Słowackie monety obiegowe (1939–1945)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Monety obiegowe Republiki Słowackiej – seria 12 monet o nominałach od 5 halerzy do 50 koron emitowanych przez Słowacki Bank Narodowy w okresie II wojny światowej wprowadzonych do obiegu na terenie Słowacji i wycofanych częściowo dopiero w powojennej Czechosłowacji. Wszystkie wybito w mennicy w Kremnicy.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Po powołaniu w kwietniu 1939 roku Słowackiego Banku Narodowego (Slovenská národná banka) oraz przyjęciu ustawy wprowadzającej nową jednostkę monetarną, koronę słowacką (Ks), rozpoczęto prace nad opracowaniem wzoru i emisją własnych monet[1]. W maju 1939 roku słowacki rząd zaapelował do artystów o stworzenie projektu nowych monet, zaś już 21 czerwca 1939 rozpoczęto produkcję niklowej monety pięciokoronowej według wzoru rzeźbiarzy i medalierów Antona Háma i Andreja Petera. Na awersie w otoczeniu kłosów zboża znalazł się herb Słowacji (który powtarzał się na wszystkich monetach), zaś na rewersie portret Andreja Hlinki, założyciela Słowackiej Partii Ludowej[2]. Jej emisja nastąpiła 26 lipca 1939[3][4]. Następnie Ministerstwo Finansów w porozumieniu z Ministerstwem Szkolnictwa ogłosiło konkurs na wzór monet o wyższych nominałach, 10 i 20 Ks, które jednak wprowadzono do obiegu dopiero w późniejszych latach[2]. Niemniej w roku 1939 wyemitowano jeszcze dwie inne monety. Pierwszą z nich była pamiątkowa moneta o nominale 20 Ks wydana z okazji wyboru Jozefa Tisy na urząd prezydenta. Bito ją w srebrze (Ag50Cu50) według projektu Háma i Petera. Do obiegu trafiła w dniu wyborów, 26 października[2][5]. Ci sami autorzy zaprojektowali także bite w mosiądzu (CuZn8) monety zdawkowe[6] (w literaturze jako materiał pojawia się też miedzionikiel – CuNi8)[7]. Rewers wyemitowanej 20 listopada 1939 r. monety dziesięciohalerzowej przedstawiał zamek i katedrę św. Marcina w Bratysławie ponad falami Dunaju[7][8][6]. W podobnym stylu utrzymana była także moneta o nominale 20 h wprowadzona do obiegu 15 maja 1940 r., na której rewersie zamieszczono wizerunek zamku (katedry św. Emmerama) w Nitrze[7][9]. W 1939 roku powstał także projekt monety o nominale 2 Ks, której rewers przedstawiał kobietę ze snopkiem zboża i pługiem, a która jednak nigdy nie doczekała się realizacji[10].

W połowie 1940 roku ogłoszono nowy konkurs na wzór monet o nominałach 1 Ks i 50 h, w którym zwyciężyły propozycje malarza Gejzy Angyala, opracowane następnie przez duet Hám i Peter. Monetę jednokoronową, której rewers przedstawiał nominał okolony przez kłosy zboża i świerkowe gałązki wyemitowano 30 listopada 1940, zaś tę o nominale 50 h, z wizerunkiem pługu – 12 marca 1941 r. Obie wykonano z miedzioniklu (CuNi20)[7][11][12]. Siedem miesięcy później (6 października 1941 r.) rozpoczęto emisję srebrnych (Ag50Cu40Zn5Ni5) monet o nominale 20 Ks według projektu ustalonego przy pomocy rozstrzygniętego dwa lata wcześniej konkursu. Projektantem monety znanej jako „Bracia Sołuńscy” był Fraňo Štefunko. Na jej rewersie znalazły się postacie Cyryla i Metodego[2][13].

W roku 1942 zaczęto dostrzegać niedobór monet wykonanych z mosiądzu, które wobec trudnej sytuacji gospodarczej kraju usuwano z obiegu i przerabiano na inne przedmioty. W drugiej połowie 1942 roku według dotychczasowego wzoru rozpoczęto emisję monet z czystego aluminium – początkowo dwudziesto- a rok później także pięćdziesięciohalerzowych[10][14][15]. Realizacji nie doczekały się natomiast plany zastąpienia tym surowcem także monet o mniejszym nominale, 10 h[16]. W grudniu 1942 roku wyemitowano monety pięciohalerzowe, które bito z czystego cynku. We wcześniejszych latach produkcję monet o tak niskim nominale uważano za nieopłacalną. Autorstwo ich ostatecznego wzoru nie jest pewne, przypisuje się Antonowi Hámowi i Andrejowi Peterowi, choć w księgach mennicy pojawia się także nazwisko Štefana Groscha[7][17]. Planowano również emisję nowej serii monet o nominałach 1, 2 i 5 Ks ze stali niklowanej bądź miedzioniklu, jednak wobec pogarszającej się sytuacji gospodarczej, braków kadrowych kremnickiej mennicy oraz zbliżającego się frontu przedsięwzięcie to nie zostało dokończone[18].

Ostatnie dwie monety słowackiego państwa trafiły do obiegu w roku 1944. Pierwszą z nich była moneta jubileuszowa wyemitowana z uwagi na piątą rocznicę proklamowania republiki. Początkowo planowano bicie monet o wartości 50 i 100 Ks a także wyprodukowanie serii srebrnych monet o niższych nominałach. Ostatecznie zdecydowano się na emisję pięćdziesięciokoronówki, jednak o parametrach planowanej monety o nominale 100 Ks – wytwarzano ją ze srebra próby 700 (AgCu30), miała średnicę 34 mm i ważyła 16,5 g. Na rewersie zawarto portret Tisy, jego motto „VERNÍ SEBE SVORNE NAPRED” oraz daty „1939•14•III•1944”[19][20]. W sierpniu do obiegu trafiła także długo wyczekiwana moneta o nominale 10 Ks. Pierwotny projekt jej wzoru autorstwa Ladislava Majerskiego powstał jeszcze w 1941 roku, jednak z uwagi na techniczne niedociągnięcia mennica odmówiła przyjęcia go do obróbki. Moneta na rewersie przedstawiała na poły legendarnego księcia Pribinę, domniemanego władcę IX-wiecznego księstwa nitrzańskiego kładącego kamień węgielny pod pierwszą świątynię chrześcijańską. Bito je w srebrze próby 500 (Ag50Cu50). Choć wszystkie wyemitowane egzemplarze noszą datę 1944, część z nich została wybita przy pomocy starego stempla już w pierwszej połowie roku 1945[2][21].

Monety Republiki Słowackiej zostały wycofane z obiegu w powojennym państwie czechosłowackim w latach 1947–1951[22][23][24][25][26]. Ostatnią monetą, która pozostawała prawnym środkiem płatniczym, była dziesięciohalerzówka z panoramą Bratysławy, którą zdemonetyzowano z końcem grudnia 1951 roku[26].

Szczegóły[edytuj | edytuj kod]

nominał emisja wycofanie stop średnica
[mm] 		masa
[g] 		rant roczniki przypisy
Monety obiegowe
5 halerzy 1942 1947 cynk 14 0,94 gładki 1942 [23][17][27]
10 halerzy 1939 1951 mosiądz 16 1,66 gładki 1939, 1942 [26][6][27]
20 halerzy 1940 1943 mosiądz 18 2,5 gładki 1940, 1941, 1942 [9][27]
1942 1948 aluminium 18 0,65 gładki 1942, 1943 [25][14][27]
50 halerzy 1941 1948 miedzionikiel 20 3,33 gładki 1940, 1941 [24][12][27]
1943 1948 aluminium 20 1 ząbkowany 1943, 1944 [24][15][27]
1 korona 1940 1947 miedzionikiel 22 5 ząbkowany 1940, 1941, 1942, 1944, 1945 [22][23][11][27]
5 koron 1939 1947 nikiel 27 8 ząbkowany 1939 [3][22][4][27]
10 koron 1944 1947 srebro (.500) 29 7 gładki 1944 [23][21][27]
20 koron 1941 1947 srebro (.500) 31 15 ząbkowany 1941 [23][13][27]
Monety obiegowe okolicznościowe
20 koron 1939 1947 srebro (.500) 31 15 ząbkowany 1939 [23][5][27]
50 koron 1944 1947 srebro (.700) 34 16,5 ząbkowany 1944 [23][20][27]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Panoc 2009 ↓, s. 6.
  2. ↑ a b c d e Panoc 2009 ↓, s. 7.
  3. ↑ a b Vyhláška ministra financií zo dňa 20. júla 1939 o vydaní slovenských päťkorunových minci, „Slovenský zákonník”, č. 179/1939 Sl. z. (čiastka 39/1939), 25 lipca 1939 (słow.).
  4. ↑ a b Ľudovít Malinovský sr., SR 5 Ks 1939 Andrej Hlinka [online], coins.lmsystem.sk [dostęp 2020-08-02] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-02] (słow.).
  5. ↑ a b Ľudovít Malinovský sr., SR 20 Ks 1941 Cyril a Metod [online], coins.lmsystem.sk [dostęp 2020-08-02] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-02] (słow.).
  6. ↑ a b c Ľudovít Malinovský sr., SR 10 h 1939 Bratislavský hrad [online], coins.lmsystem.sk [dostęp 2020-08-02] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-02] (słow.).
  7. ↑ a b c d e Panoc 2009 ↓, s. 8.
  8. ↑ Vyhláška ministra financií zo dňa 18. novembra 1939 o vydaní slovenských desaťhalierových minci, „Slovenský zákonník”, č. 282/1939 Sl. z., 1939 (słow.).
  9. ↑ a b Ľudovít Malinovský sr., SR 20 h 1940 Nitriansky hrad [online], coins.lmsystem.sk [dostęp 2020-08-02] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-02] (słow.).
  10. ↑ a b Panoc 2009 ↓, s. 10.
  11. ↑ a b Ľudovít Malinovský sr., SR 1 Ks 1940 Klasy a čečina [online], coins.lmsystem.sk [dostęp 2020-08-02] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-02] (słow.).
  12. ↑ a b Ľudovít Malinovský sr., SR 50 h 1940 Pluh [online], coins.lmsystem.sk [dostęp 2020-08-02] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-02] (słow.).
  13. ↑ a b Ľudovít Malinovský sr., SR 20 Ks 1939 Jozef Tiso [online], coins.lmsystem.sk [dostęp 2020-08-02] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-02] (słow.).
  14. ↑ a b Ľudovít Malinovský sr., SR 20 h 1942 Nitriansky hrad [online], coins.lmsystem.sk [dostęp 2020-08-02] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-02] (słow.).
  15. ↑ a b Ľudovít Malinovský sr., SR 50 h 1943 Pluh [online], coins.lmsystem.sk [dostęp 2020-08-02] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-02] (słow.).
  16. ↑ Panoc 2009 ↓, s. 10–11.
  17. ↑ a b Ľudovít Malinovský sr., SR 5 h 1942 Päť halierov [online], coins.lmsystem.sk [dostęp 2020-08-02] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-02] (słow.).
  18. ↑ Panoc 2009 ↓, s. 11.
  19. ↑ Panoc 2009 ↓, s. 9.
  20. ↑ a b Ľudovít Malinovský sr., SR 50 Ks 1944 Vznik SR [online], coins.lmsystem.sk [dostęp 2020-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-02] (słow.).
  21. ↑ a b Ľudovít Malinovský sr., SR 10 Ks 1944 Knieža Pribina [online], coins.lmsystem.sk [dostęp 2020-08-02] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-02] (słow.).
  22. ↑ a b c Vyhláška ministra financí ze dne 6. května 1947 o stažení některých drobných mincí československé měny, „Sbírka zákonů”, č. 73/1947 Sb. (čá 37/1947), epravo.cz, 17 maja 1947 [dostęp 0120-08-02] [zarchiwizowane z adresu 2018-05-11] (cz.).
  23. ↑ a b c d e f g Vyhláška ministra financí ze dne 29. listopadu 1947 o stažení některých drobných mincí československé měny, „Sbírka zákonů”, č. 199/1947 Sb. (čá 94/1947), epravo.cz, 10 grudnia 1947 [dostęp 0120-08-02] [zarchiwizowane z adresu 2018-05-11] (cz.).
  24. ↑ a b c Vyhláška ministra financí ze dne 9. února 1948 o stažení některých drobných mincí československé měny, „Sbírka zákonů”, č. 18/1948 Sb. (čá 8/1948), zakonyprolidi.cz, 21 lutego 1948 [dostęp 0120-08-02] [zarchiwizowane z adresu 2018-05-11] (cz.).
  25. ↑ a b Vyhláška ministra financí ze dne 19. května 1948 o stažení některých mincí československé měny, „Sbírka zákonů”, č. 110/1948 Sb. (čá 43/1948), epravo.cz, 29 maja 1948 [dostęp 2020-08-02] [zarchiwizowane z adresu 2019-10-11] (cz.).
  26. ↑ a b c Vyhláška ministra financí ze dne 6. prosince 1951 o stažení některých drobných mincí, „Sbírka zákonů”, č. 101/1951 Sb. (čá 49/1951), epravo.cz, 26 grudnia 1951 [dostęp 0120-08-02] [zarchiwizowane z adresu 2018-05-11] (cz.).
  27. ↑ a b c d e f g h i j k l Thomas Michael, Richard Giedroyc, 2018 Standard Catalog of World Coins 1901-2000, wyd. 45, Iola: Krause Publications, 2017, s. 1993–1994, ISBN 978-1-4402-4797-2.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Słowackie_monety_obiegowe_(1939–1945)&oldid=67311465”