Semiurbanizacja
Semiurbanizacja – proces przekształcania wsi w osiedla, które nie mieszczą się w tradycyjnych kategoriach wsi rolniczej lub miasta. Czasami na określenie takiego osiedla stosuje się amerykańskie określenie rurban community (połączenie angielskich przymiotników, rural – wiejski i urban – miejski). Jest to "półwieś" i "półmiasto"; osiedle, które formalnie nadal jest wsią, ale zdecydowana większość mieszkańców nie jest zatrudniona w rolnictwie.
Proces ten zachodził i nadal zachodzi nie tylko w Polsce, ale też w wielu innych krajach[1]. Zjawisko to jest szczególnie często obserwowane w pobliżu dużych miast[2][3].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Termin ten został wprowadzony przez Stefana Golachowskiego w latach 60. XX wieku i odnosił się do modernizacji i urbanizacji wsi, prowadzącej nie do przekształcenia w miasto, ale w strukturę pośrednią. Pojęcie sformułowane zostało w artykule naukowym prezentującym wyniki badań nad polską wsią na Śląsku Opolskim (dawne województwo opolskie)[2].
Przyczyną tego zjawiska, według autora, były przede wszystkim masowe dojazdy do pracy w ośrodkach miejskich, a także powstanie dużych zakładów produkcyjnych na terenach wiejskich. Zmiany w strukturze takiej semizurbanizowanej wsi polegały przede wszystkim na wypieraniu funkcji rolniczej oraz pojawianiu się osiedli przemysłowo-mieszkaniowych położonych z dala od miast, w pobliżu nowych zakładów produkcyjnych. Proces semiurbanizacji dotyczyć miał nie tylko stosunków społeczno-gospodarczych mieszkańców (np. rozrost sektora usług), ale też morfologii osady, w tym krajobrazu[3].
Opis procesu[edytuj | edytuj kod]
Według modelu K. Mittelhäuser niektóre wsi rolnicze początkowo przekształcają się we wsi chłopskie z domieszką ludności zatrudnionej przemyśle lokalnym lub we wsie chłopskie i mieszkalne z wyjazdami do pracy. Z czasem liczba domów typowo chłopskich spada poniżej 50% ogółu, co prowadzi do kolejnych zmian, doprowadzając do odsetka ludności nierolniczej nawet powyżej 90%. Zjawisko to według tego modelu może zajść tylko w kraju, w którym zachodzą żywiołowe i intensywne procesy industrializacji oraz jest obecny nadmiar ludności rolniczej na wsi[4].
Kluczowym elementem w tym procesie jest przejście z osiedla wiejskiego w osiedle o charakterze mieszanym, gdyż wywołuje to efekt domina i falę kolejnych przemian[5]. Tworzy się odrębna grupa społeczna, w której skład wchodzi ludność powiązana ze sobą na skutek wciągnięcia w wyżej zorganizowane formy życia gospodarczego. Przykładem mogą tu być grupy mężczyzn dojeżdżających wspólnie do pobliskiego zakładu produkcyjnego lub grupa sprzedawców w sklepach zlokalizowanych w centrum osiedla[6]. W miarę postępu procesu wiele gruntów rolniczych jest przekształcanych w działki pod zabudowę mieszkalną, powstają kolejne punkty usługowe, np. sklepy, a także następuje zmiana stylu życia.
Niektóre wsie, położone szczególnie blisko miast, są czasami przez nie wchłaniane (przykładem może być miasto Łódź, które wchłonęło wiele okolicznych wiosek, w tym np. Nowosolną[7]), co prowadzi do przejścia semiurbanizacji w urbanizację. Często nie dochodzi jednak do formalnego włączenia miejscowości do struktury organizacyjnej miasta. Niezależnie od zmian administracyjnych zmiany w miejscowościach semiurbanizujących się są trwałe i głęboko zmieniają krajobraz i strukturę miejscowości[3].
Inną charakterystyczną cechą procesu jest fakt, że semiurbanizacja jednego osiedla nie zachodzi nigdy w oderwaniu od pobliskich miejscowości[6]. Rurban communities zawsze obejmują większe obszary, zajmując kilka sąsiednich osiedli[1].
Inne podobne procesy[edytuj | edytuj kod]
Proces ten należy także różnicować z suburbanizacją, w której dochodzi do decentralizacji obszarów miejskich i przenoszenia się ludności na przedmieścia. Pojęcie to jest oznacza rozwój osiedli typu miejskiego, semiurbanizacja zaś dotyczy zmian w osiedlach rolniczych. Spotykane jest także określenie rurbanizacja, definiowane jako wzrost powiązań między wsią a miastem, np. poprzez wspólne miejsca pracy[8].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Szymańska 2013 ↓, s. 164.
- ↑ a b Stefan Golachowski. Urbanizacja wsi w województwie opolskim. „Materiały i Studia Międzyuczelnianego Zakładu Podstawowych Problemów Architektury, Urbanistyki i Budownictwa”. 5 (4). s. 45-64.
- ↑ a b c Patrycja Brańka. Metodyczne aspekty identyfikacji procesów semiurbanizacji na obszarach wiejskich. „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie”. 12 (936), s. 5-16, 2014. Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. DOI: 10.15678/ZNUEK.2014.0936.1201. ISSN 1898-6447.
- ↑ Käthe Mittelhäuse. Funktionale Typen ländlicher Siedlungen auf statisticher Basis. Berichte zur Deutschen Landeskunde. „Berichte zur Deutschen Landeskunde”, 1961. (niem.).
- ↑ Szymańska 2013 ↓, s. 165.
- ↑ a b Maria Kiełczewska-Zalewska: Geografia osadnictwa. Warszawa: PWN, 1972.
- ↑ Historia osiedla Nowosolna. [dostęp 2019-04-24].
- ↑ Aldona Harasimowicz. SUBURBANIZACJA A ROLA OBSZARÓW OTACZAJĄCYCH MIASTO – UJĘCIE TEORETYCZNE. „STUDIA MIEJSKIE”. 29, s. 116-117, 2018. DOI: 10.25167/sm2018.029.08.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Daniela Szymańska: Geografia osadnictwa. Wyd. drugie zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013.