Prywatyzacja bezpośrednia

Prywatyzacja bezpośrednia – rozporządzenie przez organ założycielski wszystkimi składnikami materialnymi i niematerialnymi majątku przedsiębiorstwa państwowego z pominięciem procesu komercjalizacji. Może odbywać się w formie sprzedaży przedsiębiorstwa, wniesienia przedsiębiorstwa do spółki lub oddania przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania.

Stosowana jest przy likwidacji małych i średnich przedsiębiorstw państwowych, głównie znajdujących się w złej sytuacji finansowej lub kondycji rynkowej, a zachodzące w nich zmiany własnościowe bardzo szybko wpływają na funkcjonowanie całego regionu. Prywatyzacja bezpośrednia nie prowokuje większych konfliktów społecznych, ponieważ jest z reguły inicjowana oddolnie i dobrowolnie przez organy przedsiębiorstwa, tj. rady pracownicze i dyrektorów. Do 1997 r. forma ta nosiła nazwę prywatyzacji likwidacyjnej, gdyż podczas tego procesu przedsiębiorstwo przestaje istnieć w sensie prawnym lub też jednocześnie w sensie prawnym i fizycznym. W przeciwieństwie do prywatyzacji pośredniej (kapitałowej) dokonuje się jej bez przyjmowania przez przedsiębiorstwo formy jednoosobowej spółki Skarbu Państwa.

Prywatyzacja bezpośrednia realizowana jest z zachowaniem wszystkich zobowiązań pracowniczych (utrzymanie miejsc pracy i osłon socjalnych), inwestycji oraz ochrony środowiska.

Proces prywatyzacji bezpośredniej jest zdecentralizowany – decydującą rolę odgrywają tu organy założycielskie przedsiębiorstwa, czyli wojewodowie. Minister Skarbu Państwa kontroluje proces poprzez wydawanie zgody na rozpoczęcie określonego projektu prywatyzacyjnego.

Do zadań wojewodów ws. prywatyzacji bezpośredniej należą: przygotowanie przedsiębiorstwa państwowego do prywatyzacji, wyłanianie inwestorów, ustalanie warunków transakcji, a po uzyskaniu zgody Ministra Skarbu Państwa na prywatyzację danego przedsiębiorstwa państwowego, sfinalizowanie procesu prywatyzacji i podpisanie w imieniu Skarbu Państwa odpowiednich umów z inwestorem.

W latach 1990–2015 prywatyzacją bezpośrednią objęto 2308 przedsiębiorstw państwowych, w tym:

• 586 podmiotów w drodze sprzedaży przedsiębiorstwa,
• 253 przedsiębiorstw poprzez wniesienie do spółki,
• 1402 przedsiębiorstwa państwowe oddano do odpłatnego korzystania,
• wobec 67 przedsiębiorstw państwowych zastosowano mieszane formy prywatyzacji bezpośredniej.

W wyniku prywatyzacji bezpośredniej z rejestru przedsiębiorców wykreślono 2222 przedsiębiorstwa państwowe, co stanowi 96,27% wszystkich przedsiębiorstw, wobec których Minister Skarbu Państwa zaakceptował wniosek o prywatyzację bezpośrednią.

Metody prywatyzacji bezpośredniej

Prywatyzacja bezpośrednia polega na rozporządzeniu wszystkimi składnikami materialnymi i niematerialnymi majątku przedsiębiorstwa państwowego przez:

1) sprzedaż przedsiębiorstwa;

2) wniesienie przedsiębiorstwa do spółki;

3) oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania.

Sprzedaż przedsiębiorstwa

Ta forma prywatyzacji bezpośredniej może być stosowana do wszystkich przedsiębiorstw, preferowana jest dla przedsiębiorstw słabszych ekonomicznie, wymagających inwestycji.

Zapłata za przedsiębiorstwo może być dokonywana w ratach. Zgodnie z ustawą o komercjalizacji i prywatyzacji pierwsza rata wynosi co najmniej 20% ceny ustalonej za przedsiębiorstwo. Pozostała część może być spłacana w ratach przez okres nie dłuższy niż 5 lat. Kwota ta jest oprocentowana w wysokości nie niższej niż wskaźnik wzrostu cen dóbr inwestycyjnych.

Wniesienie przedsiębiorstwa do spółki

Polega ona na tym, iż Skarb Państwa wnosi do spółki aport w postaci przedsiębiorstwa i obejmuje w zamian odpowiednią liczbę udziałów albo akcji. Ta forma prywatyzacji znajduje zastosowanie szczególnie w przypadku prywatyzacji małych i średnich przedsiębiorstw, wymagających znacznych nakładów, w tym na inwestycje, ponadto ma na celu zapewnienie wejścia do spółki wiarygodnych inwestorów strategicznych (krajowych i zagranicznych). Do spółki mogą przystąpić również pracownicy, wierzyciele (konwersja wierzytelności) i inne podmioty.

Oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania spółce

W przypadku oddawania przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania ustawodawca ograniczył krąg podmiotów, którym prywatyzowane przedsiębiorstwo może być przekazane, poprzez wprowadzenie zapisów preferujących spółki kapitałowe krajowych osób fizycznych, w tym pracowników przedsiębiorstwa państwowego.

Przy wnioskowaniu o zastosowanie tej ścieżki prywatyzacji należy pamiętać, że odpłatne korzystanie z mienia Skarbu Państwa wiąże się z koniecznością ponoszenia przez spółkę opłat na rzecz Skarbu Państwa (rat kapitałowych i opłat dodatkowych). Ich wysokość zależna jest od wartości przedmiotu umowy oraz czasu trwania umowy. Ponieważ są to dość znaczne obciążenia, możliwość stosowania tej formy prywatyzacji powinna dotyczyć przedsiębiorstw o korzystnej sytuacji ekonomiczno-finansowej. Ponadto wymagane jest spełnienie przez spółki ubiegające się o możliwość odpłatnego korzystania z przedsiębiorstwa szeregu warunków (zgromadzenie odpowiedniego kapitału założycielskiego, korzystnej jego struktury, opracowania realnego planu działania itp.), wskazujących na efektywne działanie spółki oraz wywiązywanie się z zobowiązań, w tym na rzecz Skarbu Państwa. Z drugiej strony stosowanie tej ścieżki prywatyzacji może być ograniczone w stosunku do przedsiębiorstw charakteryzujących się sezonowością produkcji, w których możliwości sprawnego działania są w znacznej mierze uzależnione od finansowania ze środków obcych (kredyty).

Oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania spółce z udziałem pracowników nie zapewnia w wielu przypadkach odpowiedniego dopływu kapitału przeznaczanego na rozwój i inwestycje w nowo powstałym podmiocie gospodarczym. W związku z tym w ustawie o komercjalizacji i prywatyzacji (od 2017 r. ustawie nadano tytuł ustawa o komercjalizacji i niektórych uprawnieniach pracowników) wprowadzono warunek, aby co najmniej 20% kapitału założycielskiego spółki pracowniczej obejmowane było przez osoby fizyczne niezatrudnione w prywatyzowanym przedsiębiorstwie, tzn. inwestorów zewnętrznych.

Oszacowanie wartości spółki

Oszacowanie wartości spółki jest dokonywane przy użyciu co najmniej dwóch metod wyceny, w szczególności spośród następujących:

• zdyskontowanych przyszłych przepływów pieniężnych;
• wartości odtworzeniowej;
• wartości skorygowanej aktywów netto;
• rynkowej wartości likwidacyjnej;
• przy zastosowaniu mnożnika zysku.

Wyboru metody wyceny dokonuje się w zależności od sytuacji ekonomiczno-finansowej spółki.

Bariery prywatyzacji bezpośredniej

Istnieje kilka barier, związanych z bezpośrednią formą prywatyzacji:

• bariery wewnątrz przedsiębiorstwa państwowego: uzyskanie akceptacji jego organów i związków zawodowych dla planowanej prywatyzacji;
• bariery branżowe i regionalne (nieatrakcyjne branże lub regiony kraju) utrudniające pozyskanie inwestorów;
• bariery prawne polegające na niedostosowaniu przepisów do zmieniających się warunków gospodarczych i zbytnie sformalizowanie niektórych regulacji prawnych dotyczących prywatyzacji, podatków itp.;
• trudności w uregulowaniu stanu prawnego nieruchomości przedsiębiorstw państwowych;
• brak wystarczających środków finansowych na prywatyzację bezpośrednią (promocję sprzedaży przedsiębiorstw, dofinansowanie analiz i wycen).