Szponiastonóg ciemny
| Pternistis nobilis[1] | |||
| (Reichenow, 1908) | |||
 Zdjęcie wykonane w Ishasha, Uganda | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
szponiastonóg ciemny | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Szponiastonóg ciemny[3] (Pternistis nobilis) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny kurowatych (Phasianidae), podrodziny bażantów (Phasianinae). Występuje w centralno-wschodniej Afryce. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Po raz pierwszy gatunek opisał Anton Reichenow w 1908. Przydzielił mu nazwę Francolinus nobilis. Holotyp pochodził z gór Wirunga, a dokładniej z ich części leżącej we współczesnej Demokratycznej Republice Konga[4]. Obecnie (2015) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) umieszcza gatunek w rodzaju Pternistis[5]. Ptak wydaje się być najbliżej spokrewniony ze szponiastonogiem kenijskim (Pternistis jacksoni), etiopskim (P. castaneicollis), brązowogłowym (P. erckelii) i jałowcowym (P. ochropectus). Ptaki z gór Ruwenzori zostały opisane jako podgatunek chapini, ale odmienność upierzenia tych ptaków mieści się w zakresie zmienności osobniczej; podobnie ma się z podgatunkiem ruandae[4]. IOC uznaje gatunek za monotypowy[5], podobnie jak i autorzy Handbook of the Birds of the World[4].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała wynosi od 33 do 35 cm. Samce większe; ich wymiary: długość skrzydła 191–210 mm, skoku 62–66 mm, masa ciała dwóch osobników 862 i 896 g. Wymiary samic: długość skrzydła 172–186 mm, skoku 53–57 mm, masa ciała (3 osobniki) 600–670 g[6]. Dziób jednego samca (opisanego jako P. n. chapini) mierzył 27 mm[7].
W upierzeniu nie występuje dymorfizm płciowy. Pióra na głowie szare z ciemniejszymi środkami oraz bardziej brązowym odcieniem z wierzchu głowy i na szyi. Gardło płowoszare. Pióra z boków ciała rdzawe, posiadają szare krawędzie. Spód ciała szary, na pokrywach podogonowych czernieje. Wierzch ciała pokrywy skrzydłowe rdzawe, z wierzchu ciała mają szarawe brzegi, zaś barkówki są bardziej kasztanowe. Kuper i pokrywy nadogonowe szarobrązowe. Lotki I rzędu i najbardziej zewnętrzne lotki II rzędu przybierają barwę szarobrązową, pozostałe rdzawą. Dziób czerwony, tęczówka brązowa, nogi i naga skóra wokół oczu czerwone[6]; w okolicy ucha występuje żółtopomarańczowa plama nagiej skóry[8]. Osobniki młodociane mają podobny wzór upierzenia, wyróżniają je jednak jaśniejsze barwy, szarawy środek piersi i brzuch oraz szerokie płowoszare lub brązowawe krawędzie piór z wierzchu ciała[6].
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Szponiastonóg ciemny występuje w górach Demokratycznej Republiki Konga (Góry Błękitne po góry Itombwe), w południowo-zachodniej Ugandzie (góry Ruwenzori, Nieprzenikniony Las Bwindi, okolice Kisoro i Kibale), w Rwandzie i Burundi[4]. BirdLife International szacuje ten obszar na 17,1 tys. km²[9].
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
P. nobilis to gatunek skryty i trudny do zauważenia, zwykle pozostający w gęstej roślinności w parach lub małych grupach. Jego środowiskiem życia są zarośla bambusów i gęsty podszyt w górskich lasach, szczególnie w okolicach wody lub bagien. Spotykany na wysokości 1850–3700 m n.p.m. Zwykle obserwowany bardzo wczesnym rankiem lub po południu, kiedy zdarza się, że ptaki żerują na leśnych traktach[6]; żywią się ziarnem[4]. Spłoszony odbiega, jeśli podfruwa – niechętnie i po krótkim locie znów skrywa się w roślinności. Szponiastonoga ciemnego najlepiej zidentyfikować po głosie, odzywa się szczególnie głośno, gdy szykuje się do odpoczynku w krzewach lub niskich drzewach. Odzywa się głośnym, szorstkim pianiem, zapisywanym jako powtarzane 4–5 razy czak-a-rik lub powtarzane 6–8 razy kok-rak (także kre-kar-kre-kar-kre-kor). O rozrodzie bardzo niewiele wiadomo, brak opisu gniazda czy jaj. Prawdopodobnie gniazduje od końca kwietnia do sierpnia lub września[6].
Status zagrożenia[edytuj | edytuj kod]
Przez IUCN szponiastonóg ciemny jest klasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2020). Liczebność populacji nieznana, trend szacowany przez BirdLife International na stabilny. Organizacja wymienia 13 ostoi ptaków IBA, w których występuje gatunek. Należą do nich m.in. Park Narodowy Kibira (Burundi), góry Itombwe, Park Narodowy Wirunga (D. R. Konga)[9].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Pternistis nobilis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Pternistis nobilis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Coturnicini Reichenbach, 1848 (wersja 2020-07-21). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-08-30].
- ↑ a b c d e McGowan, P.J.K. & Kirwan, G.M.: Handsome Francolin (Pternistis nobilis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.) (2014). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2014. [zarchiwizowane z tego adresu (9 marca 2015)].
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Pheasants, partridges, francolins. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-08-30]. (ang.).
- ↑ a b c d e Steve Madge & Phil McGowan: Pheasants, Partridges, and Grouse: A Guide to the Pheasants, Partridges, Quails, Grouse, Guineafowl, Buttonquails, and Sandgrouse of the World. Princeton University Press, 2002, s. 225. ISBN 978-0-691-08908-9.
- ↑ C.H.B. Grant & C.W. Mackwortk-Praed. On a new subspecies of Francolin (Francolinus nobilis chapini) from Eastern Africa. „Bulletin of British Ornithologists' Club”, s. 62-63, 1935.
- ↑ Till Töpfer, Lars Podsiadlowski & Kai Gedeon. Rediscovery of the Black-fronted Francolin Pternistis (castaneicollis) atrifrons (Conover, 1930)(Aves: Galliformes: Phasianidae) with notes on biology, taxonomy and conservation. „Vertebrate Zoology”. 64 (2), s. 269, 2014. ISSN 1864-5755.
- ↑ a b Handsome Francolin Pternistis nobilis. BirdLife International. [dostęp 2015-03-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2 kwietnia 2015)].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Nagrania głosów gatunku w serwisie xeno-canto