | edytuj kod]
Wczesne upaniszady[edytuj | edytuj kod]
Stanowi równoważnik pojęcia ćit (myśl) we wczesnych upaniszadach[3], gdzie występuje też w złożeniach jako pradźńa ananda i pradźńa ana lub w:
- Upaniszadzie Aitreja – świadomość,
- Upaniszadzie Kauszitaki – nadrzędnie istniejący i poznający podmiot pradźńa atman,
- Upaniszadzie Bryhadaranjaka – atman jako czysta świadomość-poznanie.
Jogasutry[edytuj | edytuj kod]
Termin pradźńa pojawia się we wszystkich czterech księgach Jogasutr Patańdźalego. Najistotniejsze występujące z nim złożenia dotyczą kolejnych odmian samadhi (jogicznych stanów medytacyjnych):
- pradźńa loka – intuicyjny wgląd poznania prawdy
- pradźńa dźjotis – mający światło poznania prawdy
- rytambara pradźńa – poznanie pełne prawdy
- samadhi pradźńa – poznanie prawdy w stanie skupienia
- sam pradźńa ta samadhi – stan jogi z uświadomieniem
- asam pradźńa ta samadhi – stan jogi bez uświadomienia.
Dla Patańdźalego pradźńa jest czynnikiem bezpośrednio powodującym wyzwolenie u jogina[4]. Źródłem pradźni jest wiwekakhjati (poznanie rozróżniające).
Wedanta[edytuj | edytuj kod]
- sthita pradźńa – umocniony w mądrości
Naucznie Gaudapady[edytuj | edytuj kod]
W komentarzu do Upaniszady Mundaka wedantysta Gaudapada terminem pradźńa określa stan snu bez marzeń sennych (taidźasa, lokottara), gdy umysł pozbawiony jest doznań a pozostaje tylko pradźńana-ghana (masa świadomości). Następnym wyższym jakościowo stanem jest turija, gdzie możliwe staje się poznanie atmana.
Nauczanie Ramakrishny[edytuj | edytuj kod]
Podobnie do Gaudapady naucza Ramakryszna Paramahansa, który pradźńę ujmuje jako trzeci stan korespondujący do poziomu świadomości karanaśarira (ciała przyczynowego)[5]. Na skutek kontaktu duszy z Absolutem (Brahmanem) doświadczany jest tu stan anandy (błogości).
W filozofii buddyjskiej[edytuj | edytuj kod]
W filozofii buddyjskiej jest to mądrość powstająca z doświadczenia wglądu i zrozumienia i stanowi jedną z sześciu buddyjskich paramit. Można ją także określić jako zdolność do bezbłędnego rozumienia życia oraz do odróżniania prawdy od fałszu. Jest to najsubtelniejsza i najjaśniejsza mądrość różniąca się od zwykłej inteligencji, a osoby je osiągające zwane są buddami.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Filozofia jogi. W: Leon Cyboran: Klasyczna joga indyjska. Jogasutry przypisywane Patańdżalemu i Jogabhaszja, czyli komentarz do Jogasutr przypisywany Wjasie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN SA, 1986, s. 333, seria: Biblioteka Klasyków Filozofii. ISBN 83-01-05354-2.
- ↑ Marzena Jakubczak: Prawda. W: Filozofia Wschodu. Beata Szymańska (red.). Wyd. 1. Cz. Bramińskie szkoły filozoficzne: Elementy filozofii jogi. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 71. ISBN 83-233-1487-X.
- ↑ 2.SACCIDANANDA. W: Ks. Franciszek Tokarz: Z filozofii indyjskiej. Kwestie wybrane. Maciej St. Zięba(przyg.). Wyd. 2. Lublin: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego KUL, 1990, s. 32, seria: Rozprawy Wydziału Filozoficznego (nr 50).
- ↑ Pramana i kaiwalja, czyli o poznaniu prawdziwym i o wyzwoleniu. W: Agata Świerzowska: Joga. Droga do transcendencji. Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2009, s. 149, seria: Mała Biblioteka Religii. ISBN 978-83-7505-192-6. (pol.).
- ↑ Byt szczególny – człowiek. W: Małgorzata Ruchel: Ramakriszna. Filozof – mistyk – święty. Wyd. 1. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”, 2003, s. 82. ISBN 83-88508-40-7.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Leon Cyboran: Klasyczna joga indyjska. Jogasutry przypisywane Patańdżalemu i Jogabhaszja, czyli komentarz do Jogasutr przypisywany Wjasie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN SA, 1986, seria: Biblioteka Klasyków Filozofii. ISBN 83-01-05354-2.
- 2.SACCIDANANDA. W: Ks. Franciszek Tokarz: Z filozofii indyjskiej. Kwestie wybrane. (przyg.)Maciej St. Zięba. Wyd. 2. Lublin: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego KUL, 1990, s. 32–33, 37–38, seria: Rozprawy Wydziału Filozoficznego (nr 50).
- Mircea Eliade: Joga. Nieśmiertelność i wolność. Tomasz Ruciński (oprac.). Wyd. 2. Warszawa: PWN, 1997. ISBN 83-01-12283-8.
- Filozofia Wschodu. Beata Szymańska (red.). Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001. ISBN 83-233-1487-X.