Stojeszyn Pierwszy
50°45′32″N 22°16′44″E/50,758889 22,278889| wieś | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) | |
| Strefa numeracyjna |
15 |
| Kod pocztowy |
23-310[4] |
| Tablice rejestracyjne |
LJA |
| SIMC |
0799871[5] |
Położenie na mapie gminy Modliborzyce  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |
Położenie na mapie powiatu janowskiego  | |
| 50°45′32″N 22°16′44″E/50,758889 22,278889[1]
| |
Stojeszyn Pierwszy – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie janowskim, w gminie Modliborzyce[5][6].
Krótki opis[edytuj | edytuj kod]
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnobrzeskiego. Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) liczyła 386 mieszkańców[7] i była ósmą co do wielkości miejscowością gminy Modliborzyce. W Stojeszynie zachowały się pozostałości zespołu dworsko-parkowego z XIX wieku w postaci: bramy wjazdowej, budynku czworaku dworskiego oraz cennego starodrzewia z zabytkowymi alejami[8]. Miejscowa ludność wyznania katolickiego przynależy do parafii Miłosierdzia Bożego w Brzezinach[9].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Osadnictwo w rejonie Stojeszyna występowało we wczesnym średniowieczu[8]. Choć najstarsze ślady osadnictwa na tym terenie pochodzą z okresu wpływów rzymskich (30 r. n.e. – 500 r. n.e.) – wtedy istniała osada zamieszkana przez ludność rolniczą[8]. Przypuszczalnie rozbudowę (lub nową lokacje) zawdzięcza Kazimierzowi Wielkiemu, który kierując się względami militarno-gospodarczymi nadał te tereny przedstawicielowi drobnej szlachty, rodem prawdopodobnie z Mazowsza, skąd także pochodziła przynajmniej część osadników. Pierwsza wzmianka o Stojeszynie pochodzi dopiero z 1409 roku, kiedy dziedzicem był niejaki Florian. Kolejnymi dziedzicami byli: Chwalisław z Blimowa[8] i Jaśko[8] (1414 r.), Małgorzata ze Stojeszyna[8] (1420 r.), szlachcic Jaśko ze Stojeszyna[8] (1427 r.) oraz Mikołaj ze Stojeszyna[8] (1429 r.). W 1445 roku sąd polubowny przyznał dziesięcinę snopową ze Stojeszyna plebanowi w Potoka. Następnym znanym właścicielem był Stanisław ze Stojeszyna[8] który w 1466 roku zapisał żonie Dorocie 50 grzywien posagu i tyle samo wiana. Według rejestru poborowego powiatu urzędowskiego z 1531 roku wieś miała 3 i 1/2 łana ziemi ornej oraz 1 młyn[8]. W 1529 roku dziesięcina snopowa z całej wsi była oddawana przez miejscowych kmieci plebanowi w Potoku. Pod koniec XVI w. (w latach 1550-1598) istniał w Stojeszynie zbór kalwiński o którym brak jest jakichkolwiek informacji po 1598 roku. Wieś na początku wieku XVII należała do rodziny Stojeńskich, między innymi do Michała ze Stojeszyna – Stojeńskiego (1692). W 1692 roku nieznany szlachcic zapisał w testamencie 500 złotych polskich na naprawę kościoła w Modliborzycach. W 1626 roku wieś dzieliła się na cztery części. W 1697 roku przechodzące wojska najechały dwór grabiąc inwentarz żywy. W 1740 roku pewne szkody wyrządził oddział dragonów. W 1767 roku właścicielami byli Ignacy Stoiński, wojskowy z urzędowa, a następnie Bystrzonowski[8] (chorąży parnawski). W II połowie XVIII wieku właścicielem polowy Stojeszyna był Franciszek Ksawery Stoiński. Na jego posesji był dworek wraz zabudowaniami gospodarczymi. Wieś była dobrze zagospodarowana – funkcjonował młyn, były stawy rybne, karczma, dwór rozwijał hodowle owiec i krów, chłopi posiadali barcie pszczele. Na Sannie znajdował się most o długości 30 łokci warszawskich. Z tytułu utrzymania mostu państwo pozwoliło pobierać opłaty za przejazd tzw. mostowe[10]. Pod koniec XVIII wieku dzierżawca dopuścił się wielu krzywd na poddanych (pobicia, windowanie powinności), wskutek czego sześciu chłopów zbiegło wraz z rodzinami. Jednym z ważniejszych szlaków drożnych był trakt wrocławski (Śląski) idący od Radzięcina przez Stojeszyn do Zawichostu, a następnie na Śląsk. Stojeszyn po III rozbiorze Rzeczypospolitej w 1795 roku znalazł się w zaborze austriackim. Stan ten nie trwał długo, gdyż w 1809 r. po wojnie polsko-austriackiej wszedł w skład Księstwa Warszawskiego, którego ziemie zostały zajęte przez wojska rosyjskie w 1813 roku. W 1811 roku właścicielem Stojeszyna był Hipolit Sierakowski[8], komornik lubelski. Stojeszyn znajdujący się w zaborze rosyjskim w 1827 roku liczył 341 mieszkańców i 63 domy. Kolejnym właścicielem w 1828 roku był Jan Neupomucen Łępiski[8], komisarz Wydziału Administracyjnego i Oświecenia Województwa Lubelskiego. W 1887 roku dobra stojeszyńskie składały się z folwarku Stojeszyn i Felinów liczących 6450 mórg ogólnej przestrzeni. Folwark w Stojeszynie liczył 3657 mórg lasu, 1107 mórg nieużytków, 529 mórg gruntów ornych i ogrodów, 112 mórg łąk, 26 mórg pastwisk i 30 mórg w odpadkach. W XIX wieku w Stojeszynie znajdował się młyn wodny, browar, tartak, piec wapienny i smolarnia. W XIX wieku właścicielem Stojeszyna stał się Jan Łempicki. W wyniku reformy z 1864 roku uwłaszczeniu uległo 3 gospodarzy. W 1893 roku od Łempickich folwark stojeszyński kupili Gierliczowie. Najpierw posiadaczem był Jan Gierlicz, a później jego syn Aleksander.
W czasie I wojny światowej rozwój Stojeszyna został zahamowany. Zakończenie działań wojennych w 1918 roku otworzyło nowy etap w dziejach miejscowości. Nastąpił wzrost liczby ludności. Według danych z 1921 roku miejscowość liczyła 126 domów i 933 osób[11] Natomiast w 1933 roku folwark stojeszyński Aleksandra Gierlicza liczył już 1246 mieszkańców i miał powierzchnię 2346 ha. W okresie międzywojennym powstała szkoła powszechna, której kierownikiem był Stefan Chrzanowski.
Podczas II wojny światowej Stojeszyn najpierw 15 września 1939 roku został przez Niemców zbombardowany, a następnie w marcu 1943 roku spacyfikowany[12]. W tym samym roku oddział Gwardii Ludowej stoczył na moście potyczkę z niemiecką żandarmerią.
U progu reformy PKWN folwark nadal pozostawał w rękach Gierliczów i liczył 1531 ha (w tym 250 ha wód i 984 ha lasu). Pod koniec 1944 roku doszło do jego parcelacji. Nabywcami gruntów byli głównie mieszkańcy Stojeszyna i Brzezin. Po 1945 r. rozebrano dworek modrzewiowy wzniesiony przez rodzinę Łępickich. W 1956 roku powstała ochotnicza straż pożarna, a w 1964 roku zbudowano szkołę. W 1984 roku erygowana została parafia Miłosierdzia Bożego w Brzezinach. W 1996 roku wieś zamieszkiwało 841 mieszkańców. W obu wsiach (odrębne sołectwa – Stojeszyn Pierwszy i Stojeszyn Drugi) były 304 gospodarstwa.
Filia Gminnej Biblioteki[edytuj | edytuj kod]
Filia Gminnej Biblioteki Publicznej w Stojeszynie Pierwszym została założona 16 stycznia 1964 roku z inicjatywy Franciszka Tutki i Tadeusza Nowogrodzkiego. Kolejnymi jej siedzibami były[13]:
- Szkoła Podstawowa w Stojeszynie I (1964–1966)
- Budynek prywatny Jana Bosego (1966–1970)
- Gromadzki Ośrodek Kultury w Stojeszynie I (1970–1975)
- Wiejski Dom Kultury w Stojeszynie I (1975–1989)
- Dom Strażaka (1989–2004)
- Budynek remizy OSP w Stojeszynie I Od 7 stycznia 2005 roku.
Od początku powstania filię prowadzili[13]:
- Danuta Mazur (1964–1983)
- Ewa Kamińska-Rząd (1983)
- Wanda Trójczak (1984-1989)
- Alfreda Gierłach (od 1989)
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 131335
- ↑ Wieś Stojeszyn Pierwszy w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-02-13], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-02-13].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1225 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Grzegorz Ciupak, Moja miejscowość Stojeszyn – Z przeszłości Stojeszyna, Wiesci Gminne Gminy Modliborzyce, Nr 1, grudzień 2005, s. 10.
- ↑ Opis parafii na stronie diecezji sandomierskiej.
- ↑ W przypadku mostu na Sannie właściciele pobierali od konia i wołu w ciężarze 1 grosz, a od każdego konia i wołu luzem idącego wieprzów 5, skopów 10 opłatę w wysokości 1 szeląga.
- ↑ W tym około 22 osoby było pochodzenia żydowskiego.
- ↑ W wyniku pacyfikacji doszło do aresztowań mieszkańców.
- ↑ a b Strona internetowa. gbpmodliborzyce.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-04-09)]. Gminnej Biblioteki Publicznej w Modliborzycach.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Rys historyczny miejscowości powiatu janowskiego – Zenon Baranowski; Stalowa Wola 2001, ISBN 83-87840-53-X.
- Artur Bata, Hanna Lawera, Gmina Modliborzyce, Krosno: Oficyna Wydawnicza „Apla”, 2005, ISBN 83-7450-018-2, OCLC 750023945.
- Województwo lubelskie w 15 tomach Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich 1880-1904, oprac. W. Sakławski, Lublin 1974.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, tom IV, Województwo lubelskie, Warszawa 1924.
- Górny B.: Monografia powiatu janowskiego, Janów Lubelski 1934, s. 53.
- Rząd Gubernialny Lubelski, Spisy, sygn.: 32, 142.
- Sochacka A.: Własność ziemska w województwie lubelskim w średniowieczu,Lublin 1987, s. 107, 196.
- Szymanek W.: Z dziejów Kraśnika i okolic w okresie okupacji niemieckiej w latach 1939-1944, Kraśnik 1990, s. 33, 108.
- Naumiuk J.: Z dziejów GL i AL w powiecie kraśnickim, w: Z dziejów powiatu kraśnickiego, Lublin 1964, s. 256.
- Sochacka A.: Drobna szlachta w województwie lubelskim w średniowieczu, Rocznik Lubelski 1983/1984, s. 49, 58-59.
- Kuraś S.: Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu, w: Dzieje Lubelszczyzny, t. III, Warszawa 1983, s. 222.
- Księgi Grodzkie Lubelskie, Relacje, sygn.: 166, 172v; 173, 449; 275, 542-543v; 456, 87-91.
- Księgi Ziemskie Lubelskie, Relacje, sygn.: 2(austr.), 495-498v.
- Komisarz do spraw włościańskich powiatu Janów, sygn.: 432; 480, 13, 36a.
- Księga Miejska Lublina, sygn.: 266, 32v.
- Starostwo Powiatowe Kraśnickie, sygn.: 546, 547.
- Kossowski A.: Protestantyzm w Lublinie i w Lubelskiem w XVI-XVII wieku, Lublin 1933, s. 96, 156.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Położenie wsi w serwisie Geoportal.
- Siedziba gminy: Modliborzyce
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie | |
| Kolonie | |
| Integralne cz. miejscowości |
|
| Nazwy zniesione |
|
