Ryjówka kaukaska
| Sorex satunini[1] | |||
| Ognev, 1921[2] | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Podrodzaj |
Sorex Sorex | ||
| (bez rangi) | grupa ryjówki aksamitnej | ||
| Gatunek |
ryjówka kaukaska | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Ryjówka kaukaska[4] (Sorex satunini) – gatunek ssaka z rodziny ryjówkowatych[2].
Genetyka[edytuj | edytuj kod]
Diploidalna liczba chromosomów wynosi 2n = 24 lub 25. Liczba fundamentalna wynosi 46[2], więcej niż u blisko spokrewnionych ryjówek[5][6]. Wśród autosomów obserwuje się 10 par metacentrycznych oraz jedną akrocentryczną. Występują 3 chromosomy płciowe[2], podobnie jak u ryjówki aksamitnej[7], iberyjskiej[8] czy alpejskiej[5]. Dużemu, metacentrycznemu chromosomowi X towarzyszą dwa akrocentryczne chromosomy Y, przy czym Y1 jest mały, a Y2 osiąga średnie rozmiary[2], podobnie jak u ryjówki zwieńczonej[6] czy alpejskiej[5].
Budowa[edytuj | edytuj kod]
Średnich do dużych rozmiarów ryjówka. Długość głowy i tułowia wynosi od 5,7 do 8,1 cm, w przypadku osobników niedojrzałych od 5,7 do 7,2 cm. Ogon mierzy od 3,8 do 4,4 cm. Długość tylnej stopy zawiera się w przedziale między 1,1 a 1,3 cm. Masa ciała zawiera się w przedziale od 5,5 do 11,5 g, dla zwierząt niedojrzałych od 5,5 do 7,5 g[2].
Ubarwienie ryjówki kaukaskiej opisywane jest jako dwukolorowe, rzadziej trójkolorowe. Grzbiet, ciemnobrązowy u dorosłych osobników, u młodocianych przybiera jaśniejszy odcień szarawego brązu. Boki ciała są czerwonawe. Brzuch jest jaśniejszy, jasnoszary. Dwukolorowy ogon zwierzęcia przekracza nieco połowę długości głowy i tułowia[2], podobnie jak u ryjówki zwieńczonej[6].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Gatunek opisał Ognev w 1921[2] (Polskie nazewnictwo ssaków świata podaje 1922[4]). Jako miejsce typowe podał on Goele w Kars w Turcji. Opisał ryjówkę kaukaską jako podgatunek ryjówki aksamitnej[2], który to gatunek o szerokim zasięgu występowania tworzy rozmaite rasy o odmiennej genetyce[7]. Później jednak ryjówka kaukaska została uznana za odrębny gatunek[2], podobnie jak to było w przypadku ryjówki iberyjskiej[8].
Ryjówka kaukaska zalicza się do ryjówkowatych (Soricidae) – rodziny dzielonej na trzy podrodziny[9]: ryjówki[4] (Soricinae)[9], zębiełki[4] (Crocidurinae)[9] oraz myszoryjki[4] (Myosoricinae). Podrodzina Soricinae dzieli się dalej na sześć plemion, wśród których wymienia się[9] krecikówki (Anourosoricini), blarynki (Blarinellini), blariny (Blarinini), wodoryjki (Nectogalini), sorki (Notiosoricini) i ryjówki (Soricini)[4]. To ostatnie plemię obejmuje pojedynczy rodzaj Sorex[9], czyli ryjówkę[4], zasobny w 86 gatunków. Gatunki te dzieli się na dwie grupy tworzące odrębne podrodzaje Sorex (Sorex) i Sorex (otisorex), pozostawiając niektóre gatunki niezaliczone do żadnego. W obrębie licznego w gatunki podrodzaju Sorex (Sorex) wyróżnia się grupy bliżej spokrewnionych ze sobą gatunków[9]. Przeprowadzone badania genetyczne uwzględniające nDNA i mtDNA wskazują na przynależność ryjówki zwieńczonej do grupy gatunkowej ryjówki aksamitnej, araneus group[2]. Grupa ta obejmuje także ryjówkę aksamitną[9], alpejską, iberyjską, syberyjską i zwieńczoną[9].
Wyróżnia się następujące podgatunki[2]:
- Sorex satunini satunini Ognev, 1921
- Sorex satunini stavropolica Sololov & Tembotov, 1869[2].
Ponadto w górach Środkowego Kaukazu istnieć może kolejny, nienazwany jeszcze podgatunek[2].
Tryb życia i cykl życiowy[edytuj | edytuj kod]
Uważa się, że aktywność ryjówki kaukaskiej musi mieć swój szczyt w nocy, gdyż wtedy najwięcej zwierząt łapano w pułapki[2].
Ryjówki rozmnażają się szybko. Badacze raportowali ciężarne ryjówki kaukaskie w kwietniu. Pojedyncza samica nosi w macicy od czterech do ośmiu zarodków, średnio sześć. Pierwszy poród następuje w maju, po czym samica zachodzi w kolejną ciążę, by znów rodzić w czerwcu. Obserwowano samice, które rodziły jeszcze trzeci raz w tym samym roku. Natomiast osobniki młodociane zazwyczaj nie przedłużają gatunku w pierwszym roku swego życia[2].
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Podgatunek nominatywny żyje w Kaukazie Południowym, zamieszkując Azerbejdżan, Gruzję i Armenię, oraz na północy Turcji, skąd opisano gatunek. Podgatunek C. s. stavropolica żyje w Kaukazie Północnym, na terenach opanowanych przez Federację Rosyjską[2].
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Ryjówka kaukaska zasiedla różne siedliska, przede wszystkim podalpejskie łąki porosłe bujną trawą, położone w zachodnim Kaukazie na wysokości od poziomu morza do 2600 m, zwłaszcza kiedy nie występuje na nich ryjówka skalna. W takim też siedlisku osiąga największe zagęszczenia. Najliczniej w ogóle obserwuje się ją w dolinach rzek Armenii. Pospolicie występuje także na porośniętych jałowcem kamienistych polach Turcji. Mniej licznie występuje na podobnych, ale bardziej suchych łąkach Małego Kaukazu czy też w Dagestanie[2].
Ryjówka kaukaska jest owadożercą. Konsumuje owady, tak imagines, jak i larwy, dżdżownicowate i mięczaki, ale także kręgowce w postaci płazów bezogonowych, jak to obserwowano w warunkach laboratoryjnych. Autorzy porównują zwyczaje pokarmowe ryjówki kaukaskiej do tych opisywanych u ryjówki aksamitnej[2].
Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]
IUCN przyznała jej status gatunku najmniejszej troski. Gatunek występuje pospolicie w kaukaskim obszarze swego występowania, a na niektórych terenach nawet dominuje[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Sorex satunini, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t 20. Caucasian Shrew, s. 401 w: CJ Burgin i inni, Family Soricidae (Shrews), [w:] Don E Wilson, Rusell A Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 8. Insectivores, Sloth and Collugos, Barcelona: Lynx Edicions in association with Conservation International and IUCN, 2018, s. 332–551, ISBN 978-84-16728-08-4 (ang.).
- ↑ Sorex satunini, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c d e f g Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 63–73. ISBN 978-83-88147-15-9.
- ↑ a b c 18. Valais Shrew, s. 401 w: CJ Burgin i inni, Family Soricidae (Shrews), [w:] Don E Wilson, Rusell A Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 8. Insectivores, Sloth and Collugos, Barcelona: Lynx Edicions in association with Conservation International and IUCN, 2018, s. 332–551, ISBN 978-84-16728-08-4 (ang.).
- ↑ a b c 19. Crowned Shrew, s. 401 w: CJ Burgin i inni, Family Soricidae (Shrews), [w:] Don E Wilson, Rusell A Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 8. Insectivores, Sloth and Collugos, Barcelona: Lynx Edicions in association with Conservation International and IUCN, 2018, s. 332–551, ISBN 978-84-16728-08-4 (ang.).
- ↑ a b 16. Common Shrew, s. 400 w: CJ Burgin i inni, Family Soricidae (Shrews), [w:] Don E Wilson, Rusell A Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 8. Insectivores, Sloth and Collugos, Barcelona: Lynx Edicions in association with Conservation International and IUCN, 2018, s. 332–551, ISBN 978-84-16728-08-4 (ang.).
- ↑ a b 17. Iberian Shrew, s. 400–401 w: CJ Burgin i inni, Family Soricidae (Shrews), [w:] Don E Wilson, Rusell A Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 8. Insectivores, Sloth and Collugos, Barcelona: Lynx Edicions in association with Conservation International and IUCN, 2018, s. 332–551, ISBN 978-84-16728-08-4 (ang.).
- ↑ a b c d e f g h CJ Burgin i inni, Family Soricidae (Shrews), [w:] Don E Wilson, Rusell A Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 8. Insectivores, Sloth and Collugos, Barcelona: Lynx Edicions in association with Conservation International and IUCN, 2018, s. 332–551, ISBN 978-84-16728-08-4 (ang.).