Twórczość malarska Leonarda da Vinci

Leonardo da Vinci znany jest przede wszystkim z obrazów olejnych oraz fresków. Jego malarstwo było ściśle powiązane z jego filozofią i postawą życiową.

Technika

Kopia Bitwy pod Anghiari, Peter Paul Rubens

W pracowni Verrocchia Leonardo zapoznał się z zasadami perspektywy. Doskonale obrazuje to studium perspektywiczne do tła Pokłonu Trzech Króli. Pokazuje licznie linie pomocnicze, prowadzące z punktów położonych przy dolnej krawędzi obrazu do punktu zbieżnego. Im dalej od obserwatora znajdują się przedmioty, tym wydają się mniejsze. Jednak dzięki tej metodzie można uchwycić tylko przedmioty należące do architektury, ewentualnie elementy natury o kształtach zbieżnych z geometrycznymi. Przy prezentowaniu żywych istot nie stosował tak prostej konstrukcji. Jednakże malarz Piero della Francesca w dziele o teorii i praktyce perspektywy ukazał sposób traktowania ciała ludzkiego jako bryły geometrycznej. Po przestudiowaniu tej lektury Leonardo odszedł od zamiaru napisania podręcznika o perspektywie.

Niektórzy malarze ułatwiali sobie prace przy konstruowaniu perspektywy, używając spektrografu, który został naszkicowany przez Leonarda. Rysownik spoglądał przez szklaną szybkę na odwzorowany obiekt i umieszczał jego kontury na szkle. Leonardo polecał także podobną pomoc przy wykonywaniu rysunków aktów. Jednakże perspektywa liniowa nie odegrała znaczącej roli w jego późniejszych dziełach. Uznał, iż ludzka percepcja jest określona przez dodatkowe czynniki tj.: światłość, wilgotność powietrza, wobec których nie ma możności odtworzenia ich za pomocą konstrukcji matematycznej. W jego dziełach coraz większą rolę odgrywały perspektywa barwna i powietrzna.

W Traktacie o malarstwie Leonardo rozważał jak przedstawić rzeczy oddalone. Ukazywał przedmioty odległe jako przydymione i rozmyte. Leonardo określił to mianem perspektywy zanikania. Jest to widoczne zarówno w nastroju psychicznym, jak i efekcie wizualnym.

Leonardo w latach 1490–91 pracował nad traktatem o światłocieniu (chiaroscuro). Zdefiniował różne rodzaje źródeł światła (np.: światło pochodne, światło odbite) i jego odmiany, m.in.: aria restretta – światło wpadające przez okno i lumo libero – światło rozproszone w plenerze. Padanie światła na przedmiot określił mianem perchussione (uderzenie), podkreślając jego dynamiczny charakter. Leonardo zaznacza przy tym, iż światło i cień to najpewniejsze środki do poznania kształtów wszelkich ciał.

Malarz od początku miał świadomość, iż przestrzenne rozmieszczenie przedmiotów można uzyskać dzięki odpowiedniemu rozłożeniu świateł i cieni. Modelowanie ciał przy użyciu ciemnych i jasnych punktów badał w swoich szkicach, a doprowadzał do perfekcji w malarstwie. Odkrył i w najdrobniejszych szczegółach opisał zjawisko umbra oraz penumbra.

Artysta był także propagatorem techniki malarskiej zwanej sfumato. Leonardo stosował tą technikę, by pokazać powietrze znajdujące się między przedmiotami. Leonardo w zapiskach o malarstwie podkreśla, że światło i cień muszą przechodzić w siebie bez tworzenia granic. W dziele Święta Anna Samotrzeć w pełni zrealizował te zasady.

W obrazach wprowadzał harmonię poprzez wewnętrzne uporządkowanie, oparte na zasadach symetrii, łagodnych przejściach światłocieni i „upoetycznieniu tła”. Łączył różne kierunki malarstwa włoskiego Quattrocenta.

Gdy zaczynał pracę w zawodzie malarza używał tempery, ale wkrótce zaczął stosować farby olejne, gdyż dawały one więcej możliwości modelowania i cieniowania linii. Farby olejne pozwalały na oddanie obrazu w wielu warstwach malarskich, umożliwiając osiągnięcie głębi kolorów i bogactwa tonów

Farby, których używał, powstały z roślin, kory, ziemi i minerałów wymagających zmielenia i roztarcia na proszek, by otrzymać nadający się do użytku pigment. W swoich notatkach artysta wspomina o uczniach zajmujących się rozcieraniem farby przy użyciu tłuczka w moździerzu. By ułatwić tą czynność Leonardo skonstruował maszynę do ucierania farb, której wzorem była tłoczarka oliwy z Campo Zeppi. Związek między obróbką oliwek a wytwarzaniem farb podkreśla fakt, iż da Vinci używał głównie farb olejnych. Leonardo eksperymentował z różnymi mieszkami, dodając np.: różne terpentyny, zmiażdżone nasiona gorczycy. Jako składniki podstawowe stosował zawsze olej z siemienia lnianego i orzecha włoskiego.

Przedstawienie

Mówiono o nim, że jak nikt inny potrafi napełnić swoje postacie wewnętrznym życiem. Znakiem rozpoznawczym postaci w jego malarstwie stał się lekki, ledwo zaznaczony uśmiech, ukazany m.in. na sławnym dziele Mona Lisa. Leonardo twierdził, że powinno się malować zarazem człowieka i jego wnętrze duchowe. To drugie starał się wyrażać przez gesty i ruchy ciała.

Leonardo wyszedł poza tradycyjny repertuar gestów malarstwa i poszukiwał nowych ruchów. Dążył do tego by ciało w pełni wyrażało emocje. W tym zakresie pokazał pełnię kunsztu w Ostatniej Wieczerzy, gdzie każdy apostoł wykonuje inny gest, oddający jego stan uczuciowy. Leonardo stosował także kontrapost jako sposób wprowadzania dynamicznych napięć w kompozycji postaci. By doskonalić się w tym aspekcie Leonardo polecał obserwowanie ludzi na ulicy i utrwalanie ich ruchów w szkicach.

Uważał, że malarstwo jest ukoronowaniem sztuki, gdyż daje możność przekazywania form i bogactwa świata. Zalecał uczniom by poznawali abstrakcyjne kształty, np: chmury, dym, by pobudzić do pracy wyobraźnię. Radził także zachowywać matematyczną precyzję.

Rysunek krajobrazu

Artyści renesansowi inaczej postrzegali pejzaż i krajobraz aniżeli ludzie w innych epokach. W XV w. odkryto jego walory. Rysunek krajobrazu, wykonany w 1473 r. przez Leonarda jest uznawany jako jedno z pierwszych, czystych przedstawień pejzażu. Od XV w. krajobrazy przedstawiane w tle obrazów religijnych czy portretów były żywe i bliskie przyrodzie. Leonardo opanował sztukę ukazania krajobrazu jako jednolitej, zwartej przestrzeni, która posiada głębię. W swoich pracach poszukiwał harmonii stworzenia, wszechogarniającego spokoju natury. Wszystkie szczegóły scalały się w jedną, ogólną atmosferę. Podstawą tych osiągnięć stały się obserwacje przyrody. Dzięki temu artysta doszedł do wniosku, że przedmioty widziane przez ludzkie oko wydają się tym mniej ostre, w im mniejszej odległości od obserwatora się znajdują. Leonardo postrzegał krajobraz jako nieustannie zmieniający się widok przyrody w zależności od światła, cienia i pory roku. W dziełach artysty krajobraz przedstawiony w tle stanowi nierozerwalny składnik danej sceny. Malarz uznawał, iż krajobraz ma w sobie właściwość przekazywania nastrojów. W pejzażu dzieł Leonarda można odnaleźć występowanie charakterystycznych cech: dalekie i wysokie szczyty górskie, szerokie tafle wody, czy też mgły rozmywające krajobraz na podobieństwo akwareli.

Wykonanie

Leonardo wykonywał swoje obrazy w sposób bardzo powolny i nadzwyczaj drobiazgowy. Często dokonywał drobiazgowych poprawek, a nawet zmiany pierwotnych koncepcji. W porównaniu z innymi artystami renesansu stworzył niewiele dzieł.

Prace o malarstwie

• Traktat o malarstwie (włos. Trattato della Pittura) – opublikowany w 1651 r.

Obrazy Leonarda Da Vinci

Obraz	Tytuł	Data powstania	Muzeum	Miasto
	Zwiastowanie	1472–75 r.	Galeria Uffizi	Florencja
	Madonna z goździkiem	1472–78 r.	Stara Pinakoteka	Monachium
	Madonna Benois	1478 r.	Ermitaż	Sankt Petersburg
obraz zaginął	Madonna z Dzieciątkiem i kotem	1478 r.	—	—
obraz zaginął	Wizje świętego Bernarda	1478 r.	—	—
	Portret Ginevry Benci	1478–80 r.	National Gallery of Art	Waszyngton
	Święty Hieronim na pustyni	1479–81 r.	Pinakoteka Watykańska	Watykan
	Pokłon Trzech Króli	1481–82 r.	Galeria Uffizi	Florencja
obraz zaginął	Meduza	przed 1482 r.	—	—
	Dama z gronostajem	1483–90 r.	Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie	Kraków
	Madonna w grocie – I wersja	1483–90 r.	Luwr	Paryż
	Portret muzyka	1490 r.	Pinakoteka Ambrozjańska	Mediolan
	Madonna w grocie – II wersja	1490–1508 r.	National Gallery	Londyn
	Antyczny wojownik	1472 r.	British Museum	Londyn
	Ostatnia Wieczerza	1495–97 r.	Santa Maria della Grazie	Mediolan
obraz zaginął	Leda z łabędziem	początek XVI w.	—	—
	Madonna z kądzielą	ok. 1501 r.	—	—
obraz zaginął	Bitwa pod Anghiari	1503–06 r.	—	—
	Mona Lisa	1503–06 r.	Luwr	Paryż
	Święta Anna Samotrzecia	1506–13 r.	Luwr	Paryż
	Zbawiciel świata	1506–1513	Kolekcja prywatna	Nieznane
	Jan Chrzciciel	1513–16 r.	Luwr	Paryż

Bibliografia

• Buchholz E. L., Leonardo da Vinci, Życie i twórczość, Pracownia Wydawnicza „ElSet”, 2005, ISBN 3-8331-1830-X
• Gelb M. J., Leonardo da Vinci odkodowany, tłum. J. Moderski, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2005, ISBN 83-7301-688-0
• Gierowski J. A., Historia Włoch, Wyd. Ossolineum, Wrocław 1985, ISBN 83-04-01943-4
• CharlesCh. Nicholl CharlesCh., Leonardo da Vinci, Lot wyobraźni, MałgorzataM. Grabowska (tłum.), AndrzejA. Grabowski (tłum.), Warszawa: Wyd. W.A.B, 2006, ISBN 83-7414-220-0, ISBN 978-83-7414-220-5, OCLC 76276150 .brak strony (książka)
• CamilloC. Semenzato CamilloC., Blask renesansu, Sztuka europejska 1470 - 1512, Danuta NataliaD.N. Zasławska (tłum.), RafałR. Wąworek (tłum.), Warszawa: Arkady, 1994, ISBN 83-213-3734-1, OCLC 749367769 .brak strony (książka)

Linki zewnętrzne

• Obrazy Mona Lisa i Ostatnia Wieczerza w powiększeniu (ang.)