Stare Dłutowo
53°11′26″N 19°57′14″E/53,190556 19,953889| wieś | |
 Dwór w Starym Dłutowie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
663[2] |
| Strefa numeracyjna |
23 |
| Kod pocztowy |
13-203[3] |
| Tablice rejestracyjne |
NDZ |
| SIMC |
0118010 |
Położenie na mapie gminy Lidzbark  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu działdowskiego  | |
| 53°11′26″N 19°57′14″E/53,190556 19,953889[1]
| |
Stare Dłutowo (dawniej Dłutowo) – wieś w Polsce położona na Mazowszu w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie działdowskim, w gminie Lidzbark, nad Wkrą.
Miejscowość jest siedzibą sołectwa Stare Dłutowo, a także rzymskokatolickiej parafii św. Wawrzyńca. Znajdują się tu Szkoła Podstawowa im. Henryka Sienkiewicza i jednostka ochotniczej straży pożarnej[4]. Sołtysem wsi jest Józef Burdalski[5].
Historia Starego Dłutowa[edytuj | edytuj kod]
Badacz dziejów Mazowsza dr Józef Ostaszewski dopatruje się istnienia Dłutowa już w połowie XI wieku – około 1065 r., gdy na gruntach wsi wznosiło się wczesnośredniowieczne grodzisko wraz z prasłowiańskim cmentarzyskiem rzędowym[6]. W XIII wieku istniał tu kościół parafialny[7]. Położenie Dłutowa na lewym brzegu Działdówki, której nurt wyznaczał historyczną granicę Mazowsza, sprawiło, że wieś większą część swego istnienia przetrwała w granicach Polski. W czasach księstwa płockiego wchodziła w skład ziemi zawkrzeńskiej. Po wcieleniu księstwa płockiego do Korony w XIV wieku znalazła się w powiecie szreńskim województwa płockiego. W XIII–XIV wieku jeden z książąt mazowieckich Siemowit nadał ówczesnemu właścicielowi Dłutowa przywilej erekcyjny, dzięki któremu miejscowość uzyskała status miasta. W 1532 r. król Zygmunt I Stary potwierdził nabyty przywilej dla Jana, Stanisława i Macieja Dłutowskich herbu Wąż. Prawa miejskie nie zostały uwzględnione w spisie miejscowości z 1578 r., który umieścił Dłutowo pośród innych wsi[7]. W 1411 r. na osadę napadli Krzyżacy, podpalając zabudowania i grabiąc jej mieszkańców[8]. W 1658 r. w wyniku potopu szwedzkiego wieś ponownie spalono wraz z kościołem, który odbudowano dopiero około 1690 r. z inicjatywy Kazimierza Rudzińskiego[7]. W 1793 r. po drugim rozbiorze Polski Dłutowo przeszło we władanie Królestwa Prus, a w 1807 r. w wyniku wojen napoleońskich zostało wcielone do Księstwa Warszawskiego. W 1815 r. kongres wiedeński włączył miejscowość do Królestwa Polskiego w Cesarstwie Rosyjskim, z którym była związana do odzyskania niepodległości przez Polskę w 1918 r.[9].
Do 1797 r. właścicielem dłutowskiego majątku był Kajetan Skopowski, a następnie do 1813 r. Adam Zalewski (założyciel wsi Adamowo i Zalesie). W latach 1813–1839 majątkiem władały jego córki – Amalia Krempska i Harentyna Bromirska, a następnie Dłutowo wykupił w drodze licytacji Konstanty Tabęcki[6]. Posiadłości rodzinne dziedziczyli w dalszej kolejności jego potomkowie, wśród których byli Lucjan i Maria Aniela Wrotnowscy[10]. W 1827 r. Dłutowo liczyło 301 mieszkańców oraz 42 domy. Natomiast w 1881 r. było 614 mieszkańców i 56 domów oraz 52 zabudowania[11].
W latach 1894–1895 w miejscu rozebranej świątyni z końca XVII wieku wzniesiono nowy kościół parafialny według projektu Stefana Szyllera. Inicjatorem budowy był ksiądz Wiktor Mieczkowski, natomiast fundatorem właściciel dóbr dłutowskich Lucjan Wrotnowski[12]. W październiku 1958 r. w wyniku pożaru spaleniu uległo 65 budynków[13]. W celu zmniejszenia ryzyka pożarowego dla wsi został opracowany plan rozluźniający zabudowę, zgodnie z którym pogorzelcy oraz pozostali mieszkańcy budowali budynki na wskazanych przez niego bezpiecznych miejscach. W latach 1954–1971 na mocy reformy administracyjnej kraju wieś posiadała status gromady i była siedzibą gromadzkiej rady narodowej w Dłutowie[14]. W wyniku reformy w latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie ciechanowskim. W 1994 r. nazwę wsi zmieniono na Stare Dłutowo[7].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty[15]:
- kościół parafialny św. Wawrzyńca wraz z cmentarzem przykościelnym, na którym znajduje się m.in. klasycystyczna kaplica grobowa rodziny Tabęckich z ołtarzem (1852 r.)
- zespół pałacowy z końca XVIII–XIX:
- pałac, pawilon „apteczka”, park, ogrodzenie
Urodzeni w Dłutowie[edytuj | edytuj kod]
- Paweł Nowakowski – polski działacz społeczny i spółdzielczy, wójt Zielunia w latach 1933–1939, oficer Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej, komendant Obwodu Działdowo AK, po zakończeniu II wojny światowej dowódca batalionu Ruchu Oporu AK „Znicz”, nauczyciel, major Wojska Polskiego.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 128961
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2024-04-22].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1211 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Ochotnicza Straż Pożarna w Starym Dłutowie [online], KRS, www./rejestr.io [dostęp 2024-04-22] (pol.).
- ↑ Sołectwo Stare Dłutowo - Jednostki pomocnicze - Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miasta i Gminy w Lidzbarku [online], bip.umig.lidzbark.pl [dostęp 2024-04-23].
- ↑ a b Józef Longin Ostaszewski, Z dziejów Mazowsza Mławskiego : szkic historyczny, www.mbc.cyfrowemazowsze.pl, 1934, s. 56, 57, 117, 187, 189, 261 [dostęp 2024-04-21] (pol.).
- ↑ a b c d 26.pl, Dłutowo - św. Wawrzyńca [online], Diecezja Płocka [dostęp 2024-04-21] (pol.).
- ↑ Kazimierz Pacuski, Kazimierz Pacuski, Możnowładztwo i rycerstwo ziemi gostynińskiej w XIV i XV wieku : studium z dziejów osadnictwa i elity władzy na Mazowszu średniowiecznym, „IH PAN, call no. II.12379 Podr.”, Warszawa 2009, s. 297 [dostęp 2024-04-23].
- ↑ Russia (1872) | Arcanum Maps [online], maps.arcanum.com [dostęp 2024-04-23] (ros.).
- ↑ Geneteka baza Polskiego Towarzystwa Genealogicznego [online], geneteka.genealodzy.pl [dostęp 2024-04-23].
- ↑ Filip Sulimierski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom II, dir.icm.edu.pl, Warszawa 1881 [dostęp 2024-04-22] (pol.).
- ↑ 26.pl, Dłutowo - św. Wawrzyńca [online], Diecezja Płocka [dostęp 2024-04-21] (pol.).
- ↑ P., Sądny dzień Dłutowa, „Strażak : pismo Związku Ochotniczych Straży Pożarnych” (22/142), www./mbc.cyfrowemazowsze.pl, Warszawa, 15 listopada 1958, s. 14 [dostęp 2024-04-22] (pol.).
- ↑ Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie. 1954, nr 11, „Biblioteka Jagiellońska, 101447 III”, Uchwała nr VI/10/8/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu mławskiego, www.jbc.bj.uj.edu.pl, 1 grudnia 1954 [dostęp 2024-04-23].
- ↑ Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Olsztynie - Rejestr zabytków nieruchomych [online], www.bip.wuoz.olsztyn.pl [dostęp 2024-04-21].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Dłutowo 1 (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 41.
